ەمکی دەوڵەتی شارستانی یەکێکە لەو چەمکانەی کە بەکاربردنی هەتا بێت زیاتر و زیاتر دەبێت. بەکارهێنانی ئەم چەمکە دەرخەری دۆخ و سەردەمێکە، هەروەها جۆرێکە لە شوناس و خۆوێناکردن و دیاریکردنی رۆڵی خود لە دنیادا. بەڵام وەک هەموو چەمکێکی دیكە، مێژوو و بەکاربردنی تایبەتی خۆی هەیە.
سەردەمی گازی سرووشتی هەرزان بەرەو کۆتایی دەڕوات و لەماوەی رابردوودا بەردەوامیی خواست بۆ گازی سرووشتی وایکردووە كە نرخەكەی روو لە بەرزبوونەوە بێت. لێرەدا دوو پرسیار دێتە ئاراوە ئەویش ئەوەیە كە هۆکاری پشت بەرزبوونەوەی نرخی گازی سرووشتی چییە و، ئایا نرخەكەی لە ئێستا و داهاتوودا بەبەرزی دەمێنێتەوە؟
چیرۆکی بیست ساڵ ململانی ئەمریکا لە ئەفغانستان و کۆتایهاتنی بە یانزە رۆژ
وڵاتانی وەک عێراق و هاوشیوەکانیان بۆ دێتنی ئامانجەکانی کەشوهەوا و پێویستیان بەپشتیوانی نێودەوڵەتی هەیە
لەم هەفتەیەدا نرخی نەوت بەرزترین ئاستی خۆی لە حەوت ساڵی رابردوودا تۆمارکرد و لە سەروو 81 دۆلارەوە مامەڵەی پێوەکراو، هاوکات چاوەڕواندەکرێت تاوەکو کۆتایی ئەمساڵ نرخی نەوت روو لە بەرزبوونەوە بێت، ئەویش بەهۆی زستانێکی سارد و بەرزبوونەی نرخی گازی سرووشتی و گوڕانکارییەکان لە باشبوونەوەی ئابووری جیهان و زیادبوونی خواست لە هەمبەر خستنەڕوودا، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە رۆژانە و بگرە لە چەند کاژێرێکدا گوڕانکاری بەسەر نرخی نەوتدا دێت، بۆیە پرسیارە سەرەکییەکە ئەوەیە ئایا نرخی نەوت لە چارەکی کۆتایی ئەمساڵ و ساڵی داهاتوودا چەند دەبێت و هۆکارەکانی پشت گوڕانکاری نرخ چییە لە ئێستا و داهاتوودا؟
لەکاتێکدا جیهان سەرقاڵی خستنەڕووی دەرکەوتەکانی گوڕانی کەشوهەوا و دانانی نەخشەرێگای داهاتوو بۆ رێگەگرتن لە روودانی کارەساتی سرووشتی لە گلاسکۆ کە کە بە COP26 ناسراوە، کە زۆربەی گوڕانکارییەکان بەهۆی سووتانی نەوتەوەیە، بەڵام جۆ بایدن، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لەم کۆبوونەوەیەدا ئاماژەی بەوەکرد بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و گاز بەهۆی وڵاتانی ئۆپێکەوەیە و داوای لە وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت کرد ئاستی بەرهەمهێنان بەرزبکەنەوە بۆ گەڕانەوەیەکی بەهێزی ئابووری جیهان، پێشتریش لە راگەیاندراوێکدا کۆشکی سپی هەمان داوای لە وڵاتانی نیو رێکخراوی ئۆپێک کردبوو.
كوردستان نزیكەی 1500 كیلۆمەتر لەو هەرێمی دۆنباسەوە دوورە كە رووسیا لەوێ تەنگژەکەی ناوەتەوە، بەڵام كاریگەرییە سیاسییەكەی ئەو قەیرانەی ئەوێ لەسەر كورد، ئەوەندەی مەودا جوگرافییەكەی دوور نییە.
ئەگەرچی لە دوای نەمانی سیستەمی دوو جەمسەری سەردەمی جەنگی سارد و هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو جیهان کۆمەلێک قەیرانی گەورەی بەخۆوە بینیووە لە ناوچە جیا جیاکانی جیهان، بەشێک لە قەیرانەکان رەهەندی جیهانییان هەبووە، بەڵام ئاستی مەترسی هیچ قەیرانێک لەدوای جەنگی سارد بە قەد قەیرانی ئۆکراینا مەترسیدار نەبووە، ئاستی مەترسیداربوونی ئەم قەیرانە لەوە سەرچاوەی گرتووە کە زلهێزە جیهانییەکان راستەوخۆ وابەستەن بە پرسەکە نەک بەشێوەی وەکالەت، دەرئەنجامەکانی ئەم قەیرانەش جیاوازتر دەبێت لە دەرئەنجامی قەیرانەکانی دیکە.
رۆژی 7ی ئاداری 2022 لە بازاڕەکاندا نرخی یەک بەرمیل نەوتی برینت گەیشتە 140 دۆلار، ئەمەش بەرزترین ئاستە لەماوەی دوانزە ساڵی رابردوودا. بەرزبوونەوەکە بەشێوەیەک بووە کە لەماوەی کەمتر لە 24 کاژێردا نرخەکەی بەرێژەی زیاتر لە30% زیادیکرد، ئەویش دوای ئەوەی ئیدارەی بایدن و کۆنگریسی ئەمریکا رایانگەیاند کە خەریکی ئامادەکردنی یاسایەکن بۆ قەدەخەکردنی هاوردەکردنی نەوت لە رووسیاوە. ئەگەر ئەم گەمارۆیە بخریتەسەر سێیەم گەورە وەبەرهێنەری نەوت لە جیهاندا، کە نزیکەی زیاتر لە 75%ی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەکانی دیکەی هەناردەی بازاڕەکانی جیهان دەکات، لێکەوتەی گەورەی دەبێت. بەڵام لێرەدا هەڵوەستە لەسەر لێکەوتەکانی وەک بەرزبوونەوەی نرخی خۆراک، خاوبوونەوەی گەشەی ئابووری جیهان، دروستکردنی ناجێگری لەبازاڕی خواست و خستنەڕووی وزە و داڕشتنەوەی هاوپەیمانییەتی و هاوئاهەنگییەکانی نێوان وڵاتان و زیادبوونی رۆڵی قاچاخچییەکان لە بازاڕی وزەدا دەکەین.
ئامانجی ئەم کورتە نووسینە ئەوەیە رەهەندێکی پشتگوێخراوی هێرشی مووشەکیی ئێران بۆ هەولێر زیاتر راڤە بکات كە ئەویش رەهەندی نەرەتیڤیەتی. نەرەتیڤ یەکێکە لە ئامڕازە گرنگەکانی دەسەڵات و هەموو دەسەڵاتێک بۆ جێبەجێكردنی سیاسەتەكانی، پێویستی بە بەرهەمهێنانی نەرەتیڤە. ئەم گرنگییەی نەرەتیڤ وایکردووە، لە چەند دەیەی دواییدا ببێتە یەکێک لە بوارە گرنگەکانی فیکر و ئەکادیمیا لە جیهان.
هێنری كسینجەر لەو رۆژانەی رابردوودا بە تایمزی گوتبوو كێشەی گەورە لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و ئاسیاوە تووشی ئەورووپا و ئەمریكا دەبن. هەرچەند زۆر لەسەر ئەو قسەیە نەڕۆیشتبوو، بەڵام هەرچی بێ، خەریكە جارێكی دیكە ململانێی هێزەكان لێرە گوڕتر دەبن و، جموجۆڵێكی سیاسی و ئەمنی گرنگ لە ناوچەكەدا هەیە كە پێدەچێت، تەونی ئەو هاوپەیمانی و ركابەرییە تازانە بچنێت كە چەند ساڵێكە لێرە و لەوێ كاریان لەسەر دەكرێت. ئەم دۆخە تازەیە چۆنە و بە چ لەونێك كاریگەری لەسەر كوردستان دادەنێت؟
لەم شرۆڤەیەدا پێداچوونەوە بۆ کورتە بابەتێک دەکەم کە لەلایەن، پسپۆڕێكی بەناوبانگی پرسی کورد دەربارەی کاریگەری گۆڕانکارییەکانی وزەی هەرێمی کوردستان نووسیویەتی.
رۆژانی 18 بۆ 20ی تشرینی دووەم 2022 دایالۆگی مەنامە لە بەحرەین بەڕێوەدەچێت. ئەوەی جێگەی سەرنجە، لەوانەیە ئەمساڵ فۆکووسی دایالۆگەکە زیاتر بچیتە سەر ئاسایشی وزە، لەکاتێکدا دامەزراوەی نێودەوڵەتی بۆ لێکۆڵینەوەی ستراتیژی IISS، کە ساڵانە دایالۆگەکە بەڕێوەدەبات زیاتر كار لەسەر بواری ئاسایشی و سەربازی دەکەن.
سەردانی شی جین پینگ بۆ سعودیە، ئەویش تەنیا 5 مانگ دوای سەردانێكی جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا بۆ ریاز، ئاماژەیەكی دیكەی ململانێ گەورەكەی جیهانە؛ ركابەریی هێزداری نێوان چین و ئەمریكا، کە دەتوانێت رووخساری جیهان بگۆڕێت.
ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداو، لە رۆژانی 1 و 2ی ئاداری 2023دا، دووەمین کۆڕبەندی هەولێر بەناونیشانی " خاڵەکانی وەرچەرخان و داهاتووی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست" بە هاوبەشی لەگەڵ ژمارەیەك ناوەندی لێكۆڵینەوە و دامەزاروەی ناوچەیی و نێودەوڵەتی بەڕێوەدەبات.
