بەرزترین رێژەی ئەوانەی لەگەڵ ئەوەدابوون کە لایەنی براوە گرنگی بە دابینکردنی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان بدات، لە ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان بەڕێژەی 75.2%بووە. هەروەها بەرزترین رێژەی ئەوانەی گوتوویانە لایەنی براوە گرنگی بە دامەزراندنی دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگەکان بدات لە ئیدارەی زاخۆ و گەرمیان بەڕێژەی 52%بووە. دوای ئەوە بەرزترین رێژەی ئەوانەش کە گوتوویانە پاشکەوتی مووچە بگەڕێندرێتەوە، بەڕێژەی 56% و لە ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین بووە.
بەپێی ئەنجامەكانی ئەم راپرسییە، لە هەڵبژاردنی داهاتوودا براوەی یەكەم، پێكەوە ئەوانەن كە بەشداری ناكەن، دەنگدەری خۆڵەمێشین و بە بەتاڵی دەنگدەدەن.39.7%ی هاووڵاتیان بەشداری لە هەڵبژاردن ناكەن، 29.2%ی ئەوانەی كە گوتوویانە بەشداری دەكەن دەنگی خۆیان ئاشكرا ناكەن و 3.7%یش گوتوویانە بە بەتاڵی دەنگ دەدەن. مەزەندە دەكرێت ژمارەی ئەمانەش هەموو پێكەوە، دەوری 2167252 كەس بن. ئەمەش وادەكات كە ئەگەری ئەنجامی چاوەڕواننەكراو لە هەڵبژاردنی داهاتوودا شتێكی دوورنەبێ
، براوەی یەكەم لە هەڵبژاردنی داهاتوو، ئەوانەن كە دەنگ نادەن. ئەگەر ژمارەی دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان 3641000 کەس بێت، ژمارەی ئەم بەشە، لە سەرووی یەك ملیۆن و چوارسەد هەزار دەنگدەردایە، كە بەڕێژەی 39.7%ی دەنگدەرانی هەرێمی كوردستان دەبێت.
ئەنجامەکانی ئەم راپرسییە، سەبارەت بە رەفتاری دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان زانیاری گرنگمان پێدەدەن. ئەوەمان بۆ روون دەکاتەوە کە لەوانەیە رێژەی چەند لە سەتی هاونیشتمانیانی هەرێمی کوردستان بەشداری لە هەڵبژاردنی داهاتوو بکەن. خواستی بەشداریکردن لە هەڵبژاردن لەنێو گەنجان زیاترە لە کەسانی بە تەمەن. لەنێو رەگەزی مێ زیاترە لە نێر و لە نێو ئەوانەش کە بێکارن و لەڕووی ئابوورییەوە ناچالاکن زیاترە لە رەگەزی نێر و لەوانەی کە کاردەکەن. هەروەها هەرچی لە ژینگەی گوندنشینەوە بەرەو ناوەندی شارەکان دێین، خواستی بەشداری لە هەڵبژاردن کەم دەبێتەوە.
90.1%ی گەنجان دەیانەوێ لە داهاتووشدا لە خێزان دوورنەكەونەوە و ئەوە بە پێی رەگەز، ژینگە ، تەمەن و تەنانەت ئاستی خوێندەواری گەنجانیش لە ئاستێكی زۆر بەرزدایە. لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان، ژمارەی ئەوانەی كە حەز دەكەن بە تەنیا بژین 7.5% و ژمارەی ئەوانەش كە دەیانەوێ لەگەڵ هاوڕێكانیان بژین تەنیا 2.4% بووە.
بەپێی ئەنجامی راپرسییەکە، رێژەی 86.9% گەنجان پێشتر بەشداری هیچ چالاکییەكی رێکخراوەکانی کومەڵگەی مەدەنی و پارتە سیاسییەکانیان نەکردووە. ئەمە لەنێو گرووپی (15-24) ساڵیدا 91% بووە، کە دەریدەخات دوورکەوتنەوەیەکی یەکجار زۆر لە نێوان گەنجان و پارتە سیاسییەکان و رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنیدا هەبووە، بەڵام لە وەڵامی ئەو پرسیارەی كە ئایا لەماوەی 12 مانگی رابردوو، بەشداریی چالاکی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و پارتی سیاسیت کردووە،
بەپێی ئەنجامەكانی ئەم راپرسییە، 43.9%ی گەنجان كاردەكەن، 26.6%یان قوتابین، 15.7یش ژنی ماڵەوەیە. رێژەی بێكاریش لە نێو گەنجان 13.6% بووەو، ئەوی دیكەش كە پەككەوتە و نەخۆش دەگرێتەوە، 0.2% بووە.
تورکیا وڵاتێکی گرنگە لە ناوچەکەدا، لەبەر ئەوەش هەر گۆڕانکارییەک لە ناوخۆی ئەو وڵاتە کاریگەری راستەوخۆی لە دەرەوەی ئەو وڵاتەش دەبێت
لە ماوەی زیاتر لە چوار دەیەی رابردوودا، دوو رووداوی گرنگ رێگەیان بۆ گەشەكردنی شیعەگەرایی سیاسی كردۆتەوە: یەكێكیان شۆڕشی 1979ی ئێران لە سەروبەندی جەنگی سارد و، ئەوی دیكەیشیان جەنگی 2003ی عێراق بوو كە لەسەردەمی لوتكەی هێزداری ئەمریكا لە جیهان روویدا. ئێستا نەزمی جیهان خەریكە بەرەو گۆڕانێك دەچێت. چین وەک رکابەرێکی بەهێزی ئەمریکا دەرکەوتووە وچەندین هێزی وەک رووسیا، کۆریای باکوور و ئێران تەگەرە بۆ نەزمی جیهانی بە پێشەنگایەتی ئەمریکا درووست دەکەن.
پەیوەندییەکانی ئێستا و داهاتووی نێوان عێراق و ئێران
داهاتی هەرێمی کوردستان وەک داهاتی عێراق لە نەوتەوە دێت، هەربۆیەش هەر بەرزی و نزمییەک لە نەوتدا کار دەکاتە سەر کۆی داهاتی هەرێمی کوردستان
ئامانجی ئەم کورتە نووسینە ئەوەیە رەهەندێکی پشتگوێخراوی هێرشی مووشەکیی ئێران بۆ هەولێر زیاتر راڤە بکات كە ئەویش رەهەندی نەرەتیڤیەتی. نەرەتیڤ یەکێکە لە ئامڕازە گرنگەکانی دەسەڵات و هەموو دەسەڵاتێک بۆ جێبەجێكردنی سیاسەتەكانی، پێویستی بە بەرهەمهێنانی نەرەتیڤە. ئەم گرنگییەی نەرەتیڤ وایکردووە، لە چەند دەیەی دواییدا ببێتە یەکێک لە بوارە گرنگەکانی فیکر و ئەکادیمیا لە جیهان.
ئەگەرچی لە دوای نەمانی سیستەمی دوو جەمسەری سەردەمی جەنگی سارد و هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو جیهان کۆمەلێک قەیرانی گەورەی بەخۆوە بینیووە لە ناوچە جیا جیاکانی جیهان، بەشێک لە قەیرانەکان رەهەندی جیهانییان هەبووە، بەڵام ئاستی مەترسی هیچ قەیرانێک لەدوای جەنگی سارد بە قەد قەیرانی ئۆکراینا مەترسیدار نەبووە، ئاستی مەترسیداربوونی ئەم قەیرانە لەوە سەرچاوەی گرتووە کە زلهێزە جیهانییەکان راستەوخۆ وابەستەن بە پرسەکە نەک بەشێوەی وەکالەت، دەرئەنجامەکانی ئەم قەیرانەش جیاوازتر دەبێت لە دەرئەنجامی قەیرانەکانی دیکە.
پرسی کشانەوەی ئەمریکا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەتا بێت زیاتر لە کردارەوە نزیک دەبێتەوە. زیاتر لە دەیەیەکە ئەم پرسە لە ئارادایە. سەرجەم بەڵگە حکومییەکانی دەوڵەتی ئەمریکا هەوڵیان داوە دۆخی پەیوەندی ئەمریکا لە گەڵ عێراق و پرۆسەکەی لە داهاتودا روون بکەنەوە.
ەمکی دەوڵەتی شارستانی یەکێکە لەو چەمکانەی کە بەکاربردنی هەتا بێت زیاتر و زیاتر دەبێت. بەکارهێنانی ئەم چەمکە دەرخەری دۆخ و سەردەمێکە، هەروەها جۆرێکە لە شوناس و خۆوێناکردن و دیاریکردنی رۆڵی خود لە دنیادا. بەڵام وەک هەموو چەمکێکی دیكە، مێژوو و بەکاربردنی تایبەتی خۆی هەیە.
له‌پاش جێبه‌جێكردنی ده‌ستووری عێراقه‌وه له ساڵی 2005 تا ئێستا، چوار حكومه‌ت به‌پێی ئه‌و ده‌ستووره درووستبوون و لانیكەم یه‌كێكیش شكستیهێنا. ده‌ستووری 2005 یه‌كه‌م ده‌ستووره كه به‌شێوه‌یه‌كی دیموكراسی دانرابێت و لەڕێگەی راپرسیی جه‌ماوه‌رییەوە رێگای چارەسەركردنی بەشێكی زۆری گرفته‌كانی حوكمڕانی دەستنیشان بكات. به‌ڵام به‌هه‌ڵه‌دا دەچین ئه‌گه‌ر پێمانوابێ ده‌ستوور ده‌توانێ گرفتی حوكمڕانی بۆ وڵاتیكی وه‌ك عێراق چاره‌سه‌ر بكات، چونكه واقیعی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی تەنیا بە ده‌قی ده‌ستووری رێكناخرێت.
گۆڕەپانی سیاسی شیعە لە عێراقی پاش رووخانی رژێمی بەعسدا پێشهاتی دیاری بەخۆیەوە بینی وهێشتاش، بە رێگەی کارلێکردنی نێوخۆیی (لەناو گوتاری سیاسی شیعەدا) و کارلێکی دەرەکی (کارلێکردنەکانی لەگەڵ رەوتە سیاسییەکانی دیکە لە وڵاتدا) لە چوارچێوەی پێشهاتە سیاسییەکان کە لەم وڵاتە روودەدەن، لە گۆڕاندایە.
ناكۆكییە نێوخۆییەكانی شیعە لە سەرەتای پرۆسەی سیاسی عێراقەوە هەر هەبوون
ئەم لێکۆڵینەوەیە هەوڵدەدات دڵی عێراقی شیعە و کارلێکە سیاسیيەکانی تاوتوێ بکات بەو پێیەی کە یەکێکە لە گرنگترین هەرێمە جوگرافییەکانی سەر نەخشەی ئەم وڵاتە. ئەم چوارچێوەیە بەچەند لایەنێکی گرنگ دەور دراوە و بەهۆی پێگە جوگرافییەکەی و سنوورە هاوبەشەکەی لەگەڵ گرنگترین دەوڵەتی ناوچەکە-ئێران- کە کاریگەری دەکاتە سەرسروشتی ئەو پێشهاتانەی لە چوارچێوەی شوناسی شیعەدا دەگوزەرێن و کاریگەریشی لەسەر بەرهەمهێنانی گۆڕانکارییە سیاسییەکان و سیستەمی حوکم لە ساڵی ٢٠٠٣ وە هەیە.
باسكردن لەمافی پێكهاتەكان/كەمینەكان، دەمانباتەوە بۆ باسكردنی خودی مافی مرۆڤ لەهەمبەر مرۆڤدا، جا چ لەسەر ئاستی تاك بەرامبەر تاك بێت یان گرووپ لە بەرامبەر گرووپ. لێرەشەوە دەچینەوە سەر ئەو راستیەی كە ئەگەر ئەو مافانە لەنێوان مرۆڤەكاندا رێكنەخرێن، ئەوا مانای ئەوەیە، بەگوتەی هۆبز و لۆك و رۆسۆ، هێشتا لەدۆخی سەرەتاییدا دەژین. ئەو دۆخەی ئەگەر چارەسەر نەكرێت و وەك خۆی بمێنێتەوە، واتای وایە هەمووان دوژمنی هەمووانین، لە شەڕوشۆڕی بەردەوامداین، تا هەموو یەكدی لەناودەبەین.
پێشمەرگە وەک هێزێک، وەک چەمکێک، وەک بەشێک لە کایەی سیاسی، وەک بەشێک لە حیزب، وەک بنەمایەک بۆ سوپایەکی نیشتمانی، هەروەها لە رۆژگاری ئەمڕۆشدا وەک پردێک لەنێوان کوردستان و دنیا، جێگەی سەرنج و مایەی تێڕامانە.
