یاسین تەها|

لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنە چاوەڕوانكراوەكەی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ (2021)، جموجوڵەكانی خۆپیشاندان و ناڕەزایی گەنجە تووڕەكانی باشووری عێراقیش هەر هەفتەیەك و لە پارێزگایەك سەرهەڵدەدات. لە ناسریە (زیقار) پارێزگاری شارەكە ناچاركرا دەست لەكاربكێشێتەوە. لەموسەننا و نەجەف و شاری كوت (واسط)یش لەسەر هەمان رێچكەی زیقار، خۆپیشاندان لەژێر دروشمی “لادانی بەرپرسە گەندەڵەكان”بەریەككەوتنی لەگەڵ هێزە ئەمنییەكان لێكەوتووەتەوە و كەسانێكیش بریندار كراون.

سەرهەڵدانەوەی ئەم تەوژمە نوێیەی ناڕەزایی كە گریمانە دەكرێت، درێژكراوەی رەوتی “تشرینی 2019″بن، دەكرێت بە ئاماژەیەك بۆ لاوازیی متمانەی شەقامی ناڕازی بە ئەگەری گۆڕانكاریی لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی چاوەڕوانكراو بخوێنرێتەوە. ئەویش ئەگەر ئەم پرۆسەیە لەوادەی دواخراوی خۆیدا ئەنجام بدرێت كە حەوت مانگیترە و لەدوای 2003شەوە بێ پێشینەیە. هەروەها وەك چارەسەرێكی بنەڕەتییش بۆ قەیرانە سیاسییە كەڵەكەبووەكان و بەجێهێنانی داواكاریی شەقام تەماشا دەكرێت.

گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندانی شارە شیعەنیشینەكانی عێراق، جگە لە گوشاری كۆرۆنا لەسەرەتای 2020، بەو هیواو گفتە بڵاوەیان كرد و بارگەو بنەیان پێچایەوە، كە هەوڵی گۆڕانكاریی لە شەقامەوە بگوازنەوە بۆ ناو كایەی هەڵبژاردن، ئەویش لەسایەی یاسایەكی دادەگەرتر كە فرەبازنەیە (لە 18 پارێزگاوە بۆ 83 بازنە لەسەر ئاستی قەزا)، ئەوەش زۆر وتراوە كە لەسایەی ئەمەدا دەنگدەر باشتر دەتوانێت بەربژێری خۆی بناسێت بەتایبەت كە یاساكە رێگە بە خۆپاڵاوتنی كاندیدی سەربەخۆ دەدات و وەك جاران بۆ هێزە سیاسییەكان قۆرخ نەكراوە.

حكومەتی كازمی كە شەرعیەتی لە خۆپیشاندەرانەوە وەرگرتووە و بەپاڵپشتی ئەوانیش، بەبێ هەبوونی لیستێكی پەرلەمانی متمانەی بەدەستهێناوە، لەهەوڵی بەردەوامدایە بۆ ئەوەی ناڕازییەكان، جموجوڵ و وزەكانیان ئاراستە بكەن بەرەو كایەی هەڵبژاردن تا بتوانن لەپەرلەمانی ئایندە زۆرترین ئامادەییان هەبێت و لەوێوە پرۆسەی گۆڕانكاریی دەست پێبكەن، بەڵام لەبەر ئەوەی تا ئێستا هیچ رەوتێكی سیاسی سەرانسەریی بۆ نوێنەرایەتیكردنی خۆپیشاندەران لەدایك نەبووە و جیاوازی جەمسەر و داواكارییەكان و كۆمەڵێك هۆكاریتر رێگە بەدروستبوونی ڕەوتێكی سیاسیی وەها نادات، جارێكیتر خەریكە لەبری “بچن بۆ سەر سندوقەكانی دەنگدان”، بانگەشەی راپەڕین و راماڵین دەبێتەوە بەدروشمی قۆناغەكە.

هەموو ئەو ئامار و ئاماژانەی لەبەردەستدان، لەوانەش راپرسییەكانی لقی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستی رێكخراوی گالوپ، ئەوە ئاشكرا دەكەن زۆرینەی هەرەزۆری عێراقییەكان (سەروو 90%) خوازیاری گۆڕین و رووخانی سیستمی تایفی ئێستای عێراقن (كۆماری 2003)، چونكە دەوروبەری 85% پێیانوایە تەنها خزمەت بە گروپێك یان كۆمەڵێك دەستەبژێری دیاریكراو دەكات و خزمەتی گەلی پێناكرێت. بەدیهاتنی ئەم داواكارییەش لەسایەی باڵادەستی چەكی میلیشیاكان و هەژموونی هێزە سیاسییەكان بەسەر كۆمسیۆن و توانای هێزە گەورەكان لە خۆ رێكخستن و قۆستنەوەی هەڵبژاردنەكان، بەكارێكی ئەستەم دێتە بەرچاو ئەگەر بەتەواوەتی مەحاڵیش نەبێت، بەتایبەت كە سەرجەم هەڵبژاردنەكان لە 2004 _ 2018 گەیشتوونەتە ئەنجامی هاوشێوە لەگەڵ هەندێ گۆڕانكاری لەپێگەی ئەو هێزانەی كە لە سرووشت و پێكهاتەدا تاڕادەیەكی زۆر وێنەی یەكترن.

رۆژلەدوای رۆژ رەوتی خۆپیشاندەران دردۆنگ و دڵ كرمین دەبن لەوەی بتوانن لە هەڵبژاردن بەو ئەنجامانە بگەن كە زياتر لە 500 كوژراو و هەزاران برینداریان لەپێناویدا بەخشی، هەندێكیان پێیانوایە بەشداریكردنیان جگە لەوەی بە ژمارە و قەبارەیەكی بچووك دەریان دەكات، لەوسەری پڕۆسەكەوە هیچیتری ئەوتۆیان پێنابەخشێت، بۆیە داوای بایكۆتكردن و مانەوەیان وەك تەوژمێكی گوشار دەكەن بەو پێیەی خاوەن گوتاری ناڕازییەكانن تا ئەوەی لیستێكی قەبارە بچوك بن لە یاری ژمارەكانی ناو ئەنجومەنی نوێنەراندا كە زۆربەی جار نەفەسی زۆرینە و كەمینە بەسەریدا زاڵە. بەرامبەر بەمەش، هەندێكیان لەگەڵ ئەوەن بەگەرمی بەشداری هەڵبژاردن بن یان لانیكەم لەم قۆناخە خۆیان ئامادە بكەن بۆ هەڵبژاردن و دواتر بریاری كۆتایی بدەن، بۆیە هەڵمەتێكیان بەرپاكرد لەسەر پێویستی نوێكردنەوەی تۆماری بایۆمەتری، پاشان گفتوگۆ بكەن لەسەر ئەوەی ئایا بەشداری بكەن یاخود نا؟

هەرچەندە حكومەتی ئێستا هەموو هەوڵی ئاشكرا و نهێنی بەئاراستەی سازكردنی هەڵبژاردن و رەخساندنی زۆرترین دەرفەت بۆ هێزە نوێیەكان و چاوی لەسەر سنورداركردنی هەژموونی میلیشیاكانە، بەڵام كەم نین ئەوانەشی پێیانوایە ئەم حكومەتە بەبێ مەبەستیش بێت گوریسی رزگاریی بوو بۆ سیستمی 2003 و ئەگەر ئەمە نەبوایە، ئەوا رەنگە لەپاش دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی، رژێمەكە لەژێر گوشاری تشرینی 2019 و خوێنی قوربانییەكاندا، سەرلەبەری هەڵوەشایەتەوە. بۆیە ناكرێت بەدیار ئەم چارەك و نیو دەرفەتەوە دابنیشن بەتایبەت كە هێشتا دۆسیەكانی بكوژانی خۆپیشاندەران و رزگاربوونی هێرشبەران لە سزا و هەژموونی چەكدارەكان بەسەر زۆر جومگەدا هەر لەجێگای خۆیاندا ماون.

ئەم دوو دیدگایەش كە دیدگای هەڵبژاردن و دیدگای راپەڕین و شەقامن، لە ئێستادا لەكێبركێ و بەریەككەوتندان. هێشتا ئەوەش روون نەبووەتەوە كە ئایا هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت یان نا، چونكە گومانی زۆری لەسەر ئامادەیی هێزەكان هەیە بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، لەسایەی ئەم دۆخەشدا ئەگەری سەرهەڵدانی شەپۆلێكی نوێ لە خۆپیشاندان و ناڕەزایی لەهەمووكات زیاترە، لەبەر پەرتەوازەیی و ناڕێكخراوی و كەمی ئەزموونی خۆپیشاندەرانیش بژاردەی قۆستنەوەی جموجوڵەكانیان لەلایەن هێزە سیاسییەكانەوە بۆ تەسفیەكردنی ناوخۆیی و خستنی ركابەرەكانیان بەتایبەت پۆستی پارێزگارەكان، لەسەرووبەندی پەسەندكردنی بودجەو لەساڵی هەڵبژاردندا، هەر ئەگەرێكی بەهێزە. چونكە ئەزموونەكانی پێشوو دەریانخستووە خۆپیشاندەران چەندە چالاك و خورت بن و چەندە دەنگیان زاڵ بێت، سەرەنجام هەر ئەو هێزە كلاسیكیانە باشتر یاری دەكەن كە رێكخراون و خاوەن ئەزموونن و كەرەستەی یاریكردنی زۆرتریان لەبەردەستدایە.