بەرایی
ئەگەرچی لە دوای نەمانی سیستەمی دوو جەمسەری سەردەمی جەنگی سارد و هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو جیهان کۆمەلێک قەیرانی گەورەی بەخۆوە بینیووە لە ناوچە جیا جیاکانی جیهان، بەشێک لە قەیرانەکان رەهەندی جیهانییان هەبووە، بەڵام ئاستی مەترسی هیچ قەیرانێک لەدوای جەنگی سارد بە قەد قەیرانی ئۆکراینا مەترسیدار نەبووە، ئاستی مەترسیداربوونی ئەم قەیرانە لەوە سەرچاوەی گرتووە کە زلهێزە جیهانییەکان راستەوخۆ وابەستەن بە پرسەکە نەک بەشێوەی وەکالەت، دەرئەنجامەکانی ئەم قەیرانەش جیاوازتر دەبێت لە دەرئەنجامی قەیرانەکانی دیکە.
ئەگەر قەیرانەکانی دیکەی جیهان، بۆ نموونە وەک قەیرانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (سوریا، یەمەن، لیبیا)، ئاسیای ناوەڕاست (قەرەباغ) کاریگەرییەکانیان لە چوارچێوەی ناوچەیەکدا بن، بەڵام لێکەوتەکانی قەیرانی ئۆکراینا کاریگەری بەسەر تەواوی سیاسەتی جیهان و هاوپەیمانێتیە نێودەوڵەتییەکان دەبێت.
ناڕەزایەتی رووسیا لە سیستەمی تاک جەمسەری
دوای هاتنی ڤلادمیر پووتین دەسەڵات لە ساڵی 2000 ئاراستەی گشتی سیاسەتی رووسیا بەڕووی جیهان لە چوارچێوەی چەند بنەمایەک خرانەڕوو کە دەکرێت وەک “پرەنسیپەکانی پووتین – Putin’s Priciples “، بەپێی ناوەڕۆکی پرەنسیپەکانی پووتین، سیاسەتی دەرەوەی رووسیا لەسەر ئاستی جیهانی پێویستە بچێتە قۆناخێک کە جیاوازتر بێت لە ماوەی دوای جەنگی سارد، واتە (1990-2000)، پووتین پێیوابوو دەبێت رۆڵ و پێگەی رووسیا وەک زلهێزێک بگەڕێتەوە نێو گۆڕەپانی سیاسەتی جیهانی، بەو مانایەی لە سیستەمی جیهانی دوای جەنگی سارد کە بە بەشێک لە پسپۆڕ و توێژەران بە سیستەمی تاک جەمسەرییان ناوزەند کردووە، پووتین ناڕازی بوو لەم رووانگەیە، بۆیە جەختی لەسەر ئەوە دەکردەوە کە نابێت جیهان بچێتە ژێر باڵی تەنیا یەک زلهێزی جیهانی. ئەمەش وەک ئاماژەیەکی روون گوزارشت بوو لە ناڕەزایی پۆتین لە سیستەمی تاک جەمسەری بە سەرکردایەتی ئەمریکا. لەم چوارچێوەیەدا پووتین هەوڵیدا دووبارە رۆڵی مۆسکۆ وەک زلهێزێکی جیهانی دووبارە بگەڕینێتەوە بۆ شانۆی رووداوە سیاسییە نێودەوڵەتییەکان، بەتایبەتیش لە ناوچەکانی ئاسیا، رۆژهەڵاتی ئەوروپا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەم هەوڵ و کۆششانەی پووتین وەک رێگەنەدان بوو بە فەرامۆشکردنی رووسیا لە سیاسەتی نێودەوڵەتی. لێرەدا دەکرێت لە چوارچێوەی پڕەنسیپەکانی پووتین چەند رەگەزێکی نوێ لە سیاسەتی دەرەوەی رووسیا دەستنیشان بکەین لەوانە (1):
- ئەگەر پەیمانی ئەتلەنتیکی باکوور (North Atlantic Treaty Organization “ NATO”) بەردەوامبوو لە فراوان بوون بەرەو ناوچەکانی رۆژهەڵات بە ئاراستەی رووسیا، ئەوا مۆسکۆ کاردەکات بۆ دووبارە بنیاتنانەوە و بەهێزکردنەوەی پەیوەندییەکانی خۆی لەگەڵ ئەو کۆمارانەی لە دوای هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤییەتی پێشوو درووست بوونە، ئەمەش لە پێناو بەرگریکردن لە ئاسایش و پاراستنی بەرژەوەندییە ژیارییەکانی خۆی.
- ناڕازیبوونی رووسیا لە دژی سیستەمی تاک جەمسەری جیهانی، لە دوای هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤییەت ئەمریکا کاریکردووە بە ئاراستەی سیستەمی تاک جەمسەری جیهانی، ئەمە بەلای رووسیاوە جێگەی پەسەند نییە، بۆیە پووتین هەموو هەوڵی خۆی خستەگەڕ بۆ ئەوەی ئەم ئاراستەیە لە سیاسەتی نێودەوڵەتی بەردەوام نەبێت، سەرەڕایی ناڕازی و جیاوازییەکانی رووسیا لەگەڵ ئەمریکا، بەڵام لە هەندێک بابەت و پرسی نێودەوڵەتی پووتین پاڵپشتی لە هەماهەنگی دەکرد لەگەڵ ئەمریکا بەتایبەت لە کەیسەکانی سنووردانان بۆ خۆ پڕچەککردن.
- مۆسکۆ پەیوەندییە دوو لایەنە و دۆستاییەکانی خۆی لەگەڵ هێزەکانی دیکەی وەک چین، ژاپۆن و هیندستان لە رۆژهەڵات بەهێز دەکاتەوە، لەپێناو پارێزگاریکردن لە ئاسایش بەرژەوەندییەکانی خۆی.
قەیرانی ئۆکراینا
دوای وەرگرتنی سەربەخۆی ئۆکراینا لە دەرئەنجامی هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤییەتی پێشوو، پەیوەندییەکانی خۆی لەسەر ئاستی دەرەوە لەگەڵ ئیمپریالی رووس پچڕاند و بە ئامانجی دروستکردنی پەیوەندی لەگەڵ دەوڵەتانی رۆژئاوا ئاراستەی سیاسەتی بەرەو تێکەڵبوون لەگەڵ رۆژئاوا پەیڕەوکرد.
لە سەرەتای ساڵی 2014 لە کیڤی پایتەختی “ئۆکراینا” خۆپیشاندانی گەورە بەڕێوەچوو و داوای دەست لەکارکێشانەوەی “ڤیکتۆر یانۆکۆڤیتچ” و کۆتاییهێنان بەو رێکكەوتنەیان دەكرد کە لەگەڵ رووسیا کردبووی، ئەو بزووتنەوەیە بەناوی شۆڕشی مەیدان بوو. بەهۆی ئەم شۆڕشە “ڤیکتۆر یانۆکۆڤیتچ” هەڵهات بۆ رووسیا و پارتی مەیدان دەسەڵاتی گرتە دەست. رۆژئاوا و بەتایبەتیش “ئەمەریکا” پشتگیریی ئۆکراینای دەکرد. وەک کاردانەوەیەک مۆسکۆ دوای ئەوەی پارتی مەیدانی نزیک بە ئەوروپای یەکگرتوو و ئەمەریکا حوکمی گرتە دەست، لە دوو ناوچەی نزیک رووسیا دەستیانکرد بە خۆپیشاندان، ئەوانیش؛ لە ناوچەی دۆنباس کە دەکەوێتە رۆژهەڵاتی ئۆکراینا لەسەر سنووری رووسیا لە دۆنباس و لە نیمچە دوورگەی کرێمیا (قەرم). لە ساڵی 2014 لایەنگرانی “رووسیا” دەستیان بەسەر پەرلەمانی کرێمیادا گرت و ریفراندۆمێک رێکخرا، لە کرێمیا 95٪ داوایانکرد بە رووسیاوە ببەسترێنەوە و بوو بە کۆمارێکی سەربەخۆ لەناو فیدراسیۆنی رووسی. رووسیا دەستی بەسەر هەموو دامودەزگاکان و چەک و سووپای ئۆکراینا دا گرت کە لە کرێمیا بوو، بەتایبەتی لە پاپۆڕەکانی دەریایی ئۆکراینی. “رووسیا” تاوەکو زیاتر قوڕگی ئۆکراینا بگرێت و بیخنکێنێ لەگەڵ “تورکیا” رێککەوت تا بۆڕی گاز بە تورکیادا ببات بەرەو ئەورووپا کە پێشتر تاکە رێگەی گازی “رووسی” بۆ ئەوروپا بە ئۆکراینادا دەڕۆیشتی. ئۆکرانیا و زۆربەی وڵاتان لە ئەوروپای یەکگرتوو و ئەمەریکا ئەم دەنگدانەیان رەتکردەوە و بە ساختەیان لە قەلەمدا و گوتیان دەستی رووسیای تیادا بووە. تاوەکو ئێستا وڵاتان و ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان، کرێمیا هەر بە بەشێک لە ئۆکراینا دەزانن و ستاتووەکەی نەگۆڕاوە. لەوکاتەوە چەندینجار لایەنە ناکۆکەکان کۆبوونەتەوە بە ناوبژیوانیی وڵاتانی ئەوروپا بەتایبەتی هەوڵەکانی (فەرەنسا و ئەڵمانیا) لەلایەن و هەوڵە نێودەوڵەتییەکان لە رێگەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتوەکان لەلایەکی دیکەوە، بۆ کۆتایی هێنان بە ناکۆکییەکان ، و گەڕانەوەی سەقامگیری بێ ئاکام مانەوە، بەم جۆرە ناکۆکییەکان تاوەکو ئێستا هەر بەردەوامیان هەیە هەردوولا یەکتری تۆمەتبار دەکەن. لە سەرەتای مانگی کانوونی یەکەمی ئەمساڵ دەزگای ناوەندی هەواڵگریی ئەمریکا “سی ئای ئەی” رایگەیاند؛ کە رووسیا 175 هەزار سەربازی لەسەر سنوری ئۆکراینا کۆکردۆتەوە هەرچۆنێك بێت ئەگەری ئەوە هەیە لە ساڵی داهاتوو واتە ٢٠٢٢ نیوەی ئەم هێزەی بۆ پلانی هێرشکردن ئامادە دەکات. ئەمەش وەک ئاماژەیەکی مەترسیداری هەڵگیرسانی جەنگ و داگیرکردنی ئۆکراینا لەلایەن رووسیاوە لێکدانەوەی بۆ دەکرێت، سەرەرایی ئەوەی ئەم ویستە لەلایەن مۆسکۆ رەتکراوەتەوە (٢).
هۆکارەکانی سەرهەڵدانی قەیرانی ئۆکراینا:
یەکەم: هۆکاریی مێژوویی، لەدوای سەربەخۆی ئۆکراینا ناکۆکییەکانی لەگەڵ مۆسکۆ سەریهەڵداوە، ئەمەش پەیوەندی بە رووانگەی دەسەڵاتی سیاسی هەردوو دەوڵەت و پێکهاتەی ئۆکرایناوە هەیە کە بەشێکی پێکهاتووە لە رووسەکان، مۆسکۆ هەمیشە بە چاوی رابردوو سەیری ئۆکراینا دەکات، کە بەشێک بوو لە یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو، بۆیە ئەم ناکۆکییانەش بەبێ چارەسەری مانەوە، بە جۆرێک کەڵەکەبوون و گەیشتنە ئاستی رووبەڕووبوونەوە، ئەمانەش پەیوەندی راستەوخۆییان بە مێژووەوە هەیە.
دووەم: هۆکاری ئاسایشی سنوورەکان، ململانییەکانی نێوان رۆژهەڵات (بەسەرکردایەتی رووسیا) و رۆژئاوا (بەسەرکردایەتی ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپای رۆژئاو) دەربارەی ئۆکراینا پەیوەندی بە بابەتی ئاسایش و بەرگرییەوە هەیە، مۆسکۆ پێیوایە ئەگەر هاتوو ئۆکراینا بووە ئەندام لە هاوپەیمانی ناتۆ و بەشێک لە سیستەمی بەرگری رۆژئاوا ئەوا بەرژەوەندییە ئاسایشییەکانی دەکەوێتە بەر هەڕەشەی جیددی رۆژئاواییەکان. هەروەها کاتێک رۆژئاواییەکانی پاڵپشتییان لە شۆڕشی پرتەقالی (Orange Revolution) ئۆکراینا کرد لە ساڵی 2004 مۆسکۆ نیگەران بوو و رەخنەی توندی ئاراستەی سیاسەتی دەوڵەتانی رۆژئاوا کرد بەوەی کە کاردەکەن بۆ ئەوەی مەترسی و هەڕەشە لە سەر سنوورەکانی رووسیا دروستبکەن، بۆیە رووسیا بابەتی فراوانبوونی هەژموونی ناتۆ لە سەر سنوورەکانی بە هەموو شێوەیەک رەتدەکاتەوە.
سێیەم: هۆکاری جیۆپۆلیتیکی، ئۆکراینا لەڕووی جیپۆلیتیکەوە هەڵکەوتەکەی بەجۆرێک هەستیارە کە دەروازەی هەڕەشەکانی هەژمار دەکرێت لەنێوان دەوڵەتانی رۆژئاوای ئەوروپا و رووسیا، گرنگی جیۆپۆلیتیکی ئۆکراینا لەوەدایە کە لەنێوان رووسیا و ئەندامانی ناتۆ (ئەوانەی دوای هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤییەتی پێشوو بوونەتە ئەندامی ناتۆ) تاکە دەوڵەتی گەورە دادەنرێت لەرووانگەی دەروازەی رووسیا بەرەو ئەوروپا، هەروەها نزیکەی لە 80%ی گازی سروشتی رووسیا لە رێگەی ئۆکرایناوە دەڕوان بۆ دەوڵەتانی ئەوروپا، بۆیە رووسیا بەهیچ جۆرێک دەستبەرداری ئۆکراینا نابێت بەوەی کە ببێتە ئەندامی هاوپەیمانی ناتۆ و بچێتە پاڵ سیستەمی بەرگری و ئاسایش و ئابووری لەچوارچێوەی یەکێتی ئەوروپا.
چوارەم: هۆکاری سیاسی، لە دوای وەرگرتنی سەربەخۆی ئۆکراینا لە ساڵی 1991 ئاراستەی سیاسەتی دەرەوەی بەرەو رۆژئاوا بووە، ئەم میتۆدەی دەسەڵاتی سیاسی ئۆکراینا لە رووانگەی بەرژەوەدندییە سیاسییەکانی مۆسکۆوە جێگەی ناکۆکی بووە، یاخود بە واتایەکی دیکە، سیاسەتی بەرەو رۆژئاوا – پشتکردن لە رووسیا لەلایەن ئۆکرایناوە هەمیشە وەک خاڵی هەڕەشە لەلایەن مۆسکۆوە لێکدراوەتەوە، بۆیە ڕووانگەی سیاسی کێیڤ لەگەڵ سیاسەت و بەرژەوەندییەکانی رووسیا بەرەر رووی یەکتر دەبنەوە بەتایبەتیش دوای رووداوەکانی ساڵی 2014 و هاتنی ڤلادیمێر زیلینسکی بۆ دەسەڵات.
پێنجەم: هۆکاری ستراتیژی، لە دوای هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو مۆسکۆ کاردەکات بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە بۆ رابردوو، واتە ئیمپراتۆرییەتی رووس، ئەمەش بەتایبەتی لە پڕەنسیپەکانی پووتین بەدیدەکرێت. ئەو پڕەنسیپەی مۆسکۆ کاری لەسەر دەکات بریتییە لە “کۆنتڕۆڵکردنی دراوسێ نزیکەکانی”، بەو مانایەی کە هەژموونی مۆسکۆ بگەڕێتەوە بۆ ئەو دەوڵەتانەی کە لەدوای هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەت لێی جیابوونەتەوە. بەپێی ئەم پڕەنسیپە ئۆکراینا بە نزیکترین و گونجاوترین دەوڵەت دادەنرێت بۆ ئەوەی مۆسکۆ کۆنتڕۆڵی بکات. بۆیە یەکێک لە هۆکارەکانی قەیرانی ئۆکراینا پەیوەندی راستەوخۆی بەستراتیژیەتی رووسیاوە هەیە لە چوارچێوەی گەڕانەوەی بۆ هەژموونی رابردووی وەک ئیمپراتۆرێک.
شەشەم: هۆکاری ئابووری، پرسی ئابووری یەکێکی دیکە لە هۆکارە گرنگەکانی قەیرانی ئۆکراینا، ئەمەش رەنگی داوەتەوە لە رووانگە و تێگەیشتنی هەم رۆژئاواییەکان بەتایبەتی دەوڵەتانی ئەوروپا، هەمیش رووسیا، ئۆکراینا لەڕووانگەی دابینکردنی گازی سروشتی بۆ ئەوروپا وەک دەروازەیەک سەیر دەکرێت، لەبەر ئەوەی لە 80%ی ئەو گازەی کە رووسیاوە بۆ ئەوروپا دەروات لەڕێگەی ئۆکرایناوەیە، هەرچەندە لەمدوایانەدا ئەو رێژە بەرەو کەمبوونەوە هاتووە. جگە لە پرسی گازی سروشتی لە بابەتی کشتوکاڵ و دابیکردنی خۆراك ئۆکراینا وەک سەبەتەی خۆراک بۆ ئەوروپا و رووسیا هەژماردەکرێت.
حەوتەم: هۆکاری کۆمەڵایەتی، ئۆکراینا دەوڵەتێکی فرە پێکهاتەیە لەرووی ئایین، زمان، ڕەگەز و تەنەوە، بەپێی ئامارەکان رووسەکان لە 17%ی کۆی پێکهاتەی دانیشتووانی ئۆکراینا پێکدێنن. لەبەشی رۆژهەڵاتی ئۆکراینا دا رووسەکان وەک زۆرینە دەردەکەن، بەتایبەت لەناوجە هاوسنوورییەکان لەگەڵ رووسیا. بۆیە ئۆکراینا لەرووی کۆمەڵایەتییەوە دابەش بوو لە نێوان دوو ئاراستە، ئاراستەیەک بەرەو رۆژئاوا، ئاراستەیەکی دیکەش بەرەو رۆژهەڵات واتە بەرەو رووسیا، ئەم دوو رووانگە جیاوازە رەنگیداوەتەوە لە دابەشبوونی سیاسی، ئابووری، رۆشنبیری وکلتوورییەوە. بەم جۆرە ئەم قەیرانی دابەشبوونەوە دوانەیە لەدوای سەربەخۆی ئۆکراینا گەورەترین گرفتە لەبەردەم دەوڵەت بۆ بنیاتنانی ناسنامەیەکی هاوبەش. بۆیە رووسیا بەردەوام فاکتەری کۆمەڵایەتی وەک هاندەرێکی سەرەکی هەژمار کردووە بۆ ئەوەی دەست بخاتە نێو ئۆکرایناوە.
بۆچی ئۆکراینا بۆ رووسیا گرنگە؟
لە رووانگەی رووسیاوە، ئۆکراینا لە چەندین رووەوە گرنگی تایبەتی هەیە و بە هیچ جۆرێک ناتوانێت دەست بەرداری بێت، دابڕینی ئۆکراینا لەلایەن رۆژئاواوە بەلای مۆسکۆوە بە مانای لە قاوخدان دێت لە بواری سیاسی و سەربازی، ئابووری و بازرگانی، ستراتیژی و جیۆپۆلیتیکەوە، بۆیە مۆسکۆ بە هەموو تواناکانی خستۆتەگەڕ بۆ گێڕانەوەی کێیڤ بۆ نێو سیاسەت و ستراتیژییەتی خۆی. لێرەدا دەکرێت، بۆ ئێستا گرنگی ئۆکراینا بۆ مۆسکۆ لەم چەند خاڵەی خوارەوە کورت بکەینەوە:
- بوونی رێژەیەکی بەرچاوی رووسەکان لە بەشی رۆژهەڵاتی ئۆکراینا بەلای مۆسکۆوە جێگەی گرنگی پێدانە و بەهیچ جۆرێک دەستەبەرداری ئەم خاڵە نابێت.
- دەریای (ئازۆف)ـە، کە لەنێوان رووسیا و ئۆکراینادایە و لە بواری ئابووری و سەربازییەوە گرنگیی خۆی هەیە و بەشێکی زۆری کەشتییەکانی ئەوروپا لەو ناوچەیە هاتوچۆ دەکەن.
- لەرووی جیۆپۆلیتیکەوە ئۆکراینا وەک دیوار یان بەربەستێک وایە لەبەرامبەر رۆژئاوا بۆ ئەوەی هەژموون و پێگەی خۆیان لە سنوورەکانی رووسیا نزیکتر نەکەنەوە، چونکە ئێستا ناتۆ هاوسنوور نییە لەگەڵ رووسیا، بەڵام ئەگەر هاتوو مۆسکۆ رێگە بدات بە ئەندامبوونی ئۆکراینا لە هاوپەیمانی ناتۆ. ئەوا رۆژئاوا هاوسنوور دەبێت لەگەڵ رووسیا(٤).
گرنگی ئۆکراینا بۆ رۆژئاوا چییە؟
بە هەمان شێوە چۆن ئۆکراینا بۆ رووسیا گرنگە، بۆ رۆژئاواییەکانیش گرنگی تایبەتی هەیە، رەهەندەکانی گرنگی ئۆکراینا بۆ رۆژئاوا جۆراوجۆرن دەکرێت بەم شێوەیەی خوارەوە گرنگییەکەی لە چەند خاڵیکدا پووخت بکەینەوە:
- لە ڕووی کلتووری و کۆمەڵایەتییەوە، زۆرینەی ئۆکراینییەکان خۆیان بە هاوبەش و نزیکی کلتووری رۆژئاوایی دەزانن. لە ساڵی 2013 سەرکۆماری ئۆکراینا کە نزیکایەتییەکی زۆری لەگەڵ پووتین هەبوو، بە واژوویەک رێگەی نەدا، کە ئۆکراینا ببێتە بەشێک لە (یەکێتیی ئەوروپا). خەڵکی ئۆکراینا لە خۆپێشاندانێکدا توانییان ناڕەزایەتیی خۆیان لە دژی ئەو کردارەی سەرککۆماری خۆیان دەرببڕن و دواتر کەسێکی دیکەی نزیک لە یەکێتیی ئەوروپا، بوو بە سەرۆکی ئەو وڵاتە کە ئەمەش بە لای پووتینەوە هیچ دڵخۆشکەر نەبوو. لەو کاتەوە پووتین دەستیکرد بە پیلان داڕشتن، بۆ زیاتر دوورخستنەوەی ئۆکراینا لە ئەورووپا و داگیرکردنی ئەو وڵاتە.
- لەڕووی جیۆپۆلیتکەوە، ئۆکراینا بۆ رۆژئاوا وەک لامپەرێک دەبینیرێت لە بەرامبەر پاوانخوازییەکانی رووسیا بەرەو ئەوروپا. رۆژئاوا و بەتایبەت وڵاتانی ئەسکاندەنافیا بە باشی ئاگاداری ئەوەن کە رووسیا لەدوای داگیرکردنی ئۆکراینا، ئامانجی گەورەتری هەیە و دەیەوێت سنوورەکانی خۆی بەربڵاوتر بکات. لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا، سێ وڵاتی ئەسكەندەنافیا (دانیمارک، نوروێژ و سوید) لەلایەن رووسیاوە زۆر هێرشی (سایبری) و سیخوڕییان کراوەتە سەر و بگرە زۆر کات لەلایەن فڕۆکەکانی رووسیاوە سنووریان بەزێندراوە، بۆیە بە هەموو شێوەیەک دژی هێرشی رووسیان بۆ سەر خاکی ئۆکراینا. ئەو وڵاتانە دەزانن بەداگیرکردنی ئۆکراینا لەلایەن رووسیاوە، ئەو وڵاتە زیاتر و زۆرتر لە سنوورەکانیان نزیک دەبێتەوە، بۆیە لەم کاتەدا هەموو ئەو وڵاتانە خەریکی یارمەتیدانی ئۆکراینان لە دژی رووسیا.
- لەڕووی سەربازییەوە، ئەگەر ئۆکراینا ببێتە ئەندامی ناتۆ ئەوروپا و ئەمریکا ئاسانتر دەتوانن ئیحتیوای رووسیا بکەن. یەکەی سەربازی ناتۆ لە دەوڵەتانی لیتوانیا، لاتیڤیا، ئیستۆنا و پۆلەندا بوونیان هەیە کە لەلایەن ئەمریکا، بەریتانیا، کەنەدا و ئەلمانیا بەڕێوە دەبرێن (٥).
“بەدەر لەبژاردەی سەربازی هیچ بژاردەیەکی دیکەمان نییە!"
ڤلادیمێر پووتین؛
ڤلادیمێر پووتین دوای راگەیاندنی داننان بە سەربەخۆی هەردوو هەرێمی لۆهانسک و دۆنیتسک وەک دوو کۆماری سەربەخۆ و دابراو لە ئۆکراینا دواتر دەستپێکردنی هێرشی سەربازی بۆ سەر خاکی ئۆکراینا لە بەرەبەیانی رۆژی پێنجشەممە رێکەوتی ٢٤ی شوباتی ٢٠٢٢، قەیرانی ئۆکراینا لە قۆناخی هەڕەشەکردن لەبەرامبەر یەکتر پێی نایە قۆناخی جەنگی راستەوخۆی سەربازی. چەند رۆژێک بەر لە دەستپێکردنی جەنگەکە ئەوە راگەیاندرابوو کە پووتین هێرشی سەربازی دەکاتە سەر ئۆکراینا، هەندێک ئەمەیان بە هەڕەشەی جیددی وەرگرتبوو و تێگەیشتبوون ئەم هێرشە لەلایەن پووتینەوە ئەنجامدەدرێت. سەرۆکی ئۆکراینا لە پانێڵێکدا لە کۆنگرەی ئاسایشی میونشن لە هەمووان زیاتر دەرکی بە مەترسی هەڕەشەکانی پووتین کردبوو، بۆیە بە روویەکی گلەییەوە گووتی؛ ” ئەگەر دەوڵەتانی ئەوروپا مەبەستیانە رێگری لە هەڕەشە و داگیرکارییە سەربازییەکانی پووتین بکەن بۆ سەر ئۆکراینا ئەوا پێویستە پێش دەستپێکردنی هێرشەکان سزاکانی سەر رووسیا رابگەیەنێنن نەوەک دوای دەستپێکردنی هێرشەکان، لەبەرئەوەی ئەو کات سزاکان بەلای ئۆکرایناوە زۆر بایەخیان نابێت، چونکە پووتین بڕیاریداوە ئۆکراینا داگیربکات”.
لە گوتاری راگەیاندنی دەستپێکردنی هێرشەکانی مۆسکۆ بۆ سەر ئۆکراینا پووتین زۆر بە ڕوونی و بێ پێچ و پەنا گووتی؛ ” ئێمە هیچ رێگەیەکمان لەبەردەمدا نەماوە جگە لە ئەنجامدانی هێرشی سەربازی بۆ سەر ئۆکراینا، بۆیە ئەم هێرشە وەک پرسێکی حەتمییە دەبێت ئەنجامی بدەین، پاراستنی ئاسایشی رووسیا بەندە بە ئەنجامدانی هێرشی سەربازی بۆ سەر ئۆکراینا و چەککردنی دەسەڵاتی ئۆکراینا و گۆڕینی رژێمەکەی”. لە میانەی درێژەی گوتارەکەیدا پووتین رەخنەی توندی ئاراستەی یەکێتی سۆڤیەت کرد بەوەی کە رێگەیانداوە ئەم دۆخە لە ناوچەکە دروست بێت و دەسەڵاتێکی سیاسی لە ئۆکراینا لەدژی بەرژەوەندیی و ئاسایشی مۆسکۆ کار بکات. هەروەها هەڕەشەی ئاراستەی ئەو دەوڵەت و لایەنانە کرد کە بەربەست لەبەردەم هێرشەکانی رووسیا دروستدەکەن و گووتی؛ “بەڕوونی ئەوە رادەگەیەنم کە ئەوانەی بەربەست لەبەردەم هێرشەکانمان دروستدەکەن دەبێت چاوەڕوانی ئەوە بکەن بەرەو رووی دۆخێکیان دەکەینەوە کە لە مێژوودا رووینەدابێت”.
ئەنجام؛ دووبارە ئۆکراینا پەیوەندییەکانی نێوان زلهێزەکان پێناسە دەکاتەوە
دوای هێرشەکانی رووسیا بۆ سەر ئۆکراینا پرسیارێکی جیددی هاتۆتە ئاراوە و بۆتە جێگای سەرنجی توێژەر و لێکۆلەرەوان ئەویش ئەوەیە کە ” قەیرانی ئۆکراینا پەیوەندییەکانی نێوان دەوڵەتان بەتایبەتی زڵهێزەکان دووبارە پێناسە دەکاتەوە”، بەجۆرێک پەیوەندییەکان دابەش دەبن بۆ قۆناخی پێش هێرشی رووسیا بۆ سەر ئۆکراینا و دوای هێرشەکە. ئەمەش بەو مانایە دێت کە ئۆکراینا دەبێتە خاڵی وەرچەرخان لە سیاسەتی نیودەوڵەتی و پەیوەندی نێوان زڵهێزەکان لەسەر ئاستی جیهان، بە شێوەیەک ئیدی چاوەڕوانی ئەوە دەکرێت دوای ئەم قۆناخە بابەتی هاوپەیمانێتییەکان و پەیوەندیی و هاوئاهەنگییەکان بە جۆرێکی دیکە خۆیان پێناسە بکەنەوە (٦).
لەلایەکی دیکەشەوە ئەم هێرشەی رووسیا بۆ سەر ئۆکراینا و نەبوونی کاردانەوەی جیددی لەلایەن زڵهێزەکانی دیکەوە دەرخەری ئەوەیە کە ئیدی سیستەمی جیهانی پێویستی بە دووبارە پێداچوونەوە و دابەشکردنی رۆڵ هەیە لە نێوان هێزە جیهانییەکان دا.
لەکۆتاییدا، پرسێکی دیکە لەدوای داننان بەسەربەخۆی دوو هەرێم لە ئۆکراینا و دەستپێکردنی هیرشە سەربازییەکانی مۆسکۆ، هاتنە ئارای میتۆدێکی نوێیە لە سیاسەتی رووسیا بەرامبەر نەیار و هاوپەیمانەکانی، بەو مانایەی ئەگەر هاوپەیمانەکان داوای یارمەتی بکەن لە رووسیا ئەوا دەتوانێت لەدەرەوەی شەرعیەتی نێودەوڵەتی و بێ گوێدانە سیاسەتی نەیارە جیهانییەکانی بەدەم داواکارییەکانیان دەچێت.
ئۆکراینا خالی وەرچەرخانی سیستەمی نێودەوڵەتییە
سەرچاوەکان
محمد السيد سليم، التحولات الكبرى في السياسة الخارجية الروسية، (2016) منتدى صوت الامة https://muntada.sawtalummah.com/showthread.
