پرسی کشانەوەی ئەمریکا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەتا بێت زیاتر لە کردارەوە نزیک دەبێتەوە. زیاتر لە دەیەیەکە ئەم پرسە لە ئارادایە. سەرجەم بەڵگە حکومییەکانی دەوڵەتی ئەمریکا هەوڵیان داوە دۆخی پەیوەندی ئەمریکا لە گەڵ عێراق و پرۆسەکەی لە داهاتودا روون بکەنەوە. ئەم رووداوە، رووداوێکی ئاسایی نیە، بەڵکو دەرئەنجامی پرۆسەیەکی ئاڵۆز و چەندین جەنگە و لە سەروو هەموو ئەمانەوە کۆتایی قۆناغێکە لە سەردەمی سیاسەتی نێوەدەوڵەتیدا.
لە چەند سەدەی رابردوودا، کۆڵەکەی سەرەکی کە سیستەمی نێودەوڵەتی لەسەر بنیاتنرابوو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە، ئەویش بە دەستیوەردانی زلهێزەکانی رۆژئاوا. رەنگە کشانەوە یان کەمبونەوەی بایەخی ئەمریکا بۆ ناوچەکە و نەبوونی هێزێکی سەربەخۆی ئەورووپی لە چەندین روەوە گۆڕانکاری گەورە بە سەر ناوچەکەدا بهێنێت. ئایا دەبێتە مایەی نەمان یان لاوازبونی رۆژئاوا و جێگرتنەوەی بە هێزی ئیقلیمی و نیمچە زلهێزی وەک چین و رووسیا؟ ئایا پاش ئەم سیستمەی ئێستای جیهان چ جۆرە سیستەمێک جێگای دەگرێتەوە؟ ئەمە هێشتا مایەی مشتومڕێکی زۆرە. ئایا دەگەڕێینەوە بۆ مۆدێلی جەنگی سارد و جوت-جەمسەریی، ئایا فرە جەمسەری دێتە ئاراوە؟ ئایا دنیا زیاتر دەبێت بە هەرێمی جوداو لە هەر هەرێمێکدا وڵاتێک دەبێتە زلهێز؟ یان وەک ریتچارد هاس دەڵێت دونیا دەبێتە بێ-جەمسەر[1]. هەموو ئەم دیدانە رەنگە بڕێکیان راست بن، بەڵام پێش هەموو شتێک ئاماژەن بۆ چەند خاڵێکی گرنگ:
یەکەم: ئەم سیستەمە جیهانییە کە هەیە گۆرانکاریی بە سەردادێت.
دووەم: سیستەمی جێگرەوە هەندێک لە خەسڵەتەکانی دیارن، بەڵام بە گشتی نازانرێت چۆنە.
سێیەم: رەنگە لە میانەی گواستنەوە لە سیستمی ئێستادا بۆ سیستەمی نوێ قۆناغێکی درێژی پڕ لە پشێوی لە ئاستی دنیادا بێتە ئاراوە.
ئەوەی لێرەدا بۆ ئێمە جێگای بایەخە ئەم گریمانەیەیە: سیستەمی جیهانی دەگۆڕێت، لە میانەی ئەم گۆڕانەدا، ئەمریکا لە دنیادا پێگە و شێوازی مامەڵەی دەگۆڕێت. یەکێک لە ئەو گۆڕانکارییانە ئەوەیە کە ئەمریکا وەها دەبینێت کە بوونی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ شێوازی ئێستای رێگرە لە ئەوەی کە بتوانێت لە نێو سیستمی نوێدا رۆڵێکی کاریگەر ببینێت.
لەم بابەتەدا هەوڵ دەدەم لەڕێگای وەڵامی چەند پرسیارێکی سادە بەڵام جەوهەری، لایەنە جیاوازەکانی ئەم پرسە و کاریگەرییەكەی لە سەر کوردستان باس بکەم.
https://rudawrc.net/wp-content/uploads/2021/11/%D9%87%DB%95%D8%B1%DB%8E%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D8%A7%DA%95%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%95%D9%88%DB%95%DB%8C-%D8%A6%DB%95%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7.pdf
[1] Richard Haass (2008), https://www.foreignaffairs.com/articles/unit- ed-states/2008-05-03/age-nonpolarity
