ئەنجامەکانی ئەم راپرسییە، سەبارەت بە رەفتاری دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان زانیاری گرنگمان پێدەدەن. ئەوەمان بۆ روون دەکاتەوە کە لەوانەیە رێژەی چەند لە سەتی هاونیشتمانیانی هەرێمی کوردستان بەشداری لە هەڵبژاردنی داهاتوو بکەن. خواستی بەشداریکردن لە هەڵبژاردن لەنێو گەنجان زیاترە لە کەسانی بە تەمەن. لەنێو رەگەزی مێ زیاترە لە نێر و لە نێو ئەوانەش کە بێکارن و لەڕووی ئابوورییەوە ناچالاکن زیاترە لە رەگەزی نێر و لەوانەی کە کاردەکەن. هەروەها هەرچی لە ژینگەی گوندنشینەوە بەرەو ناوەندی شارەکان دێین، خواستی بەشداری لە هەڵبژاردن کەم دەبێتەوە.

• کلیک لەم لینکە بکە بۆ خوێندنەوەی تەواوی راپۆرتەکە بەشێوەی PDF

پێدەچێت دوو هۆكاری سەرەكی لە پشت ئەوەبن كە رێژەی بەشداریكردنی خەڵك لە هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان هاوشێوەی خولی رابردووی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بێت. یەکەمیان هاتنی دەنگدەری نوێ و خواستی بەرزی گەنجانە بۆ بەشداریی لە هەڵبژاردن. ئەوی دیكەشیان ئەوەیە كە لەوانەیە دۆخی سیاسی و زیادبوونی جەمسەربەندییە سیاسییەكان هاندەربێت بۆ بەشداری زیاتری دەنگدەران.

لەم راپرسییەدا بۆچوونی بەشداربووان لەسەر بەشداریکردن لەهەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی کوردستان وەرگیراوە کە بەپێی ئەنجامەکان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان رێژەی 59.7% بە بەڵی و 40.3% بە نەخێر وەڵامیان داوەتەوە. لەهەمان کات دا، بەپێی راگەیێندراوی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی لە هەرێمی کوردستان  کۆی دەنگدەران بۆ هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمان 3 ملیۆن و 85 هەزار و 461 هاووڵاتی (3085461) بووە، لەو ژمارەیەش 1845979 هاووڵاتی بەشدارییان کردووە، واتە رێژەی بەشداریکردن لەهەڵبژاردنەکەدا 59٪ی بووە. لە ئەنجامی راپرسییەکەدا سەبارەت بە بەشداری لە هەڵبژاردنی 2018 رێژەیەکی نزیکی لەوە دەرکەوتووە.

هەروەها، لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق 2021 دا بەپێی داتاکانی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، ژمارەی دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان 3,277,551 کەس بووە کە لەوەش، 1,601,730 کەس دەنگی داوە، واتە رێژەی بەشداریکردن لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان 48.86% و رێژەی بەشدارینەکردنیش 51.14% بووە. لەکاتێکدا بەپێی ئەنجامی راپرسییەکە لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان، رێژەی 55.4% بەشداربووان بە بەڵی و 44.6% بە نەخێر وەڵامیان داوەتەوە. لەوانەیە بەشێکی ئەم جیاوازییەش بگەڕێتەوە بۆ دەنگی پێکهاتەکان کە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دا لیستیان جیاواز بووە، بەڵام لە راپرسییەکەدا جیانەکراوەتەوە.

لەسەر ئاستی پارێزگاکان، بەپێی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، رێژەی بەشداریکردن لە هەولێر 50.8% بووە، لە سلێمانی 40.70% و لە دهۆک 58.86% بووە، لەکاتێکدا بەپێی ئەنجامەکانی راپرسییەکە، سەبارەت ئەو پرسیارەی ئایا بەشداریی هەڵبژاردن پەرلەمانی عێراقت کردووە، لە هەولێر 61.1%، لە سلێمانی  37.6% و دهۆک 65.1% بە بەڵێ وەڵامیان داوەتەوە. واتە جیاوازیەک لەنێوان ئەنجامی کۆمیسیۆن و ئەنجامی راپرسییەکەدا هەبووە بەتایبەتیش لە پارێزگای هەولێر و دهۆک، لەوانەیە ئەویش بەهۆی دوو هۆکاری سەرەکی هەبێت: یەکەمیان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، لیستی پێکهاتەکان و کۆتاکان جیاوازبوو کە لەم راپرسییەدا جیا نەکراوەتەوە. دووەمیان ئەوەیە کە دەنگدەرانی هەندێک ناوچە لەم راپرسییەدا کەوتوونەتە بازنەی بەشداریکردن، بەڵام لە هەڵبژاردنی عێراق دا سەر بە پارێزگاکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان هەژمار کراون.

38.5%ی ئەوانەی كە پێشتر بەشدارییان لە هەڵبژاردن دا نەكردووە، گوتوویانە ئێستا ناویان تۆماركردووە، لەو رێژەیەش 69.1%یان لەدوای تۆمارکردنی ناوەکانیان، کارتی دەنگدانیشیان وەرگرتووەتەوە.

بەرزترین رێژەكانیش بۆ سۆران بە72.4%، زاخۆ 68.7%، هەولێر58.3% و دهۆك بە 52.4٪ بووە. لە شوێنەكانی دیكەش ئەو ریژەیە لە سنوورەكانی 20%دا بووە.

بە لەبەرچاوگرتنی زیادبوونی ژمارەی دەنگدەرانی هەرێمی كوردستان بە بەراورد بە هەریەك لە هەڵبژاردنەكانی 2018 و 2021، دەكرێ بێژین كە ئەوەی وایكردووە رێژەی بەشداریکردن بەرزبێت نەك گەڕانەوەی ئەو دەنگدەرانەیە كە پێشتر بەشدارییان نەكردووە، بەڵكو ئەوانەن كە تازە دەیانەوێت بەشداری لەو پرۆسەیەدا بكەن. نزیكترین هەڵبژاردن بۆ زانینی ژمارەی دەنگدەرانی هەرێمی كوردستان ئەوەی ساڵی 2021 بووە كە كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان بە 3 ملیۆن و 227هەزار و 551 دەنگ هەژماری کردووە. ئێستاش بۆ ساڵی 2023، بەرپرسانی كۆمیسیۆن باس لە ژمارەی 3 ملیۆن و 641 هەزار دەنگدەر دەكەن. ئەگەر وابێت، 413449 دەنگدەری نوێ هەن كە پێدەچێت بەهۆی ئەوەی كە بڕیارە هەڵبژاردن بكەوێتە 25ی شوباتی 2024، ئەو ژمارەیە زیاتریش بێت.

لەنێو گرووپەكانی تەمەن دا، ئەوانەی كە تەمەنیان لەنێوان 18-24 ساڵیدایە بەرزترین رێژەی ئەوانەن كە ناویان بۆ هەڵبژاردن تۆمار كردووە و بەڕێژەی 52.6%، زیاتر لە دوو هێندەی ئەوانەی گرووپە تەمەنییەكانی دیكەن كە ناویان بۆ هەڵبژاردن تۆمار كردووە. هەروەها، لەو رێژەیە، 63.8%یشیان كارتی دەنگدانیان وەرگرتووە. لەڕووی رەگەزەوە، 59.3%ی بەشداربووی نێر گوتوویەتی كە بەشداری لە هەڵبژاردن دەكات و 40.7%یش گوتوویەتی بەشداری ناکات. 61.5%ی ژنانیش گوتوویانە بەشداری دەكەن، بەڵام 38.5%ی بەنیازنین  بەشداری بکەن.

رێژەی 60.3%ی دەنگدەرانی هەرێمی كوردستان بەشداری لە هەڵبژاردن دەكەن. پێدەچێت جەمسەربەندیی سیاسی و زیادكردنی زیاتر لە  400 هەزار دەنگدەری نوێ كاریگەری لەسەر ئەم بابەتە هەبێت.

خواستی بەشداری لەنێو گەنجانی 18-24 ساڵی بەڕێژەی 61.2%بووە كە سەرووی 52%یان ناویان بۆ هەڵبژاردنیش تۆماركردووە و 63.8%ی ئەو رێژەیەش گوتوویەتی كارتەكەم وەرگرتووەتەوە. كەمترین خواستیش بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردن لەلای هاونیشتمانیانی سەرووی 60 ساڵەوە بووە كە بەڕێژەی 17.1% هاتووە. رێژەی ناو تۆماركردن بۆ هەڵبژاردنیش لەلای ئەم گرووپە هەر لە نزمترین ئاست دا بووە و بە 20.4% هاتووە. لەڕووی تەمەنەوە بەرزترین خواستی بەشداریكردن لەنێو گرووپی تەمەنیی 40-59 ساڵی بەڕێژەی 63.2% بووە. هەڵبەت ئەوە لەكاتێكدایە كە تەنیا 23.3%ی ئەم گرووپە ناوی بۆ هەڵبژاردن تۆماركردووە. بۆیە بەگشتی دەتوانین بێژین هەرچەند تەمەن دەچێتە سەرەوە خواستی بەشداریكردن لە هەڵبژاردن لەلای دەنگدەرانی هەرێمی کوردستان دا كەم دەبێتەوە.

 لەڕووی باری خوێندنیشەوە، خواستی بەشداریكردن لەنێو ئەوانەدا زیاترە كە باری خوێندنیان كەمترە. لەوانەیە پیشە كاریگەرییەكی ئەوتۆی لەسەر رەفتاری دەنگدەران نەبووبێت، چونكە رێژەكانی ئەوانەی كە نایانەوێ بەشداربن لەگەڵ ئەوانەی كە بڕیارەكەیان پێچەوانەیە، لەلای هەرسێ گرووپی پیشەیی(ئەوانەی كە كار دەكەن، بێكارن و ئەوانەی كە ناچالاكیی ئابوورین) نزیكی یەك بووە.

 خواستی بەشداریكردن لە ناوەندی شارە گەورەكان كەمترە تاوەكو شارنیشنی دەورووبەر و گوندەكان. بەرزترین خواستی بەشداریكردن لە هەڵبژاردن بەپێی ریزبەندی لە سۆران، زاخۆ، هەولێر و دهۆك بووە و كەمترینەكانیش لە راپەڕین، هەڵەبجە، گەرمیان و سلێمانی بووە.

لەدوای هەڵمەتی راگەیاندنی پارتە سیاسییەکان، پرۆگرامی تایبەتی هەڵبژاردن لە تەلەڤزیۆن بەڕێژەی l2.8% هۆکار و ئامرازی کاریگەر بووە بۆ هاندانی هاونیشتمانیان تاوەکو بەشداریی لە هەڵبژاردن دا بکەن. راگەیاندنی پارتە سیاسییە بەشدارەکانیش 44.5% بووە. هەروەها، ئامرازەکانی دیکەی وەک کۆڕ و کۆبوونەوەکان بەڕێژەی 28.8%، سۆشیالمیدیا بەڕێژەی 27.3% و وێنەی بەربژێرەکان لەسەر شەقامەکان بەڕێژەی 18.8%، لەوڕووەوە کاریگەرییان لە سەر خەڵک داناوە. لێرەدا کاریگەری پرۆگرامی تەلەڤزیۆنییەکان بۆ چوونە سەر سندووقەکانی دەنگدان دەردەکەوێت.