راپرسی

كاریگەری پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لەسەر بارودۆخی سیاسی، ئابووری و كۆمەڵایەتیی هەرێمی كوردستان

وەكو زۆربەی وڵاتانی دیكەی جیهان، عێراق و هەرێمی كوردستانیش لەژێر كاریگەریی ئەو شەپۆلەی دیجیتاڵیزەبووندان كە لە دنیادا هەڵیكردووە. تەنیا لە نموونەی سۆشیالیمدیادا، ئێستا 4.7 ملیار بەكاربەر هەن کە دەکاتە نزیکەی 59٪ی کۆی دانیشتووانی جیهان. لە عێراق و هەرێمی کوردستانیش كە لە دەیەی دووهەزارەوە پێی ناوەتە ناو دنیای ئینتەرنێت، تاوەکو سەرەتای ئەمساڵ، 28.35 ملیۆن کەس سۆشیالمیدیایان بەکارهێناوە کە دەکاتە 68٪ی دانیشتووان. بەڵام بەپێی هەندێك لە ئامارە بەردەستەکان، ژمارەی بەکاربەرانی ئینتەرنێت لە هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2020دا بۆ سێ ملیۆن كەس بەرزبووەتەوە. بەپێی ئەم راپرسییەی بەردەستیش بێت، فەیسبووك بە رێژەی 88.86٪، مەسنجەر 73.22٪، ئینستاگرام 70٪ و سناپچاتیش بە رێژەی 65.64٪ لە ریزی ئەو پلاتفۆرمانەدان كە زۆرترین بەكاربەریان لە هەرێمی کوردستان هەیە. کەمترین رێژەی بەکارهێنانیش بۆ لینکدین بووە کە رێژەكەی 1.50٪ بووە.

لیرەدا پووختەی راپۆرتەکە و لە داهاتوویەکی نزیکدا تەواوی راپۆرتەکە بڵاودەکرێتەوە

پێشەکی

ئینتەرنێت لە سەرەتای ساڵانی دووهەزارەوە گەیشتە هەرێمی كوردستان و، دوای زیاتر لە دوو دەیەش، جێپەنجەی خۆی لەسەر گەلێك بواری ژیانی كۆمەڵگە، هەر لە سیاسەتەوە بگرە هەتا ئابووری و ژیانی كۆمەڵایەتی، داناوە. دنیا لەم چاخە دیجیتاڵییەدا، نەك تەنێ بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵكوو بۆ زۆر لە وڵاتانی دیكەی جیهانیش، جیاوازە لەوەی كە پێشتر هەبوو.

وەرچەرخانێكی دیجیتاڵی هەموو رەهەندەكانی ژیانی گرتووەتەوە و رۆژ بەرۆژیش زیاتر دەبێت. هەر لە ماوەی زیاتر لە دوو دەیەی رابردوودا كە ئینتەرنێت پێی ناوەتە ئەم ناوچەیە، گەلێك رووداوی سیاسی دەركەوتوون كە دەشێ وەك نیشانەكانی دیجیتاڵیزەبوونی سیاسەت تەماشا بكرێن. بزاڤە سیاسییەكانی وەك خۆپیشاندانەكانی 2009 و 2022ی ئێران، بەهاری عەرەبی و خۆپیشاندانی تشرینییەكان لە عێراق لە نموونە بەرچاوەكانی ئەو بزاڤانەن كە تەكنەلۆژیای نوێی پەیوەندی رۆڵێکی بەرچاوی تێدا گێڕاون. لەبەرامبەردا هەر لە 10 ساڵی رابردوودا، گەلێك وڵاتی ناوچەكە لە عەرەبستانی سعودییەوە بگرە هەتا تورکیا و ئێران، دەستیان بۆ دانانی هەندێك یاسای نوێی تایبەت بە بەكارهێنانی ئینتەرنێت بردووە، ئەوەش دەریدەخات كە چۆن بیركردنەوە لە كۆنترۆڵكردنی فەزای مەجازی، ئێستا ئیدی وەك بەشێك لە سیاسەتی دەوڵەتانی لێهاتووە. نەك هەر سیاسەت، بەڵكوو پرۆسەی دیجیتاڵیزەبوونی پەیوەندییە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكانیش بە خێراییەكی بێوێنە بەرەوپێش دەڕوات و ئەمەش دەنگی گۆڕانێكی بەرزكردووەتەوە. ئەگەر جاران جەنگەكان فاكتەرێكی گۆڕان بووبن، ئێستا ئیدی حەقی خۆیەتی لانیكەم لە تەنیشت فاكتەرەكانی دیكەی گۆڕان، چاویشمان لەسەر ئەو گۆڕانە بێت كە ئینتەرنێت دەتوانێت رێی بۆ خۆش بكات. 

 بەپێی ئەم راپرسییە، لە هەر خێزانێكی شەش كەسیدا لە هەرێمی كوردستان، بە تێكڕا زیاتر لە چوار كەسیان بە جۆرێک ئینتەرنێت بەكاردەهێنن كە لانیكەم یەكێكیان لە خوار 18 ساڵەوەیە. هەر تاكێكیش بەتێکڕا لە رۆژێکدا 4.7 کاژێر بۆ بەكارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان تەرخاندەكات كە تەنیا 11٪ی بۆ ماڵپەڕەكانە و ئەوی دیكەی بۆ جۆرە جیاوازەكانی سۆشیالمیدیایە. بێشك زانینی پاڵنەرەكانی ئەو رووكردنە زۆرەی هاونیشتمانیانی هەرێمی كوردستان بۆ دنیای مەجازی بایەخێكی یەكجار گرنگی هەیە، بەڵام ئەوەش گرنگە كە بزانرێت داخۆ رەنگدانەوەی تەرخانكردنی ئەو كاتە زۆرە بۆ بەكارهێنانی ئینتەرنێت و سۆشیالمیدیا كە دوو ئەوەندەی تێكڕای ئەو كاتەیە مرۆڤێك لە جیهاندا بۆی تەرخاندەكات، چییە؟ بێشك لە ئەنجامەكانی ئەم راپرسییەی ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداوەوە كە بە 1070 نموونەوە لە سەرتاسەری هەرێمی كوردستان كراوە، بۆمان دەردەكەوێت كە تایبەتمەندییەكانی رەفتاری بەكارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لە هەرێمی كوردستان چین؟ چۆن و چەندێك بەكاردەبرێت و حەز و خواستەكانی بەكاربەر چین و گەلێك پرسیاری دیكەش رووندەكاتەوە. هەروەها دەتوانێت سەرەداوێكیش بێت سەبارەت بەوەی كە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان چ شتێكیان لە دنیای ئێمە گۆڕیوە و بە چ شێوازێك كاریگەرییان لەسەر داناوین.

زریان رۆژهەڵاتی

ب. ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداو

پووختە

وەكو زۆربەی وڵاتانی دیكەی جیهان، عێراق و هەرێمی كوردستانیش لەژێر كاریگەریی ئەو شەپۆلەی دیجیتاڵیزەبووندان كە لە دنیادا هەڵیكردووە. تەنیا لە نموونەی سۆشیالیمدیادا، ئێستا 4.7 ملیار بەكاربەر هەن کە دەکاتە نزیکەی 59٪ی کۆی دانیشتووانی جیهان. لە عێراق و هەرێمی کوردستانیش كە لە دەیەی دووهەزارەوە پێی ناوەتە ناو دنیای ئینتەرنێت، تاوەکو سەرەتای ئەمساڵ، 28.35 ملیۆن کەس سۆشیالمیدیایان بەکارهێناوە کە دەکاتە 68٪ی دانیشتووان. بەڵام بەپێی هەندێك لە ئامارە بەردەستەکان، ژمارەی بەکاربەرانی ئینتەرنێت لە هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2020دا بۆ سێ ملیۆن كەس بەرزبووەتەوە. بەپێی ئەم راپرسییەی بەردەستیش بێت، فەیسبووك بە رێژەی 88.86٪، مەسنجەر 73.22٪، ئینستاگرام 70٪ و سناپچاتیش بە رێژەی 65.64٪ لە ریزی ئەو پلاتفۆرمانەدان كە زۆرترین بەكاربەریان لە هەرێمی کوردستان هەیە. کەمترین رێژەی بەکارهێنانیش بۆ لینکدین بووە کە رێژەكەی 1.50٪ بووە.

سەرەڕای ئەوەی كە بەكاربەرانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان دیدێكی تەواو پۆزەتیڤیان نییە سەبارەت بە كاریگەرییە كۆمەڵایەتییەكانی سۆشیالمیدیا، ماوەی ئەو كاتەی كە بە تێكڕا هەر تاكێك بۆ بەكارهێنانی ئەو پلاتفۆرمانە تەرخانی دەكات، دوو ئەوەندەی ئەو كاتەیە كە بە تێكڕا هەر تاكێك لە جیهاندا بۆی تەرخان دەكات. ئەم راپرسییە دەریخستووە كە خەڵك لە سۆشیالمیدیادا زیاتر بۆ پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان دەگەڕێن. هەروەها زانیاری گرنگیشی تێدایە سەبارەت بە رەفتار و چۆنیەتی بەكارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان، حەز و خواستی بەكاربەرانی دنیای دیجیتاڵی و كاریگەرییەكانی ئەو پلاتفۆرمانە لەسەر دۆخی ئابووری و سیاسی لە هەرێمی كوردستان.

دۆزراوە سەرەکییەکان

• ئەوانەی بەشدارییان لەم راپرسییەدا كردووە، بە رێژەی 28.6٪ یان مێ و 71.4٪یشیان لە رەگەزی بەرامبەر بوونە. 41.59٪ی كۆی نموونەكان لە سەنتەری پارێزگاکان، 37.85٪ لە شارۆچکە و قەزاکان و رێژەی 20.56٪یش لە گوندەکان بوون. لەڕووی تەمەنیشەوە، گرووپی (18-24) ساڵ بە رێژەی 37.20٪، گرووپی (25-34) ساڵ 31.21٪ و گرووپی سەرووی 35 ساڵیش بە رێژەی 31.59٪ بوونە و ئەگەر هەردوو گرووپی یەكەم و دووەم پێكەوە لەبەرچاوبگرین، ئەوا دەشێ بۆ كۆمەڵگەیەكی وەك كوردستان كە زۆرینەی دانیشتووانەکەی لە خوار 39 ساڵەوەیە، نموونەگیرییەكی گونجاو بێت.
• بەشێوەیەكی گشتی ژمارەی ئەندامانی هەر خێزانێك لە هەرێمی كوردستان نزیكەی 6 كەسە و زیاتر لە 4 كەسیان ئینتەرنێت بەكاردەهێنن.
• بەپێی ئەنجامەكانی ئەم راپرسییە، هەر تاكێك لە هەرێمی كوردستان، رۆژانە 4.7 كاژێری خۆی بۆ بەكارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان تەرخان دەكات. ئەمە بە نزیكەی زیاتر لە دوو ئەوەندەی ئەو كاتە تێكڕاییەیە كە لە جیهاندا بۆ ئەوە تەرخان دەكرێت. 
• -           فەیسبووك بە رێژەی 88.86٪ لە لووتكەی ریزبەندیی ئەو پلاتفۆرمە دیجیتاڵییانەدایە كە لە هەرێمی كوردستان بەكاردەبرێن. دوابەدوای ئەو، مەسنجەر بە 73.22٪، ئینستاگرام بە 70٪ و، سناپچاتیش بە رێژەی 65.64٪ دێن. کەمترین رێژەی بەكارهێنانیش بۆ لینکدینە کە 1.50٪ بووە.
• سەبارەت بەوەی كە لە کام پلاتفۆرمدا چالاکترن، بەشداربووان دیسانەوە فەیسبووكیان بە رێژەی 60.84٪ لەسەرەوە داناوە، ئینجا بە رێژەی 36.26٪ سناپچات، 29.63٪ ئینستاگرام و بە رێژەی 28.79٪یش تیکتۆکیان هەڵبژاردووە. کەمترین رێژەكان بۆ لینکدین بە 0.19٪ و، ماڵپەڕەکان بە 0.84٪ دەركەوتووە.
• رێژەی 47 ٪ی بەشداربووان گوتوویانە كە تەلەفزیۆن بەكاردەهێنن، بەڵام رادیۆ و رۆژنامە بە رێژەكانی 6.4٪و 1.8٪ هاتوون. هەڵبەت 51.3٪ی بەشداربووان گوتوویانە كە نە تەلەفزیۆن، نە رۆژنامە و نە رادیۆش وەك سەرچاوەیەك بۆ وەرگرتنی هەواڵ و زانیاری بەكارناهێنن.
• بەكاربەری پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لە هەرێمی کوردستان بە رێژەی 77.58٪ توخنی بابەتی کۆمەڵایەتی دەكەون، بە رێژەی 53٪یش دەیانەوێ كات بەسەربەرن.
• رێژەی 30.75٪ ی بەكاربەرانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان حەزیان لە بابەتی سیاسی هەیە، بەڵام سەرنجڕاكێشە كە 54.8٪ گوتوویانە هەرگیز لایكی پەیجی كەسایەتییە سیاسییەكان ناكەن و 21.7٪یش گوتوویانە زۆر بە كەمی شتی وا دەكەن.
• نزیكەی 40٪ی بەكاربەران متمانەیان بە نێوەڕۆکی ئەو بابەتانە نییە كە لە سۆشیالمیدیا بڵاودەكرێنەوە، بەڵام زیاتر لە 32٪ متمانەیان پێیەتی و رێژەیەكی بەرچاویش لە سەرووی 28٪ دووڵن لەوەی كە متمانە بكەن یان نا.
• رێژەی 88.8٪ بەکارهێنەرانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان، بابەتی ڤیدیۆیی سەرنجیان رادەکێشێ و بە رێژەی 48.32٪ نووسینی کورتیان پێ باشە. هەروەها بڵاوکراوەی دەنگی بە رێژەی 24.3٪ و نووسینی درێژ بە رێژەی 19.16٪ و وێنەش بە رێژەی 27.76٪ سەرنجیان رادەکیشێت.
• بە رێژەی 56.4٪ بۆچوونیان لەگەڵ ئەوەدا بوو کەوا سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان هۆکارێکن بۆئەوەی خەڵکى بە ئازادى بیر و بۆچوونى خۆیان دەربڕن، لەکاتێکدا 32.80٪ لەگەڵ ئەوەدا نەبوون و دژی بوون. هەڵبەت لە هەمانكاتدا نزیکەی 63.40٪ لەگەڵ ئەوەدا هاوڕابوون کەوا سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان هۆکارێکن بۆ فەراهەمبوونى ئازادیى تاکەکەسى.

میتودی کۆکردنەوەی داتاکان: میتودۆلۆجی

راپرسی کاریگەریی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لەسەر بارودۆخى کۆمەڵایەتى، سیاسی و ئابوورى لە هەرێمی كوردستان لە ساڵى 2022 ، بۆ ده‌ستخستنی دوايين بيروبۆچوونى هاونیشتمانیانى ته‌مه‌ن 18 ساڵان و گەورەترە له‌ هه‌رێمى كوردستان، له‌سه‌ر پرسى چۆنیەتى بەکارهێنانى پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان (سۆشیالمیدیا و ماڵپەڕەکانى ئینتەرنێت) و کاریگەرییەکانی. ئەم راپرسییە له‌سه‌ر ئاستى ته‌واوى پارێزگاكان و ئيداره‌ سه‌ربه‌خۆ‌كان ( هه‌ولێر، سلێمانى، دهۆك، هه‌ڵه‌بجه‌، ئيداره‌ سه‌ربه‌خۆکانى سۆران، گه‌رميان، راپه‌ڕين و زاخۆ) كراوە.

قه‌باره‌ى نموونه‌كان

له‌م راپرسيیه‌دا بۆ هه‌ژماركردنى ژماره‌ى نموونه‌كان پشت به‌ ژماره‌ى دانيشتووان له‌ گشت پارێزگا و ئيداره‌ سه‌ربه‌خۆکان له‌ ساڵى 2020 دا بەستراوە كه بە گوێرەی ئەوە،‌ ژماره‌ى دانيشتووان له‌ هه‌رێمى كوردستان 6.171.380 كه‌سه‌ *. بۆ ده‌ستنيشانكردنى ژماره‌ى نموونه‌كان سوود له‌ هاوكێشه‌ى هه‌ژماركردنى نموونه‌كان به‌شێوه‌ى هه‌ڕه‌مه‌كیى خواره‌وه‌ وه‌رگيراوە كە لە ئەنجامدا‌ ژماره‌كه‌ بوو به‌ 1070 نموونه‌.

n: ژماره‌ى نموونه‌كان

z: رێژەى متمانە‌ى گوزارشتلێكراو Confidence Interval  (95٪)

p: رێژه‌ى وه‌ڵامده‌ر سه‌باره‌ت به‌ پرسيارى ئايا هیچیەک لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان (سۆشیالمیدیا و ماڵپەڕەکانى ئینتەرنێت) بەکاردەهێنى و‌ بە رێژه‌ى 50٪ يان بە0.5   گریمانە کراوە.

d: هه‌ڵه‌ى رێگه‌پێدراو 0.03  يان 3٪.

دابەشبوونی ژماره‌ى نموونه‌كان 1070 خێزان، به‌پێى رێژە و ژماره‌ى دانيشتووان له‌ هه‌ريه‌ك له‌ پارێزگا و ئيداره‌كان به‌و شێوەیە‌ى خواره‌وه بووە‌:

                        خشته‌ى 01: ژماره‌ و رێژه‌ى نموونه‌كان له‌سه‌ر ئاستى پارێزگا و ئيداره‌ سه‌ربه‌خۆكان

پارێزگا/ ئیدارەى سەربەخۆ	ژماره‌ى گه‌ڕه‌ك	ژمارەى نموونەکان	رێژه‌ى سه‌دى ٪
	هەولێر	67	31.3
سۆران	11	55	5.1
سلێمانى	51	255	23.8
گەرمیان	10	50	4.7
راپەڕین	13	65	6.1
دهوک	44	220	20.6
زاخۆ	11	55	5.1
هەلەبجە	6	30	2.8
كۆ	235	1070	100.0

سەرەتا

بەپێی دوایین راپۆرتی دیجیتاڵ پۆرتاڵ (تەممووز، 2022) ژمارەی بەکارهێنەرانی ئێنتەرنێت لە جیهاندا گەیشتووەتە 5.03 ملیار، لە کۆی 7.98 ملیار كەس. بە واتایەك تەنیا 36.9٪ی دانیشتووانی زەوی ئینتەرنێت بەکارناهێنن. ژمارەی بەکاربەرانی سۆشیالمیدیاش، لە مانگی تەممووزی 2022دا گەیشتووەتە 4.7 ملیار كەس (^[1]). ساڵانە ژمارەی دانیشتووانی زەوی بە رێژەی 0.8٪ زیاد دەکات. بەکارهێنەرانی ئینتەرنێتیش 3.7٪، واتە 178 ملیۆن بەکارهێنەری نوێ زیاتر دەبن و لەڕووی بەکارهێنانی سۆشیالمیدیایشەوە، ساڵانە رێژەی 5.1٪ یاخود 227 ملیۆن کەس زیاتر دەبێت.

بەپێی هەمان سەرچاوە، لە عێراقدا 20.58 ملیۆن كەس ئینتەرنێت بەکاردەهێنن کە دەکاتە 49.4٪ی کۆی دانیشتووان، بە واتایەكی دیكەش، هێشتا 21.08 ملیۆن مرۆڤ لە عێراقدا ئینتەرنێت بەکارناهێنن. هەروەها لە ماوەی نێوان ساڵانی 2021 بۆ 2022 بەکارهێنانی ئینتەرنێت 2.4٪ زیادیکردووە، ئەمەش دەكاتە 480 هەزار بەكاربەری نوێ.

 لەڕووی بەکارهێنان یاخود چالاکبوون لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، ژمارەی بەکارهێنەران لە عێراقدا گەیشتووەتە 28.35 ملیۆن کەس، واتە 68٪ ئینتەرنێت بەکاردەهێنن، لە ماوەی 2021 بۆ 2022دا بە رێژەی 13.4٪ یاخود 3.4 ملیۆن بەكاربەری سۆشیالمیدیا زیادیکردووە. بە تەنیا ژمارەی بەکارهێنەرانی فەیسبووک لە عێراقدا 18.85 ملیۆنە (^[2]). بوونی نایەكسانی لە ژمارەی ئەو 20.58 ملیۆن كەسەی لە عێراق دەستیان بە ئینتەرنێت دەگات لەگەڵ ئەو 28.35 ملیۆن بەكاربەرەی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا چالاكن، بۆخۆی دەتوانێت نیشانەیەك بێت سەبارەت بە چۆنییەتی بەكارهێنانی ئینتەرنێت و سۆشیالیمیدیا لە عێراق و هەرێمی كوردستان. بۆ نموونە لەوانەیە نیشانەیەك بێت بۆ بوونی ملیۆنان كەس كە چەندین هەژماری جیاواز بەكاردەهێنن و لەوانەیە بەربڵاوبوونی هەژماری ساختە ئەوەش پشتڕاست بكاتەوە. 

لەڕاستیدا ئامارێکی نوێ و جیاکراوە بۆ بەکارهێنانی ئینتەرنێت و سۆشیالمیدیا لەنێو دانیشتووانی هەرێمی کوردستان نەخراوەتەڕوو، بەڵام بەپێی ئامارە بەردەستەکان لە لێکۆڵینەوە و ماڵپەڕە فەرمییەکاندا، ژمارەی بەکارهێنەرانی ئینتەرنێت لە 2010 دا تەنیا 335 هەزار کەس بووە، ئەم ژمارەیە لە 2013دا گەیشتووەتە 2 ملیۆن و لە 2020دا بۆ 3 ملیۆن بەکارهێنەر بەرزبووەتەوە (^[3]). واتە لە ماوەی کەمتر لە 7 ساڵدا، ژمارەی بەکارهێنەری ئینتەرنێت لە هەرێمی کوردستان بە رێژەی 794٪ زیادیکردووە. دیارە لە هەرێمی کوردستان بەکارهێنانی ئینتەرنێتیش بەزۆری پەیوەستە بە بەکارهێنانی سۆشیالمیدیاوە.

لەم راپرسییەدا، چۆنیەتی بەکارهێنانی سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان و کاریگەرییەکانی لەسەر بارودۆخی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئابووری لە هەرێمی کوردستان، بە مەیدانی و شەقام بە شەقام و ماڵ بە ماڵ لەنێو شار و گوندەکانی سەرتاسەری هەرێمی کوردستان لە ئەیلوولی 2022دا ئەنجامدراوە.

بەپێی دەرئەنجامەکانیش، بەرزترین رێژەی بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لە هەرێمی کوردستان بۆ فەیسبووکە بە رێژەی 88.86٪، بەدوایدا مەسنجەر بە رێژەی 73.22٪ دێت و، دوای ئەویش ئینستاگرام بە رێژەی 70.04٪ و ڤایبەریش بە رێژەی 69.94٪ دێت. تویتەر بە رێژەی 15.45٪ بەكاردێت و، کەمترین رێژەی بەکارهێنانیش بە رێژەی 1.50٪ لینکدینە. لەڕوویەکی دیکەوە، چالاکبوون یاخود زیاتر بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لە هەرێمی کوردستان بە رێژەی 60.84٪ لە فەیسبووکە، بە رێژەی 36.26٪ لە سناپچاتە، لەکاتێکدا چالاكبوون لە لینکدین بە رێژەی 0.19٪ بووە. 

لەڕووی ماوەی بەکارهێنان لە 24 کاژێردا، بەگشتی بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان و سۆشیالمیدیا لە هەرێمی کوردستان رۆژانە گەیشتووەتە 4 کاژێر و 42 خولەک، واتە زیاتر لە یەک لەسەر شەشی کاتی مرۆڤەکانی داگیرکردووە، بەشێوەیەک لەڕووی رەگەزیشەوە، رەگەزی نێر رۆژانە 5.07 کاژێر و رەگەزی مێ 3.82 کاژێر بەکاریدەهێنن. هەروەها، بەرزترین رێژەی بەکارهێنانیش لەنێو ئەوانەدایە کە سەڵتن و رۆژانە 5.91 کاژێر بەکاریدەهێنن، لەڕووی گرووپی تەمەنیشەوە تاوەکو تەمەنی مرۆڤەکان گەورەتر بێت، کاژێرەکانی بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان کەمتر دەبێتەوە.

لەڕووی کاتەوە، واتە چ کاتێک زیاتر پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكانە بەكاردەهێنرێت، لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان بە رێژەی 51.7٪ كاتی شەوان لە پێشە و 24.9٪ی بەشداربووانیش گوتوویانە هەرکاتێک دەرفەتیان هەبێت پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان بەکاردەهێنن. هەڵبەت بەیانیان کەمترین رێژەی بەکارهێنانی ئەو پلاتفۆرمانەی تێدایە كە تەنیا 4٪ بووە.

بە رێژەی 88.79٪ ی بەشداربووان لە جۆری پۆست و پەیامە بڵاوكراوەكاندا ڤیدیۆیان پێ باشتربووە، بە رێژەی 48.32٪ نووسینی کورت و، بە رێژەی 27.76٪ یش وێنەیان لا مەبەست بووە. ئینجا دوای ئەوانەش بڵاوکراوە دەنگییەکان بە رێژەی 24.30٪ دێت. لەڕووی رەگەز، ژینگەی نیشتەجێبوون و پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکانیش بەگشتی رێژەکان بەهەمان شێوەەیە و بە رێژەیەکی کەم جیاوازییان لە جۆری بابەتەکاندا هەیە.

بڵاوکراوەکانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لەڕووی نێوەڕۆکەوە یاخود درووستیی زانیارییەکانیان، گەورەترین کێشەیان بۆ دامەزراوەی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان درووستکردووە. بەشێوەیەک کۆمپانیا گەورەکانی وەک فەیسبووک، گووگڵ و تویتەریش بەدەست هەواڵی ساختە (فەیک نیوز) و بڵاوکردنەوەیان لە پلاتفۆرمەکانیاندا گیرۆدەن و بە یەکێک لە ئاڵنگارییەکانی بەردەم ژینگەی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان و تەکنەلۆژیای دادەنێن، هەربۆیەش ناوەندە گەورەکانی وەک رەند کۆپرەیشن و دەوڵەتانی جیهان و رێکخراوەکانی سەر بە نەتەوەیەکگرتووەکانیش هەوڵەکانیان بۆ کەمکردنەوە و زیانەکانی ئەمە خستووەگەڕ.

لە کۆتاییدا، ئەوانەی پێیانوایە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان (سۆشیالمیدیا و ماڵپەڕەکان) بوونەتە سەرچاوە بۆ ئاگاداربوون لە رووداوەکانی ناوچەکە، گەیشتووەتە 93٪ی بەشداربووان، لەکاتێکدا تەنیا 3.85٪ دژی ئەوە بوون. هەروەها، لەڕووی دووركەوتنەوە یاخود نزیکبوونەوەی مرۆڤەکان لە یەکتری بەهۆی سۆشیالمیدیاوە، بەگشتی 40.36٪ لەگەڵ ئەوەدابوون کە مرۆڤەكانی لێك نزیککردووەتەوە، 47٪ لەگەڵ ئەوە نەبوون کە سۆشیالمیدیا بووبێتە هۆی دوورخستنەوەی مرۆڤەکان لە یەکتری.

بەشی یەکەم: باکگراوندی گشتی راپرسی

لەم راپرسییەدا، لەڕێی بەکارهێنانی ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان لە 2020 و، لەسەر ئاستی هەرچوار پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان، نموونەکان لەسەرجەم ناوچە جیاوازەکانی وەک شار، قەزا، ناحیە و گوند وەرگیراون و شێوازی کۆکردنەوەی داتاکان دەستنیشانکراوە و بەپێی بەرنامەیەکی تایبەت، خاڵی جی پی ئێس GPS بۆ هەر بەشداربوویەک لە کاتی چاوپێکەوتن وەرگیراوە وەکو لە وێنەی 01 دیارە.

وێنە 01: نیشاندەری خاڵی جی پی ئێس لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان

بەشی دووەم: بەکارهێنانی ئینتەرنێت و سۆشیالمیدیا

بەپێی داتایەکی دەستەی گشتی ئاماری هەرێمی کوردستان (2018)، نزیکەی 71.2٪ی ماڵەکان لە هەرێمی کوردستان ئینتەرنێت یاخود توانای دەستگەیشتنیان بە هێڵی ئینتەرنێت هەیە، ئەمە لەکاتێکدایە، بەپێی هەمان سەرچاوە، ئەو رێژەیە لە ناوچەکانی دیكەی عێراق 50.1٪ بووە. بەپێی راپۆرتێکی GALLUP BBG لەبارەی بەکارهێنانی  میدیا و سۆشیالمیدیا لە عێراق و هەرێمی کوردستان ( 2015) لە عێراق، لە پێنج کەس دوو کەس (بە رێژەی 40.3٪) ئینتەرنێتیان بەکارهێناوە، بەڵام لە هەرێمی کوردستان لە چوار کەس، سێ کەسیان (بە رێژەی 75٪) ئینتەرنێتیان بەکارهێناوە ([4]). هەروەها، بەپێی ئامارێکی دیکە (2020) ، ژمارەی بەکارهێنەرانی ئینتەرنێت لە هەرێمی کوردستان گەیشتووەتە سەرووی 3 ملیۆن بەشداربوو. ژمارەی ئەو كۆمپانیایانەش كە لەم بوارەدا كاردەكەن گەیشتووەتە سەرووی 60 کۆمپانیا ([5]) بەتەنیا ژمارەی بەشداربووانی کۆمپانیای فاست لینک کە یەکێکە لە دابینکەرانی هێڵی ئینتەرنێت لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان، گەیشتووەتە سەرووی یەک ملیۆن بەشداربوو ([6]).

2.1 بەکارهێنانی ئینتەرنێت لەنێو خێزان لە هەرێمی کوردستان

لەم راپرسییەدا لەبارەی ژمارەی ئەندامانی خێزان پرسیار لە بەشداربووان کراوە و بەگشتی لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان ژمارەی ئەندامانی خێزان بە نزیکەی 6 کەس دانراوە. ژمارەی ئەوانەی لەسەروو تەمەنی 18 ساڵییەوەن و ئینتەرنێت بەکاردەهێنن 3.4 بووە، ئەوانەشی لە خوار تەمەنی 18 ساڵەوەن بەڵام ئینتەرنێت بەکاردەهێنن 1.1 کەس بووە، ئەمەش واتای ئەوەیە كە بەگشتی لە هەر خێزانێکی شەش کەسیدا، زیاتر لە چوار کەس ئینتەرنێت بەکاردەهێنن.

 لە راپرسییەکەدا بەرزترین ژمارەی ئەندامانی خێزان لە پارێزگای دهۆک تومارکراوە، هەروەها بەرزترین رێژەی ئەوانەی لە خوار تەمەنی 18 ساڵەوە ئینتەرنێت بەکاردەهێنن لە پارێزگای سلێمانی بووە (1.3) ، لەکاتێکدا بەرزترین ژمارەی ئەوانەی کەوا لەسەرووی تەمەنی 18 ساڵانەوە ئینتەرنێت بەکاردەهێنن لە پارێزگای دهۆکە (3.7). هەروەها بەرزترین ژمارەی ئەوانەی لەسەرووی تەمەنی 18 ساڵ و خوار تەمەنی 14 ساڵەوە ئینتەرنێت بەکاردەهێنن هەر لە زاخۆ  بووە.

گرافیک 1: ژمارەی ئەندامانی خێزان و بەکارهێنەرانی ئینتەرنێت لەخوار و سەرووی تەمەنی 18 ساڵەوە لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان.

2.2  کاژێرەکانی بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان

بەپێی دوایین راپۆرتی دیجیتاڵ پۆرتاڵ و کۆڕبەندی ئابووریی جیهان WEF ، کاژێرەکانی بەکارهێنانی سۆشیالمیدیا لە جیهاندا بەتێکڕا 2 کاژێر و 27 خولەکە (^[7])، بەرزترین کاژێری بەکارهێنانی سۆشیالمیدیا لە نەیجیریا 4:07 کاژێر و کەمترینی لە ژاپۆن 0:51 خولەک بووە، لەکاتێکدا بەپێی ئەنجامەکانی ئەم راپرسییە، لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، بەتێکڕا 4.7 کاژێر، واتە 4 کاژێر و 42 خولەک بۆ پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان تەرخانکراوە وەکو لە گرافیکی 2 دا هاتووە.

گرافیک 2: تەرخانکردنی کات بۆ بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان

لەسەر ئاستی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان، بەرزترین ئاستی تەرخانکردنی کات بۆ پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لە پارێزگای دهۆکە بە 5.8 کاژێر، بەدوای ئەویشدا ئیدارەی سۆران بە 5.7 کاژێر، ئینجا ئیدارەی زاخۆ بە 5.6 کاژێر هاتووە. هەروەها، نزمترین ئاستی کاتی تەرخانكراویش بۆ پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لە ئیدارەی گەرمیانە بە 3.2 کاژێر، ئینجا پارێزگای سلێمانی بە 3.8 کاژێر دێت. لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، بەتێکڕا 4.7 کاژێر بۆ پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان تەرخانکراوە وەکو لە گرافیکی 3 دا هاتووە.

گرافیک 3: تەرخانکردنی کات بۆ بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان بەپێی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان

2.3 کاتی بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان (بەیانیان، شەوان، هەرکاتێک دەرفەت هەبێت، ئێوان و هەموو کاتێک)

ئەگەر بەتێكڕا رۆژانە هەر تاکێک نزیکەی 5 کاژێر تەرخان بکات بۆ بەكارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان، ئەوا بێشك کاتی بەکارهێنانەکەیشی دەتوانێت کاریگەری لەسەر تەواوی چالاکییەکانی رۆژانەی تاک دابنێت. لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، بەرزترین رێژەی کاتی بەکارهێنان لە شەواندا بە رێژەی 52٪، بە رێژەی 25٪ هەرکات دەرفەت هەبێت، 11٪ هەموو کاتێک، 9٪ نیوەڕوان و 5٪ بەیانیان پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان بەکاردەهێنن.

گرافیک 4: نیشاندەری کاتی بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان

2.4 بەکارهێنانی پلاتفٶڕمەکان (سۆشیالمیدیا و ماڵپەڕەکان) لە هەرێمی کوردستان

ژمارەی بەکارهێنەرانی سۆشیالمیدیا لە جیهاندا رووی لە بەرزبوونەوەیە و، لەمانگی تەممووزی ئەمساڵدا گەیشتووەتە 4.7 ملیار كەس. لەماوەی ساڵیکیشدا 227 ملیۆن بەکارهێنەری نوێ زیایکردووە[8]. لە عێراق، ژمارەی بەکارهێنەرانی فەیسبووک تاوەکوو سەرەتای ئەمساڵ گەیشتووەتە 18.82 ملیۆن کەس، ئەو ژمارەیە بۆ ئینستاگرام گەیشتووەتە 15.45 ملیۆن کەس، بۆ مەسنجەر 16.15 ملیۆن کەس، لینکدئین 1.40 ملیۆن کەس، سنەپچات 13.8 ملیۆن کەس و، بۆ تویتەریش 1.90 ملیۆن کەسە. دیارە ئەم ئامارانە هەرێمی کوردستانیش لەخۆ دەگرێت. لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان بەشێوەیەکە کەوا رێژەی بەکارهێنانی فەیسبووک 88.9٪، بە پلەی دووەم مەسنجەر بە رێژەی 73.2٪، بە پلەی سێیەمیش ئینستاگرام بە رێژەی 70٪ هاتووە. هەروەها، نزمترین رێژەی بەکارهێنانی پلاتفۆرمی دیجیتاڵی لینکدین بووە بە رێژەی 1.5٪، بەدوایدا ماڵپەڕەکان هاتوون کە 11.2٪ بووە.

گرافیک 5: نیشاندەری بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان (سۆشیالمیدیا و ماڵپەڕەکان) لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان

2.5 چالاکبوون یاخود زیاتر بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان

لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان ، چالاکبوون (ئەکتیڤ) لەنێو پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان، لەدوای فەیسبووک تاڕادەیەکی زۆر کەم دەبێتەوە. بەشێوەیەک لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، لە فەیسبووک بە رێژەی 60.8٪ چالاکن، بەدوای ئەویشدا زۆر کەم دەبێتەوە و دەبێتە نیوە. رێژەكە بۆ سنەپچات دەبێتە 36.3٪، ئینجا ئینستاگرام بە رێژەی 29.6٪، ئینجا تیکتۆک بە رێژەی 28.8٪. کەمترینیشی لینکدین بە رێژەی 0.2 و ماڵپەڕەکان بە رێژەی 0.8٪ بووە.

گرافیک 6: چالاکبوونی بەشداربووانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان

بەشی سێیەم: رەفتاری بەكاربەری پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لە هەرێمی كوردستان

3.1  بڵاوکردنەوەی پەیام (پۆست) لە سۆشیالمیدیا

لە وەڵامی ئەو پرسیارەی (چەند جار پەیام لە سۆشیالمیدیا بڵاودەکەیتەوە؟) لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان زیاتر لە 70٪ی بەكاربەران لە كات و ساتی جیاوازدا پەیام بڵاودەكەنەوە، هەڵبەت بە رێژەی 23.3٪یش گوتوویانە هەرگیز پەیام بڵاوناکەنەوە، بەڵکوو تەنیا تەماشا دەکەن. 15.2٪ی بەكاربەران کاتێكی دیاریکراویان نییە بۆ بڵاوکردنەوەی پەیام لە سۆشیالمیدیا، بەڵام 24.3٪ گوتوویانە مانگانە ئەو كارە دەكەن و 16٪یش هەفتەی جارێک، بە رێژەی 11٪ چەند رۆژێک جارێک و رێژەی 5.9٪یش رۆژی جارێکیان هەڵبژاردووە. لێرەشەوە دەردەكەوێت ئەوانەی کە دەیانەوێ پەیامێك بڵاوبكەنەوە و لە ماوەی نێوان رۆژێك تاوەكو هەفتەیەكدا ئەو كارە دەكەن زیاتر لە 32٪ی بەشداربووانن.

گرافیک 7: نیشاندەری بڵاوکردنەوە (پۆست) پەیامی کەسانی دیکە لە سۆشیالمیدیا لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان 

3.2 بڵاوکردنەوەی پەیامی کەسانی دیکە لە سۆشیالمیدیا (شەیر)

لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، بەگشتی 46٪ی خەڵک پەیامی کەسانی دیکە بڵاوناکەنەوە. 30٪ زۆر بە کەمی شتی وا دەكەن و 17٪یش هەندێکجار و رێژەی 6٪یش زۆرجار پەیامی کەسانی دیکە بڵاودەکەنەوە.

گرافیک 8: نیشاندەری بڵاوکردنەوەی پەیامی کەسانی دیکە لە سۆشیالمیدیا لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان.

لەسەر ئاستی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان، بەرزترین رێژەی ئەوانەی زۆرجار پەیامی کەسانی دیکە بڵاودەکەنەوە بە رێژەی 12٪ لە ئیدارەی گەرمیانن، بەڵام بەرزترین رێژەی ئەوانەی زۆر کەم پەیامی کەسانی دیکە بڵاودەکەنەوە، بە رێژەی 41٪ لە ئیدارەی سۆرانە. نزمترین رێژەی ئەوانەشی هەرگیز پەیامی کەسانی دیکە بڵاوناکەنەوە، لە پارێزگای دهۆک بە رێژەی 32٪ بووە.

گرافیک 9: نیشاندەری بڵاوکردنەوەی پەیامی کەسانی دیکە لە سۆشیالمیدیا لە ئیدارە سەربەخۆکان، پارێزگاکان

3.3 سەیرکردن و بەدواداچوون بۆ پەیامی هاوڕێکانیان لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان

لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، بەکارهێنەرانی سۆشیالمیدیا، بە رێژەی 7.5٪ هەرگیز، بە رێژەی 23.7٪ زۆر کەم و بە رێژەی 31.3٪ هەندێک جار و بە رێژەی 37.5٪ زۆرجار بەدواداچوون بۆ پەیامی هاوڕێکانیان دەکەن.

گرافیک 10: نیشاندەری بەدواداچوون و سەیرکردنی پەیامی هاوڕێکانیان لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان

3.4 بەدواداچوون بۆ بابەتی (کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری و ئەدەبی) لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان

لە هەرێمی كوردستان، رێژەی 77٪ی بەكاربەران بەدواداچوون بۆ بابەتە کۆمەڵایەتییەکان دەكەن. 53٪یش بۆ بەسەربردنی کات و یاریکردن پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان و ماڵپەڕەکان بەکاردەهێنن. دوای ئەویش، 30٪ لەبەر بابەتە سیاسییەکان، 17.5٪ بۆ بابەتی ئەدەبی و 19٪ یش بۆ بابەتی ئابووری بەكاریدەهێنن.

گرافیک 11: نیشاندەری بەدواداچوونی بەکارهێنەرانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان بۆ بابەتەکان لە هەرێمی کوردستان

3.5 چ بابەتێک (ڤیدیۆ، وێنە، نووسینی کورت و نووسینی درێژ) لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان سەرنجت رادەکێشێ

بۆ تێگەیشتن لە شێوازی ئەو بابەتانەی لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكانەوە دەگات، پرسیارمان كرد كە چ شێوازێكی بابەتەكان زیاتر سەرنجت رادەكێشێ. بەگشتی و لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان بە رێژەی 88.7٪ ڤیدیۆ، 48.3٪ نووسینی کورت، 27.7٪ وێنە، 24.3٪ دەنگ و 19٪یش نووسینی درێژ سەرنجیان رادەكێشێ.

گرافیک 12: نیشاندەری سەرنجڕاکێشانی بابەتەکان لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لە هەرێمی کوردستان

3.6 متمانە بەنێوەڕۆکی بابەتە بڵاوکراوەکان لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان (سۆشیالمیدیا و ماڵپەڕەکان)

بەگشتی و لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان 38.9٪ی خەڵک متمانەیان بەنێوەڕۆکی بابەتە بڵاوکراوەکان لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان و سۆشیالمیدیا نییە، بەڵام 32.3٪ی خەڵکی متمانەیان بە نێوەڕۆکی بڵاوکراوەکان هەیە و 28.6٪یش رای خۆیان نەگوتووە.

گرافیک 13: نیشاندەری متمانە بە نێوەڕۆکی بڵاوکراوەکان لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان

3.7 لایکی پەیجی سیاسەتڤان و کەسایەتییە سیاسییەکان

بەگشتی لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان بە رێژەی 54.7٪ هەرگیز، بە رێژەی 21.7٪ زۆر کەم، بە رێژەی 14.2٪ هەندێک جار و بە رێژەی 9.3٪ زۆر جار، بەکارهێنەرانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لایکی پەیجی کەسایەتی سیاسی دەکەن.

گرافیک 14: لایکی پەیجی کەسایەتی سیاسی و سیاسەتڤان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان

لەسەر ئاستی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان، بەرزترین رێژەی ئەوانەی لایکی پەیجی کەسایەتی سیاسی و سیاسەتڤانیان نەکردووە لە ئیدارەی زاخۆ بە رێژەی 63٪، بەدوایدا لە پارێزگای سلێمانی بە رێژەی 62٪ بووە. بەڵام ئەوانەی زۆرجار لایکی پەیجی کەسایەتی سیاسی دەکەن، لە ئیدارەی سۆران 12.7٪ بووە. هەروەها، ئەوانەی هەندێک جار لایکی پەیجی کەسایەتی سیاسی دەکەن لە پارێزگای هەڵەبجە 24٪ بوون. بەهەمان شێوەش ئەوانەی زۆر کەم لایکی پەیجی کەسایەتی سیاسی دەکەن لە ئیدارەی راپەڕین 36.9٪ بوونە.

گرافیک 15: لایکی پەیجی کەسایەتی سیاسی و سیاسەتڤان لەسەر ئاستی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان

3.8 بەدواداچوون بۆ دەرکەوتنی پۆست لە دیواری لاپەڕەی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان

لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، رێژەی 38.7٪ ی بەکارهێنەری پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان هەرگیز بەدواداچوون بۆ ئەو بڵاوکراوانە ناكەن کە لەسەر دیوارەكەیان دەردەکەوێت. 31٪ زۆر کەم و رێژەی 24.9٪ هەندێک جار و 5.2٪ زۆرجار ئەو كارە دەكەن.

گرافیک 16: بەدواداچوون بۆ پۆست و بڵاوکراوەکانی نێو سۆشیالمیدیا لە هەرێمی کوردستان

3.9 بەكارهێنانی ئامرازی دیكە بۆ وەرگرتنی هەواڵ و زانیاری

بۆ زانینی ئەوەی كە ئایا بەكاربەری پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان تا چەند كەناڵ و ئامرازەكانی دیكەی راگەیاندن بۆ وەرگرتنی هەواڵ و زانیاری بەكاردێنن، پرسیارێكمان لە بەشداربووان كرد. بەپێی ئەم راپرسییە، لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، لە دەرەوەی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان، تەلەفزیۆن بە رێژەی 47.6٪، رادیۆ 6.4٪ و رۆژنامە بە رێژەی 1.8٪ سەرچاوەی هەواڵ و زانیارین. هەڵبەت رێژەی 51.3٪، واتا لانیكەم لە دوو كەس كەسێك لە هەرێمی كوردستان، هیچکام لەو سێ سەرچاوەیە بۆ وەرگرتنی هەواڵ و زانیاری بەكارناهێنن.

گرافیک 17: نیشاندەری بەکارهێنانی تیڤی، رادیۆ و رۆژنامە وەک سەرچاوەی هەواڵ لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان

3.10 پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان بووەتە مینبەرێک بۆ ئاگاداربوون لە رووداوەکانی ناوچەکە.

پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان گۆڕانکاریی گەورەی لە گواستنەوەی زانیاری و شێوازی گەیاندن و تەنانەت کاتی ئاگاداربوون لە گۆڕانکارییەکان درووستکردووە. بەشێوەیەک کاریگەرییەکانی میدیا باوەکانی وەکو (رۆژنامە، رادیۆ و تیڤی) تێپەڕاندووە، بەڵام لەلایەکی دیکەشەوە دوورکەوتنەوەی بەرچاو لە راستی و درووستی زانیارییەکان هەیە. بەپێی راپۆرتی هەواڵی دیجیتاڵ 2022ی پەیمانگەی رۆیتەرز بۆ لێکۆڵینەوەی رۆژنامەڤانی " گۆڕانکاری لە وەرگرتن یان گرنگیدان بە هەواڵ، بەشێوەیەکە کەوا ئەوانەی گوتوویانە هەندێک جار و هەندێک کات گرنگی بە هەواڵ نادەن، زیادیان کردووە، بۆ نموونە لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا، ژمارەی ئەوانەی گرنگی بە هەواڵ نادەن لەڕووی رێژەییەوە بووەتە دووهێندە، لەسەر ئاستی وڵاتانیش، بۆ نموونە لە بەڕازیل گەیشتووەتە 54٪، لە بەریتانیا گەیشتووەتە 46٪."، لە بەرامبەردا دەستکەوتنی هەواڵ لە پلاتفۆرمە جیاوازەکانەوە زیادی کردووە.

 لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان، 94٪ پێیانوایە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان بوونەتە شوێنێك بۆ ئاگاداربوون لە رووداوەكانی دەوروبەر و تەنیا 4٪ی بەشداربووان ئەوەیان رەتكردووەتەوە.

گرافیک 18: نیشاندەری کاریگەری پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لەسەر ئاستی ئاستی هەرێمی کوردستان

بەشی چوارەم: کاریگەریی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان (کۆمەڵایەتی، سیاسی و ئابووری)

4.1  کاریگەریی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لەڕووی کۆمەڵایەتییەوە

 خەڵك و بەكاربەرانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان بۆ خۆیان چ روانگەیەكیان لەبارەی كاریگەری ئەو ئامرازانە لەسەر ژیانی خۆیان هەیە؟ بۆ زانینی ئەمە، پرسیارمان لە بەشداربووان کرد و بەگوێرەی ئەنجامەکە، لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، 84٪ بۆچوونیان وایە کە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان کاریگەرییان لەسەر دۆخی کۆمەڵایەتی هەیە. لەسەر ئاستی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکانیش بەرزترین رێژەی ئەوانەی بۆچوونیان وابوو کە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان کاریگەرییان لەسەر دۆخی کۆمەڵایەتی هەیە، ئیدارەی راپەڕین بە رێژەی 98٪ و پارێزگای هەڵەبجەش 92٪ رایان وابووە.

بەگشتی و بەپێی ئەنجامەکان، لەبارەی تێکڕای کاریگەری سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لەسەر دۆخی کۆمەڵایەتی دەرکەوتووە، رەگەزی نێر بە رێژەی 85٪ و رەگەزی مێ 82٪، لەگەڵ ئەوەدان کەوا کاریگەری لەسەر دۆخی کۆمەڵایەتی هەیە، بەهەمان شێوە لەڕووی گرووپی تەمەنەوە، بەرزترین رێژەی ئەوانەی پێیانوایە کاریگەریی هەیە، گرووپی تەمەنی (18-24)ساڵ بە رێژەی 85٪ بووە. لەڕووی باری خێزانییەوە، ئەوانەی جیابوونەتەوە، بە رێژەی 100٪ لەگەڵ ئەوەدابوون کە سۆشیالمیدیا کاریگەری لەسەر دۆخی کۆمەڵایەتی هەیە. هەروەها لەڕووی پیشەوە، بەرزترین رێژە لەنێو ئەوانەدایە کە کار دەکەن، بەشێوەیەک 86٪ یان بۆچوونیان وابووە کەوا کاریگەری هەیە. لەڕووی بڕوانامە و ئاستی خوێندەوارییەوە بەرزترین رێژەی ئەوانەی بۆچوونیان لەگەڵ ئەوەدا بووە کە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان كاریگەرییان لەسەر دۆخی کۆمەڵایەتی هەیە، ئەوانەن كە هەڵگری بڕوانامەی ئامادەیین. هەروەها دانیشتووانی قەزا و  شارە بچووکەکان زیاتر لە گوندەکان بۆچوونیان لەگەڵ ئەوەدا بووە کەوا ئەو کاریگەرییە هەیە.

خشتەی 02: تێکڕای کاریگەری سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لەسەر دۆخی کۆمەڵایەتی

لەگەڵیدانیم	نە لەگەڵیدام و نەلەگەڵیدانیم	لەگەڵیدام
1.57	12.83	85.60	نێر	رەگەز
1.63	15.69	82.68	مێ
1.51	12.56	85.93	18-24	گرووپی تەمەن
2.10	13.77	84.13	25-34
1.18	14.79	84.02	35+
1.77	13.69	84.55	سەڵت	بارى هاوسەرگیرى
1.48	13.82	84.70	هاوسەردار
0.00	0.00	100.00	تەلاقدراو یان بێوە(پیاو یان ژن)  یان جیابووە
1.39	12.47	86.15	کار دەکات( بە کرێ کار دەکات ، بو خۆی کار دەکات، خاوەنکارە)	باری کارکردن
2.30	16.09	81.61	کارناکات ( بێکارە)
1.92	16.09	81.99	کار ناکات( ژنی ماڵەوەیە، قوتابی، نەخۆشە...)
2.39	11.95	85.67	سەرەتایی و کەمتر	ئاستی بڕوانامە
2.24	14.18	83.58	بنەڕەت/ ناوەندى
0.00	12.97	87.03	ئامادەیی
2.27	11.36	86.36	دبڵوم / پەیمانگا
0.72	19.57	79.71	بەکالوریۆس/ خوێندنى باڵا
1.80	15.73	82.47	شارنشینی ناوەندی پارێزگا	ژینگە
0.99	11.85	87.16	شارنشین
2.27	12.73	85.00	گوندنشین
0.60	14.93	84.48	هەولێر	پارێزگا /ئیدارە سەربەخۆکان
1.82	7.27	90.91	سۆران
0.00	9.80	90.20	سلێمانى
0.00	12.00	88.00	گەرمیان
0.00	1.54	98.46	راپەڕین
4.35	19.13	76.52	دهۆك
7.27	25.45	67.27	زاخۆ
0.00	8.00	92.00	هەڵەبجە
1.59	13.64	84.77	هەرێمی کوردستان

4.2 کاریگەریی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لەڕووی سیاسی

بەگشتی و بەپێی ئەنجامی پرسیارەکانی راپرسییەکە لەبارەی کاریگەریی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان و سۆشیالمیدیا لەسەر سیاسەت لە هەرێمی کوردستان، لەڕووی رەگەزەوە، رەگەزی مێ زیاتر لە رەگەزی نێر لەگەڵ ئەوەدا بوون کە کاریگەری هەیە و ئەمەش بە رێژە 68٪ بووە، لەکاتێکدا رەگەزی نێر بە رێژەی 60٪ رای وابووە. لەڕووی گرووپی تەمەنەوە، بەگوێرەی زیادبوونی تەمەن رایان وابووە کە کاریگەریی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لەسەر سیاسەت زیاتر دەبێت، بەشێوەیەک لەنێو گرووپی تەمەن 35 ساڵ دەگاتە 65.7٪. لەڕووی پیشەوە ئەوانەی کار دەکان زیاتر لەوانەی کار ناکەن لەگەڵ ئەوەدا هاوڕابوون.

لەڕووی ئاستی خوێندەواری و بڕوانامەوە، بەپێی بەرزبوونەوەی ئاستی خوێندەواری، رێژەی ئەوانەی بۆچوونیان وابووە کە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان کاریگەرییان لەسەر دۆخی سیاسی هەیە، زیادی کردووە. بۆ نموونە لەنێو هەڵگرانی بڕوانامەی دبلۆم/بەکالۆریۆس و خوێندنی باڵا رێژەکە دەگاتە 71٪، بەڵام لەنێو ئەوانەی ئاستی خوێندەواری سەرەتایی و نزمتریان هەیە، رێژەکە 59٪ بووە.

لەڕووی ژینگەی دانیشتووانەوە، شارنشینی قەزا و ناحییەکان زیاتر لە شارنشینی سەنتەری پارێزگا و شارە گەورەکان و گوندنشینان بۆچوونیان وایە کەوا پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان کاریگەرییان لەسەر سیاسەت هەیە.

لەسەر ئاستی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان، بەرزترین رێژەی ئەوانەی لەگەڵ ئەوەدابوون کە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان کاریگەری لەسەر رەوشی سیاسی دادەنێن، لە ئیدارەی گەرمیان 78٪، هەریەکە لە ئیدارەی راپەڕین و پارێزگای هەڵەبجە 72٪، ئینجا پارێزگای سلێمانی 70٪ بووە، لە بەرامبەردا بەرزترین رێژەی ئەوانەی لەگەڵ ئەو بۆچوونەدا نەبوون کە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان کاریگەرییان لەسەر سیاسەت و دۆخی سیاسی هەیە، لە ئیدارەی سۆران 12.7٪ و ئینجا ئیدارەی زاخۆ بە رێژەی 11٪ بووە.

بەگشتی لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، 62.7٪ی هاونیشتمانیان پێیانوایە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان (سۆشیالمیدیا و ماڵپەڕەکان) کاریگەری لەسەر سیاسەت و دۆخی سیاسی دادەنێن.

خشتەی 03: تێکڕای رێژەی کاریگەریی سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لەسەر دۆخی سیاسی.

لەگەڵیدانیم	نە لەگەڵیدام و نەلەگەڵیدانیم	لەگەڵیدام
7.9	31.8	60.3	نێر	رەگەز
8.2	23.2	68.6	مێ
8.5	32.2	59.3	18-24	گرووپی تەمەن
9.3	26.9	63.8	25-34
5.9	28.4	65.7	35+
8.4	31.8	59.8	سەڵت	بارى هاوسەرگیرى
7.7	27.5	64.8	هاوسەردار
0.0	33.3	66.7	تەلاقدراو یان بێوە(پیاو یان ژن)  یان جیابووە
7.6	28.8	63.6	کار دەکات( بە کرێ کار دەکات ، بو خۆی کار دەکات، خاوەنکارە)	باری کارکردن
4.6	32.2	63.2	کارناکات ( بێکارە)
10.0	29.9	60.2	کار ناکات( ژنی ماڵەوەیە، قوتابی، نەخۆشە...)
9.9	31.1	59.0	سەرەتایی و کەمتر	ئاستی بڕوانامە
7.5	31.0	61.6	بنەڕەت/ ناوەندى
8.8	32.2	59.0	ئامادەیی
6.8	22.0	71.2	دبڵوم / پەیمانگا
4.3	24.6	71.0	بەکالوریۆس/ خوێندنى باڵا
8.8	29.7	61.6	شارنشینی ناوەندی پارێزگا	ژینگە
7.4	28.6	64.0	شارنشین
7.3	30.0	62.7	گوندنشین
9.6	33.1	57.3	هەولێر	پارێزگا /ئیدارە سەربەخۆکان
12.7	23.6	63.6	سۆران
5.1	24.7	70.2	سلێمانى
4.0	18.0	78.0	گەرمیان
3.1	24.6	72.3	راپەڕین
9.6	33.9	56.5	دهۆك
10.9	32.7	56.4	زاخۆ
4.0	24.0	72.0	هەڵەبجە
7.9	29.3	62.7	هەرێمی کوردستان

4.3 کاریگەریی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لەڕووی ئابوورییەوە

پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان و سۆشیالمیدیا کاریگەری گەورەیان لەسەر ئابووری و بازاڕی کاڵاکان لە جیهاندا هەیە، بەشێەیەک کە کاریگەری لەسەر بازرگانی دەرەوەی سنوورەکان و بەرزکردنەوەی گەشەی بەرهەمی ناوخۆیی وڵاتانیش هەیە و دەرچەیەکی نوێیە بۆ ژیان و بازرگانی لە داهاتوودا.

داهاتی کۆمپانیاکانی بواری دیجیتاڵ میدیا ساڵانە ملیاران دۆلارە، بەپێی دوایین راپۆرتی داهاتی کۆمپانیاکان لەسایەی ژمارەی بەکارهێنەران، لەنێو پلاتفۆرمە جیاوازەکاندا تیکتۆک گەورەترین داهاتی بەرامبەر بەکارهێنەرێک هەیە، بەشێوەیەک بۆ هەر بەکارهێنەرێک تیکتۆک 46.8 دۆلار داهاتی دەبێت، بەدوایدا فەیسبووک دێت کە بۆ هەر بەکارهێنەرێک 30.75 دۆلار داهاتی هەیە، ئینجا لینکدین دێت کە 25..9 دۆلارە، پاشان تویتەر کە 9.39 دۆلارە و یوتیوب  8.6 دۆلارە، ئەمەش لەکاتێکدا داهاتی ساڵانەی تیکتۆک 34.3 ملیار دۆلارە، فەیسبووک 86 ملیارە، یوتیوب 19.6 ملیارە، سناپچات 911 ملیۆن دۆلارە ([9]). لە هەرێمی کوردستانیش بەکارهێنەرانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و سپۆنسەرکردنی پۆست و بڵاوکراوەکان و بەتایبەتیش بۆ کاڵا و بەرهەمەکان رووی لە گەشەکردووە. لەبارەی کاریگەریی سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لەسەر دۆخی ئابووری، بەشێوەیەکی گشتی لەڕووی هەردوو رەگەز و گرووپی تەمەن و باری خێزانییەوە بەنزیکەیی 63٪ بۆ 68٪ رایان وایە کەوا کاریگەری هەبووە، وەکو لە خشتەی (04) دا دیارە.

لەڕووی پیشە و کارەوە، بەرزترین رێژەی ئەوانەی رایان وایە کە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان کاریگەرییان لەسەر دۆخی ئابووری هەیە، ئەوانەن کەوا سەڵتن بە رێژەی 67٪. هەروەها، بەتێکڕا نزیکەی 60٪ی هەموو ئاستەکانی خوێندن و هەڵگرانی بڕوانامە جیاوازەکان هەمان بۆچوونی سەڵتەکانیان هەیە وەکو لە خشتەی 04 دا دیارە. لەڕووی ژینگەی دانیشتووانیشەوە، بەرزترین رێژەی ئەوانەی کە رایان وایە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان کاریگەرییان لەسەر دۆخی ئابووری هەیە، لە نێو شارنشینانی قەزا و شارە بچووکەکاندان بە رێژەی 69٪.

لەسەر ئاستی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان، بەتێکڕا لەبارەی کاریگەریی سۆشیالمیدیا لەسەر دۆخی ئابووری، لە هەردوو ئیدارەی گەرمیان و ئیدارەی سۆران بەرزترین رێژە هەیە کە 80٪ یان رایان وایە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان کاریگەرییان لەسەر دۆخی ئابووری هەبووە، بڕوانە خشتەی (04).

بەگشتی و لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان 65.4٪ی هاونیشتمانیان رایان وایە کە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان کاریگەرییان لەسەر دۆخی ئابووری هەیە.

خشتەی 04: کاریگەری سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لەسەر دۆخی ئابووری.

لەگەڵیدانیم	نە لەگەڵیدام و نەلەگەڵیدانیم	لەگەڵیدام
6.9	26.4	66.6	نێر	رەگەز
12.1	25.5	62.4	مێ
7.5	23.6	68.8	18-24	گرووپی تەمەن
8.7	27.8	63.5	25-34
9.2	27.5	63.3	35+
7.9	24.9	67.1	سەڵت	بارى هاوسەرگیرى
8.7	27.1	64.1	هاوسەردار
11.1	22.2	66.7	تەلاقدراو یان بێوە(پیاو یان ژن)  یان جیابووە
7.9	26.2	65.9	کار دەکات( بە کرێ کار دەکات ، بو خۆی کار دەکات، خاوەنکارە)	باری کارکردن
8.0	28.7	63.2	کارناکات ( بێکارە)
10.0	25.3	64.8	کار ناکات( ژنی ماڵەوەیە، قوتابی، نەخۆشە...)
10.2	30.4	59.4	سەرەتایی و کەمتر	ئاستی بڕوانامە
7.5	24.3	68.3	بنەڕەت/ ناوەندى
7.5	23.0	69.5	ئامادەیی
9.8	23.5	66.7	دبڵوم / پەیمانگا
6.5	29.0	64.5	بەکالوریۆس/ خوێندنى باڵا
6910.6	28.5	60.9	شارنشینی ناوەندی پارێزگا	ژینگە
7.2	23.7	69.1	شارنشین
6.4	25.9	67.7	گوندنشین
3.6	20.3	76.1	هەولێر	پارێزگا /ئیدارە سەربەخۆکان
0.0	20.0	80.0	سۆران
6.7	24.7	68.6	سلێمانى
2.0	18.0	80.0	گەرمیان
10.8	13.8	75.4	راپەڕین
16.1	39.1	44.8	دهۆك
29.1	43.6	27.3	زاخۆ
0.0	24.0	76.0	هەڵەبجە
8.4	26.2	65.4	هەرێمی کوردستان

بەشی پێنجەم : گفتوگۆی ئەنجامەکان

5.1 بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان و کام تۆڕی کۆمەڵایەتی زیاتر بەکاردەهێنرێت

5.1.1. بەكارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان

لە باشووری کوردستاندا بەرزترین رێژەی بەكارهێنانی ئێنتەرنیت لە پارێزگای هەڵەبجەیە بە 70٪ و دوای ئەو سلێمانی دێت بە 63٪، دوای ئەویش دهۆك و هەولێر دێن بە 60٪ و 59٪. لەنێو ئیدارە سەربەخۆكاندا بێجگە لە سۆران كە 53٪ بووە، ئەوانی دیكە لە سنوورەكانی 60٪ و بەرەو سەرەوەن.. بەكارهێنانی ئینتەرنێت بەشێوەی سروشتی لەنێو شارنشینان زیاترە و ئەمەش هەرچی بەرەو ناوچەكانی دەوروبەر، بەرەو قەزا و ناحییەكان و دواتریش گوندەكان دەچێت، كەمتر دەبێتەوە. بەشێوەیەكی گشتی تێكڕای ژمارەی ئەندامانی هەر خێزانێك لە هەرێمی كوردستان نزیكەی 6 كەسە و زیاتر لە 4 كەسیان ئینتەرنێت بەكاردێنن. بەپێی ئەنجامەكانی ئەم راپرسییە، هەر تاكێك لە هەرێمی كوردستان رۆژانە 4.7 كاژێری خۆی بۆ بەكارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان تەرخان دەكات، ئەمەش نزیكەی دوو ئەوەندەی ئەو كاتەیە كە لە جیهاندا بۆ ئەوە تەرخان دەكرێت.

لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان، بەرزترین رێژەی بەکارهێنان هی ئەوانەیە كە مانگانە جارێك شتێك بڵاودەكەنەوە و ئەوەش 24٪ بووە. هەڵبەت ئەگەر رێژەی چالاكبوون لە رۆژێكەوە تا چەند رۆژێك وهەفتەیەك پێكەوە كۆبكرێتەوە، ئەوا دەشێ بێژین كە 37٪ی بەكاربەران لە ماوەی هەفتەیەكدا لانیكەم شتێك بڵاودەكەنەوە. خۆ ئەگەر هەموو مانگێكیش بەوجۆرە وەربگرین، ئەوا رێژەی ئەوانەی لانیكەم مانگی جارێك شتێك بڵاودەكەنەوە دەگاتە 61٪. دوای ئەویش رێژەی 23٪ گوتوویانە هەرگیز شتی وا ناكەن و رێژەیەكی كەمیش (6٪) گوتوویانە رۆژانە پەیام بڵاودەكەنەوە. لە نێو پارێزگاكانی هەرێمی كوردستاندا، دهۆك چالاكترینە لە بەكارهێنانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. ئەوانەی گوتوویانە هەرگیز شت بڵاوناكەنەوە دەگاتە 16٪، لە دهۆک 53٪ی بەكاربەران لە هەفتەیەكدا لانیكەم شتێك بڵاودەكەنەوە و ئەو رێژەیە لە مانگێكدا دەگاتە 70٪. كۆی بڵاوكردنەوەكانی تاكێك لە سۆشیالمدیا لە ماوەی هەفتەیەكدا، لە هەولێر دەگاتە 35٪ و بۆ مانگانەش دەگاتە 71٪. لە سلێمانی بۆ27٪ دادەبەزێت و هەڵەبجەش 20٪. لە ئاستی بڵاوكردنەوەی پەیامێك لە ماوەی مانگێكدا هەولێر بە 36٪ لەپێشە و دواتر هەڵەبجە بە 28٪ دێت و پاشان سلێمانی بە 18٪ و دهۆكیش بە 17٪ دێت. بەپێی ئەنجامەكان، دهۆك و زاخۆ زیاتر لە ناوچەکانی دیکە پەیام لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاودەكەنەوە. لەڕووی رەگەزەوە، رەگەزی مێ زیاتر لە رەگەزی نێر پەیام بڵاودەکەنەوە لە سۆشیالمیدیا، لەڕووی گرووپی تەمەنیشەوە، لەگەڵ هەڵکشانی تەمەن بڵاوکردنەوەی پەیام کەمتر دەبێتەوە.

بەپێی ئەنجامی راپرسییەكە، خەڵكی هەرێمی كوردستان بە رێژەی 52٪ شەوانە روو لە بەكارهینانی ئینتەرنێت دەكەن، بەڵام كاتێك رێژەی ئەوانەی كە گوتوویانە هەموو كاتێك (11٪) و، ئەوانەش كە بژارەی "هەركات دەرفەتم هەبێ"یان هەڵبژاردووە (25٪)، كۆدەكەینەوە، ئەوسا بۆمان دەردەكەوێ كە ئەوانەی لەبەكارهێنانی ئینتەرنێتدا وەخت و پلانێكی دیاریكراویان نییە، رێژەیەكی بەرزیان هەیە. ئەمە تەنانەت بەپێی ئاستی خوێندەواریش فەرقی نییە. ئەوانەش كە بڕوانامەی بەرزیان هەیە وەك بەكالۆریۆس وخوێندنی باڵا، 34٪ یان وەها دەڵێن، دبلۆمەكان بە رێژەی 36٪، ئامادەیی 35٪ و بنەڕەتیش 34٪. ئەوەش خاڵێكی سەرنجڕاكێشە كە پێویستی بە لێكۆڵینەوەی زیاترە. كۆی ئەوانەی رێژەی "هەموو كاتێك" و"هەركات دەرفەتم هەبێ"یان هەڵبژاردووە، لەنێو ئەوانەی كار دەكەن 34٪ و لەنێو ئەوانەش كە بێكارن 39٪ و لەنێو ئەوانەشی كە بە هۆكاری دیكە ئیش ناكەن 40٪ بووە. ئا لێرەوە بۆمان دەردەكەوێ كە پرسی بەكارهێنانی وەخت و ناوەختی ئینتەرنێت لە هەرێمی كوردستان پرسێكی گشتییە و تەنیا تایبەت بە چین و توێژێكی دیاریكراو نییە. ئەمە بێجگە لەوەی كە ئەوەش پرسیارە ئاخۆ ئەو رێژەی 36٪ی كە لە ئاستی هەرێمی كوردستاندا بەو جۆرە ئینتەرنێت بەكاردەهێنن، كار و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و ژیانی رۆژانەیان چەندە لە ژێر كاریگەری ئەو شێوازەی بەكارهێنان دەبێت.

5.1.2 کام تۆڕی کۆمەڵایەتی زیاتر بەکاردەهێنرێت؟

بەكارهێنانی ئینتەرنێت لە هەرێمی كوردستان زیاتر بۆ سۆشیالمیدیایە و رێژەی بەكارهێنانی ماڵپەڕەكان لەلای بەكاربەر تەنیا 11٪ بووە لە كاتێكدا باقییەكەی بۆ جۆرە جیاوازەكانی سۆشیالمیدیا رۆیشتووە.

لە نێو پارێزگاكاندا، فەیسبووك بە رێژەی 97٪ زیاتر لە هەمووان لە هەولێر بەربڵاوترە، دواتر هەڵەبجە و پاشان سلێمانی بە 92٪ و 91٪ دێن، بەڵام لە دهۆك بە 76.5٪ دابەزینێكی بەرچاو لەبەكارهێنانی فەیسبووكدا دەبینین. بەكارهێنانی فەیسبووك لە ناوچە گوندنشینەكان لە لووتكەدایە بە رێژەی 95٪، بەڵام هەرچی بەرەو قەزا و ناحییەكان دێین كەمتر دەبێتەوە بۆ (91.9٪) و لە ناوەندی پارێزگاكانیشدا تا ئاستی 84.1٪ دادەبەزێت.

پیاوان بە 93.7٪ زیاتر لە ژنان (76.7٪) فەیسبووك بەكاردەهێنن. لەسەر ئاستی تەمەن، بڕوانامە و خوێندن رێژەی بەكارهێنانی فەیسبووك جیاوازییەكی زۆر گەورەی تێدا نییە. لەڕووی پیشەوە ئەوەی كاردەكات زیاتر فەیسبووك بەكاردەهێنێ (93.6٪) لە چاو ئەوانەی كارناكەن یان بێكارن.

بەشێوەیەكی گشتی، ریزبەندی زیاترین بەكارهێنانی جۆرە جیاوازەكانی سۆشیالمیدیا لە هەرێمی كوردستان لە یەكەمەوە كە فەیسبووكە، بە رێژەی 88.86٪ دەستپێدەكات. دوای ئەویش مەسنجەر بە 73.22٪، ئینستاگرام بە 70٪ و، سناپچاتیش بە رێژەی 65.64٪ دێن. کەمترین رێژەی بەكارهێنانیش بۆ لینکدین بە 1.50٪ بووە.

خشتەی 05: ریزبەندی پێنج تۆڕی كۆمەڵایەتی كە زۆرتر بەكارهێنراون

	یەکەم	دووەم	سێیەم	چوارەم	پێنجەم
هەرێمی کوردستان	فەیسبووک	مەسنجەر	ئینستاگرام	ڤایبەر	سناپچات
سلێمانی	فەیسبووک	مەسنجەر	ڤایبەر	ئینستاگرام	سناپچات
هەڵەبجە	فەیسبووک	مەسنجەر	ڤایبەر	ئینستاگرام	سناپچات
هەولێر	فەیسبووک	مەسنجەر	سناپچات	ئینستاگرام	تیکتۆک
دهۆک	فەیسبووک	سناپچات	ئینستاگرام	تیکتۆک	واتسئاپ
	رەگەز
نێر	فەیسبووک	مەسنجەر	ڤایبەر	ئینستاگرام	سناپچات
مێ	فەیسبووک	سناپچات	ئینستاگرام	ڤایبەر	مەسنجەر
	پیشە
کارناکات	فەیسبووک	سناپچات	مەسنجەر	ئینستاگرام	ڤایبەر
کارناکات (ژنی ماڵەوەیە، قوتابی، نەخۆشە...(	فەیسبووک	سناپچات	ئینستاگرام	ڤایبەر	مەسنجەر
کاردەکات	فەیسبووک	مەسنجەر	ئینستاگرام	سناپچات	واتسئاپ

سەبارەت بەوەی كە لە کام پلاتفۆرمدا چالاکترن، بەشداربووان دیسانەوە فەیسبووكیان بە رێژەی 60.84٪ لەسەرەوە داناوە، ئینجا بە رێژەی 36.26٪ سناپچات، 29.63٪ ئینستاگرام و، بە رێژەی 28.79٪یش تیکتۆکیان هەڵبژاردووە. کەمترین رێژەكان بۆ لینکدین بە 0.19٪ و، ماڵپەڕەکان بە 0.84٪ دەركەوتووە.

 لە كاتێكدا كە یەكێك لە گرنگترین كێشەكانی سەردەمی زانیاری و دیجیتاڵیزەبوون، بڵاوبوونەوەی خێرای زانیاریی ناڕاست و نادروستە. ئەو ئامارانە نیشانەی مەترسیدارن كە دەتوانن كاریگەری راستەوانە لەسەر بارودۆخی سیاسی و كۆمەڵایەتیی هەرێمی كوردستان دابنێن. بەهۆی دەرفەتی دروستكردنی ئەكاونتی ساختە هەمووكات ئەگەری بڵاوكردنەوەی زانیاریی ناڕاست لەئارادایە. بەپێی ئامارێك، لە سەرانسەری عێراقدا نزیکەی 20 ملیۆن بەكاربەری ئینتەرنێت هەیە، بەڵام زیاتر لە 28 ملیۆن بەكاربەری تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەیە، ئەمەش واتای ئەوە دەدات كە لەوانەیە كەسانێك زیاتر لە یەك ئەكاونتیان هەبێت. گەلێك لێكۆڵینەوە هەن كە دەریانخستووە هەواڵ و زانیاریی ناڕاست زۆر بە خێرایی بڵاودەبێتەوە. ئەمەش گەلێك لە دەوڵەتانی ناچاركردووە پرسی بەرەنگاربوونەوەی هەواڵ و زانیاریی ناڕاست بکەنە کاری لەپێشینەی خۆیان.

5.2. ئامانجی بەكارهێنان و كاریگەرییەكانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان

بەپێی ئەنجامەكان، دەتوانین بێژین كە بەكاربەری هەرێمی كوردستان بە پلەی یەكەم بەدواداچوون بۆ بابەتی كۆمەڵایەتی دەكات، دواتر بۆبەسەربردنی كات و لە دوای ئەویش سەیری بابەتی سیاسی، ئابووری و دواتریش ئەدەبی دەكات. پێدەچێت سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان بە گشتی سەرچاوەیەكی سەرەكی خەڵك بن بۆ وەرگرتنی هەواڵ و زانیاری.

5.2.1 كۆمەڵایەتی و بەسەربردنی کات

بەشێوەی گشتی، لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان، 77.58٪ ی بەکاربەرانی سۆشیالمیدیا توخنی بابەتی کۆمەڵایەتی دەكەون. 47٪ی خەڵك پێیانوایە كە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان خەڵكیان لێك نزیككردووەتەوە، لەم بابەتەدا بە نزیكەیی هەردوو رەگەز و، گرووپەكانی تەمەن وەك یەك بیردەكەنەوە. رێژەی 84٪یش پێیانوابووە كە ئەو پلاتفۆرمانە شوێنی سەردانیكردنی خەڵكیان بۆ لای یەكتری گرتووەتەوە. لەمەشەوە دەتوانین تێبگەین كە بەشی زۆری بەكارهێنانی ئەو پلاتفۆرمانە لە هەرێمی كوردستان بۆ جۆرێكی پەیوەندیكردنە. هەڵبەت لەگەڵ ئەوەشدا رێژەی 80٪ی خەڵك پێیانوابووە كە پلاتفۆرمەكان خەڵكیان لە بۆنە كۆمەڵایەتی و ئاینییەكان دابڕاندووە. بە واتایەك پەیوەندیی کۆمەڵایەتی كەمكردووەتەوە، بەڵام دەرفەتی پەیوەندی تاك بە تاكی زیاتر كردووە. رێژەی 72٪ی بەشداربووان پێیانوابووە كە سۆشیالمیدیا شیرازەی خێزانی تێكداوە. رێژەی 81٪ پێیانوابووە كە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان، دەستوەردانی خەڵكیان لە ژیانی كۆمەڵایەتی و تاكەكەسیی یەكتر زیاد كردووە. هەردوو رەگەز بە رێژەیەكی نزیكی یەك ئەو بۆچوونەیان هەبووە. 59٪ی خەڵك بڕوایان وابووە كە بەهۆی سۆشیالمیدیاوە هەست بە خۆشی و بەختەوەری ناكەن. بێگومان ئەمە پرسیارە كە مادام هەستکردن بە خۆشی و ئارامی دروست ناكات بۆچی خەڵك تادێ زیاتر بەرەوپیری دەچن؟ بەڵام بە گشتی لەو ئامارانەوە بۆمان دەردەكەوێت كە خەڵك دیدگایەكی پۆزەتیڤیان بۆ پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان و كاریگەرییەكانی نییە و سەرەڕای ئەوەش کاتی خۆیانی بۆ تەرخان دەکەن.

 53٪ی خەڵک پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان بۆ بەسەربردنی کات بەكاردەبەن. بێگومان ئەوەش بابەتێكی گرنگە كە شایەنی لێوردبوونەوەی زیاترە.

5.2.2 ئاگاداربوون لە هەواڵ و زانیارییەكان و هۆكاری سیاسی

مەبەستێکی دیکەی بەكارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان ئاگاداربوونە لە رووداوەكان. 93.62٪ی بەشداربووان پێیانوابووە كە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان بوونەتە سەرچاوە بۆ ئاگاداربوون لە رووداوەكانی ناوچەكە. هەروەها 47٪ی بەشداربووان گوتوویانە كە لە دەرەوەی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان تەلەفزیۆن بەكاردەهێنن بۆ وەرگرتنی هەواڵ و زانیاری، بەڵام رادیۆ و رۆژنامە بە رێژەكانی 6.4٪ و 1.8٪ هاتوون. لەوانەیە ئەمە هەواڵێكی ناخۆش بێت بۆ میدیای نەریتی لە هەرێمی كوردستان، بەڵام 51.3٪ی بەشداربووان گوتوویانە كە نە تەلەفزیۆن، نە رۆژنامە و نە رادیۆش وەك سەرچاوەیەك بۆ وەرگرتنی هەواڵ و زانیاری بەكارناهێنن.

خواستی خەڵك بۆ ئاگاداربوون لە بابەتە سیاسییەكان لەڕێی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكانەوە بە پلەی سێیەم دێت و رێژەی 30.75٪ ی بەكاربەرانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان حەزیان لە بابەتی سیاسی هەیە، بەڵام سەرنجڕاكێشە كە 54.8٪ گوتوویانە هەرگیز لایكی پەیجی كەسایەتییە سیاسییەكان ناكەن و 21.7٪یش گوتوویانە زۆر بە كەمی شتی وا دەكەن. خاڵێكی دیكەی سەرنجڕاكێش ئەوەیە كە سەرەڕای ئەوەی 30.75٪ی خەڵك حەزیان لە بابەتە سیاسییەكان هەیە، کەچی تەنیا 23.5٪ی گوتوویانە هەندێك جارلایكی پەیجی سیاسییەكان دەكەن.

خشتەی 06: بەراوردی رێژەی ئەوانەی حەزیان بە بابەتی سیاسی هەیە لەگەڵ ئەوانەی لایكی پەیجی سیاسییەكان دەكەن

	ئەوانەی حەزیان لەبابەتی سیاسی هەیە	ئەوانەی لایكی پەیجی سیاسییەكان دەكەن
هەرێمی كوردستان	30.75٪	23.5٪
هەولێر	33.4٪	18.18٪
سلێمانی	33.3٪	16.3٪
هەڵەبجە	44٪	36٪
دهۆك	30.9٪	32.1٪
گەرمیان	30٪	12٪
راپەڕین	30.8٪	14.2٪
سۆران	16.4٪	32.7٪
زاخۆ	10.91٪	25.5٪

ئەمە دەشێ وەك ئاماژەیەك بۆ زیادبوونی هۆشیاریی سیاسی لێكبدرێتەوە كە بە ئاسانی هەموو شتیكی سیاسییەكان پەسەند ناكات، هەروەها وەك ئاماژەیەكیش بۆ بوونی پۆتانسیێلی ناڕەزایی خەڵك لە حیزب و لایەنە سیاسییەكان سەیر بكرێت. ئەمە بە تایبەتی بۆ بەشەكانی باشووری هەرێمی كوردستان بەوجۆرەیە، هەرچی بەرەو بەشەكانی باكووری هەرێمی كوردستان دێیت، دیمەنێكی جیاواز دەردەكەوێت. سەرەڕای كەمیی خواست و حەزی خەڵك بۆ بابەتە سیاسییەكان، كەچی لە دهۆك بە گشتی، لە زاخۆ و سۆرانیش رێژەی ئەوانەی كە گوتوویانە لایكی پەیجی سیاسییەكان دەكەن، زیاترە لە رێژەی ئەوانەی ئەو پەیجانە لایک ناکەن. بۆیە لێرەدا دەشێ پەنا بۆ هەندێك فاكتەری وەك پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان بەرین بۆ روونكردنەوەی ئەو جیاوازییە. هەڵبەت زۆر لە حیزبەكانیش دەتوانن بە لەبەرچاوگرتنی رێژەی دەنگەكانی خۆیان لە هەر شوێنێك و رێژەی سەرنجی خەڵك بۆ سیاسەت و سیاسییەكان، لە پۆتانسیێلی رەزامەندی و ناڕەزایی خەڵك تێبگەن.

5.3  ئابووری

بەر لە هەمووشتێك، دەكرێ بێژین كە بەشێوەیەكی گشتی بەكاربەری پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لە هەرێمی كوردستان لە خزمەتگوزارییەكانی ئینتەرنێت رازی نین و سکاڵایان لە گرانیی نرخ هەیە. ریكلامی بازرگانیی بێزاری كردوون و لە كواڵیتی ئەو كەلوپەلانەش رازی نین كە لەڕێی ئینتەرنێتەوە دەیكڕن، بەڵام ئەمە تەنیا دیوێكی بابەتەكەیە و دیوەكەی دیكەی ئەوەیە كە ئەوان بە گشتی پێیانوایە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان هەلی كار و بازرگانیشیان زیاتر كردووە.

بەگشتی و لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، 66٪ی خەڵك پێیانوایە خزمەتگوزاریی ئینتەرنێت لە هەرێمی کوردستان زۆرباش نییە، بەڵام 23٪ بۆچوونیان وانییە. لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان 63٪ی بەشداربووان بۆچوونیان لەگەڵ ئەوەدایە کە دابینکردنى ئینتەرنێت بۆ ئەندامانى خێزان بووەتە گرفتێک لە رووى دارایی یان داهاتى خێزانەوە. 72٪ی بەكاربەران لە هەولێر لە گرانیی نرخی ئینتەرنێت ناڕازین. بە پلەی دووەم هەڵەبجە بە 68٪ و دواتر سلێمانی بە 62٪ و دوای ئەویش دهۆك بە 54٪ دێن. بۆیە لێرەوە دەتوانین بێژین لەسەر ئاستی پارێزگاكان شكاتی خەڵك لە گرانیی نرخ  لە ئاستێكی بەرزدایە و ئەمەش لە هەولێر لە ئاستێكی بەرزتردایە. لە ئیدارە سەربەخۆكاندا بەرزترین ئاستی ناڕەزایی لە نرخ لە سۆرانە بە 89٪، دواتریش گەرمیان بە 58٪ و پاشان راپەڕین بە 55٪ دێت. زاخۆش كەمترین ناڕەزایی لە نرخی ئینتەرنێت هەیە بە رێژەی 42٪.

خاڵێكی دیكە ئەوەیە كە خەڵك بەگشتی لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، 56٪ لەگەڵ ئەوەدان کە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان دەرفەتی کار و بازرگانییان زیاتر کردووە، بەڵام نزیکەی 30٪ وای نابینن و دیدێكی پێچەوانەیان هەیە.

بابەتی ریكلام و سپۆنسەر یەكێك لەو شتانەیە كە بەكارهێنەرانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان رووبەڕووی دەبنەوە. بەگشتی و لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، 70٪ بۆچوونیان لەگەڵ ئەوەدا بووە کە ئەو بابەتە بازرگانیانەی لە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان سپۆنسەر دەکرێن، بێزارکەرن. لەوانەیە ئەمەش ئاماژەیەك بێت بۆ كۆمپانیاكان و ئەوانەی ریكلام دەكەن تا رێگایەك بدۆزنەوە خەڵك پێی بێزار نەبێت یان لانیكەم كەمتر بێزاركەر بێت.

 بازرگانیی ئۆنلاین خەریكە لە هەرێمی كوردستان پەرە دەستێنێ. بەگشتی و لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان 66.3٪ لەگەڵ ئەوەدان کە ئەو شتانەی لەڕێی ئۆنلاینەوە دەفرۆشرێن، کواڵیتییەكەیان وەک خۆی نییە، بەڵام 15.6٪ لەگەڵیدا نین و نزیکەی 18٪ هیچ وەڵامیان نەداوەتەوە. ئەمەش بابەتێكی گرنگە بۆ حكومەت كە پێویستە بابەتی كۆنترۆڵی كواڵیتی كاڵا و شتومەك بۆ ئەوانەشی لەڕێی ئۆنلاینەوە مامەڵە دەكرێن، زیاتر بكرێت.

بەشی شەشەم: کۆتایی

لەم راپرسییەدا ژینگەی شارنشین و گوندنشین و ئەوانەی لە سەنتەری پارێزگاکان دەژین جیاکراونەتەوە، بەشێوەیەک کە رێژەی بەشداریکردن لەسەنتەری پارێزگاکان 41.59٪ و لە شارۆچکە و قەزاکان 37.85٪ و لە گوندەکان 20.56٪ بووە.  

لە هەرێمی کوردستان دەمی بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان و سۆشیالمیدیا  بەشێوەیەکە کە (لە شەواندا) 51.78٪، (هەرکاتێک دەرفەت هەبێت) بە رێژەی 24.95٪ و (لە هەموو کاتێکدا) بە رێژەی 10.75٪ و (لە نیوەڕوان) 8.50٪ و (لە بەیانیان) 4.02٪ بووە. لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان بەدواداچوون بۆ بابەتی کۆمەڵایەتی بە رێژەی 77.58٪ ، بۆ بابەتی ئابووری 19٪، بۆ بابەتی سیاسی 30.75٪ دەبێت، لەکاتێکدا 53.08٪ی بەکارهێنەران تەنیا بۆ بەسەربردنی کات و یاریکردن بەکاریدەهێنن. لە هەرێمی کوردستان 39٪ی خەڵک متمانەیان بەنێوەڕۆکی بابەتەکان نییە و 32.34٪ متمانەیان  بەنێوەڕۆکی بڵاوکراوەکان لە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکانەوە هەیە.

69.6٪ی رەگەزی مێ و 48.82٪ی رەگەزی نێر هەرگیز لایکی پەیجی کەسایەتییە سیاسییەکان ناکەن، لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان 54.77٪ی خەڵک هەرگیز لایکیان نەکردووە، لە بەرامبەردا تەنیا 9.35٪ زۆرجار و 14.21 هەندێک جار لایکی پەیجی کەسایەتی سیاسی دەکەن. رێژەی ئەوانەی بۆچوونیان وا بووە کە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان جێى سەردانیکردنى خەڵکیان گرتووەتەوە و گەیشتووەتە سەرووی 80٪. نزیکەی 79.53٪ی هاونیشتمانیان بۆچوونیان وا بووە کە پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان بوونەتە هۆکارى دابڕانى خەڵکى لە بۆنە کۆمەڵایەتی و ئایینیەکان. بەهەمان شێوەش 73.95٪ی خەڵک لە رەگەزی نێر و 65.13٪ لە رەگەزی مێ لەگەڵ ئەوەدابوون کەوا پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان (سۆشیالمیدیا و ماڵپەڕەکان) رۆڵێکى خراپىان لە تێکدانى شیرازەى خێزاندا هەیە.

هاونیشتمانیان لە هەرێمی کوردستان، بە رێژەی 91.47٪ بۆچوونیان وابووە کە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان رۆڵێکى کاریگەرىان هەیە لە گەیاندنى پەیام و بانگەشەى هەڵبژاردن، لەنێو پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان بەرزترین رێژە کە هەمان رای هەبووبێت، لە پارێزگای هەولێرە بە رێژەی 95.15٪، بەدوایدا ئیدارەی سۆران بە 94.44٪ و بەدوای ئەویشدا پارێزگای دهۆک بە رێژەی 93.86٪ دێت. هەروەها 76.5٪ی هاونیشتمانیان هاوڕابوون لەگەڵ ئەوە کە کێشەى نێوان حزبەکانی کوردستان لە سۆشیالمیدیا و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان هۆکارێکە بۆئەوەی ماڵى کوردى یەکڕیز نەبێت.

لەکۆتاییدا، دۆزراوەکان و نێوەڕۆکی ئەم راپرسییە دەتوانرێت لەسەر ئاستی پەرلەمان و لیژنەکانی پەیوەندیدار سوودی لێوەربگیرێت بۆ داڕشتنەوەی یاساکانی پەیوەست بە بەکارهێنانی ئینتەرنێت و سۆشیالمیدیا لە هەرێمی کوردستان. هەروەها، وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندن سوودی لێوەربگرێت بۆ چۆنیەتی مامەڵکردن لەگەڵ کۆمپانیاکان و هاونیشتمانیان بە ئامانجی داڕشتنی بڕیاری بەسوود بۆ ئێستا و داهاتووی بەکارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان لە هەرێمی کوردستان، بنیاتنانی ژینگەی تەندرووستی بەکارهێنان بە قازانجی کۆمەڵگە و دانیشتووانی هەرێمی کوردستان.

---

[1] https://datareportal.com/reports/digital-2022-july-global-statshot

[2] https://datareportal.com/reports/digital-2022-iraq

[3] https://brandkri.com/the-snapshot-kurdistan-ict/

[4] https://www.usagm.gov/wp-content/media/2015/03/Iraq-brief-FINAL.pdf

[5] https://brandkri.com/the-snapshot-kurdistan-ict/

[6] https://www.fast-link.com/fastlinktelecom

[7] https://datareportal.com/global-digital-overview

[8] https://datareportal.com/reports/digital-2022-july-global-statshot

[9] https://www.postbeyond.com/blog/revenue-per-social-media-user/