ئەم بەرهەمە کە کۆمەڵێک لێکۆڵینەوە لەخۆدەگرێ، ئەگەر و پێشهات و سیناریۆکانی پەرەسەندنی دۆخی سیاسی و ئابووری و جڤاکی لە عێراق لە سایەی باڵادەستیی ئەحزابی مەزهەبی و تێکچڕژانی بەرژەوەندیی هێزگەلی نێوخۆیی و دەرەکی لەسەر ئەم گۆڕەپانە تاوتوێ دەکات.
ناكۆكییە نێوخۆییەكانی شیعە لە سەرەتای پرۆسەی سیاسی عێراقەوە هەر هەبوون
پێشهاتەکانی بەردەم چوارچێوەی هاوئاهەنگی لەدوای کشانەوەی رەوتی سەدر لە پەرلەمانی عێراق
ئێوارەی 15ی حوزەیران، لە دیداری پەرلەمانتارەکانیدا لە نەجەف، سەدر هەموو ئەو گومانانەی کۆتایی پێهێنا کە لەبارەی ئەگەری پاشگەزبوونەوەی لە بڕیاری کشاندنەوەی فراکسیۆنەکەی هەبوون. بەم پێیەش “چوارچێوەی هاوئاهەنگی شیعە” کەوتە بەردەم ئەرک و بەرپرسیارێتی هەڵسووڕاندنی قۆناخی داهاتوو، لەكاتێكدا پێشتر شەڕی بۆ بەشداریکردن دەکرد. جگە لە كۆمەڵێک شرۆڤە و لێکدانەوە، گوتەبێژان و قسەکەرەکانی ناو رەوتی سەدریش زۆر جەخت لەوە دەکەنەوە، کشانەوەکە گۆڕەپان چۆڵکردن و وازهێنانی کاتی (ئیعتیکاف) نییە، هەشیانە باس لە زیندووکردنەوەی “سوپای مەهدی” دەکات. هەندێکی دیكە پێداگرن کە سەدر “حوسێنی سەردەمە”، وەک ئاماژەیەک بۆ روودانی شۆڕشێک لە داهاتوودا، کە ئەمەش بژاردەکانی بەردەم چوارچێوەی هاوئاهەنگی شیعە قورستر دەکات و هەندێکیان نایشارنەوە كە “کشانەوەکەی سەدر لە بۆسەیەك دەچێت”.
هەڵمەتی بە شەیتان کردنی حکومەتی پێشووی عێراق و مژدەی دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێ لە لایەنەکانی چوارچێوەی هاوئاهەنگییەوە، خەریکە بەر دیواری سەرهەڵدانی ناکۆکی گرووپە شیعەکان لەسەر ئاراستەکردنی قۆناخی نوێ بکەوێت
ئێستا هاوپەیمانییەكەی نوری مالیكی و بزووتنەوەی عەسایبی قەیس خەزعەلییە، یەكەمیان راگری سیاسی حكومەت و دووەمیشیان پاڵپشتی چەكدارییەتی، هەردوو راگرەكەی حكومەتیش لە پشت پەردەوە لەسەر دابەشكردنی پۆست و پلە هەستیار و باڵاكان لە كێشمەكێشدان.
لە ماوەی زیاتر لە چوار دەیەی رابردوودا، دوو رووداوی گرنگ رێگەیان بۆ گەشەكردنی شیعەگەرایی سیاسی كردۆتەوە: یەكێكیان شۆڕشی 1979ی ئێران لە سەروبەندی جەنگی سارد و، ئەوی دیكەیشیان جەنگی 2003ی عێراق بوو كە لەسەردەمی لوتكەی هێزداری ئەمریكا لە جیهان روویدا. ئێستا نەزمی جیهان خەریكە بەرەو گۆڕانێك دەچێت. چین وەک رکابەرێکی بەهێزی ئەمریکا دەرکەوتووە وچەندین هێزی وەک رووسیا، کۆریای باکوور و ئێران تەگەرە بۆ نەزمی جیهانی بە پێشەنگایەتی ئەمریکا درووست دەکەن.
ئەم هەڵبژاردنە درەنگ وەختە كە تەنیا 15 پارێزگای نێوەڕاست و باشوور دەگرێتەوە، یەكێكە لەو وێستگانەی ئێستا گرنگی زۆری هەیە چ بۆ دەرخستنی نەخشەی هێز لە شەقامی سیاسی عێراق و، چ بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییەی لەپاش خۆپیشاندانەكانی 2019 (تشرین) بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنە نێوخۆییەکان درووست بوو بەهۆی كۆتاییهاتنی وادەی یاسایی و تۆمەتباركردنیان بە گەندەڵی. لە پاش پێكهێنانی حكومەتی چوارچێوەی هاوئاهەنگیشەوە، ئەم هەڵبژاردنە راپرسییەكی جەماوەری دەبێت لەبارەی پێگەی ئەو بەرە شیعییەی ئێستا بەتەنیا لە حوكمڕانیدایە. لەناو ئەو بەرەیەشدا سەنگ و قەبارەی جەمسەرە ناكۆكەكان دەردەخات لە بەرامبەر یەكتر دا.
یەكڕیزی لیستە شیعەكان كە لە پارێزگا تێكەڵەكانە لە پێش هەموویانەوە كەركوك، بۆ رێگرییە لە بەفیڕۆچوونی دەنگ و كورسی و لەمەش گرنگتر پارێزگارییە لە یەكگرتوویی گوتاری لیستی زۆرینە كە ئێستا جڵەوی حكومەتەکەی محەمەد شیاع سوودانی بە دەستەوەیە. لەو پارێزگایانەشدا کە پەرتەوازەن، كێبڕكێ و ململانێكە لەسەر پۆستی پارێزگارەكان و زۆینەی حكومەتە لۆكاڵییەكانە كە دوا جومگەی خەرجكردنی بودجە و داهاتە بۆ ئەو پرۆژانەی لە پارێزگاكان ئەنجام دەدرێن و بەركەوتەی راستەوخۆیان لەگەڵ جەماوەر و بنكەی دەنگدەرانی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمان هەیە.
لە هەڵبژاردنە چاوەڕوانكراوەكەی 18ی دیسەمبەری 2023دا، دانیشتوانی پارێزگا سوننە نشینەكان بۆ یەكەمجار لە پاش هەڵبژاردنی 2013 ، دوور لە هەژموونی گرووپە چەكدارە یاخییەكان و تارمایی تیرۆر دەچن بۆ سەر سندوقەكانی دەنگدان. ئەم هەڵبژاردنە شەش ساڵ لە وادەی خۆی دواكەوتووە و لە دۆخێكی سیاسی نوێ دا ئەنجام دەدرێت کە دوو پێشهاتی سەرەكی بۆ پارێزگا سوننەنشینەكان تێدایە، یەکەمیان دەركەوتنی هاوپەیمانێتی نوێیە بە ناواخنی كۆن و، دووەمیان كشانی لیست و هاوپەیمانی شیعەكان لە ئەم ناوچانەیە كە زیاتر لە ئەگەر و لێكدانەوەیەك هەڵدەگرێت.
بەپێی راپۆرتەکەی وەزارەتی دارایی، کۆی خەرجییەکان لە نۆ مانگی رابردوودا 78.25 تریلیۆن دینار بووە و کۆی داهاتی نەوتی و نانەوتی 95.84 تریلیۆن دینار بووە، واتە 17.59 تریلیۆن دینار داهاتی عێراق لە خەرجییەکانی زیاتر بووە. لەکاتێکدا بەپێی پرۆژە بودجەی 2023 دەبوایە قەرز بکات بۆ پڕکردنەوەی خەرجییەکانی ئەمساڵ.
