لە نوێترین بڕیاری دادگەی فیدراڵیی عێراق دا (121/ 2022) کە لە رۆژی (15ی ئایار) دەریکرد، ئەرک و کارەکانی “حکومەتی کاربەڕێکەر”ی مستەفا کازمی بەتەواوی بەرتەسک کرایەوە. بڕیارەکە کە لە شێوەی تەفسیری دەستووردایە و وەڵامە بۆ داواکارییەکی سەرۆککۆمار سەبارەت شرۆڤەی ماددەی (64/ دووەم)ی دەستوور، دەست و پێی حکومەتی کازمی دەبەستێت و ئەرکەکانی کورت دەکاتەوە بۆ ئەو رێکارانەی کە تەنیا گەرەنتی راپەڕاندنی کاری رۆژانە دەکەن. بەو پێیەش، بە دەق هاتووە کە ئەم حکومەتە ناتوانێت هیچ هەنگاوێک بنێت کە کاریگەری لەسەر ئایندەی سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتی عێراق هەبێت؛ لەوانەش پێشنیازکردنی پڕۆژە یاسا، قەرزکردن، دامەزراندنی خەڵک لە پلە باڵاکانی دەوڵەت یان بەخشینیان لە ئەرکی خۆیان، یان هەڵوەشاندنەوەی پەیکەری وەزارەت و فەرمانگەکان و هەروەها سەرلەنوێ داڕشتنەوەیان.

بڕیارەکەی دادگە، لەڕووکەشدا زەقترین و ئاشکراترین بەرکەوتنی سەرۆککۆمار و سەرۆکوەزیرانە، چونکە بەهۆی داواکەی سەرۆککۆمارەوە (لە 12ی ئایاری 2022) بوو کە حکومەت لە پەل و پۆ خرا، بەڵام بە گەڕانەوە بۆ وردەکارییەكان، ئەوە دەردەکەوێت کە داواکە بەرزکردنەوەی داوای 44 پەرلەمانتاری شیعەی بەرەی “چوارچێوەی هاوئاهەنگی”یە کە محەممەد شیاع سوودانی نزیک لە مالیکی سەرۆکایەتی کردوون. هەر لە نێوەڕۆکی بڕیارەکەشدا، هەندێک بڕگەی دیكە هاتوون کە دەکرێت لە بەرژەوەندی مستەفا کازمی سەرۆکوەزیراندا بشکێتەوە، لەوانەش پارێزبەندکردنی “حکومەتی کاربەڕێکەر” لە ئەگەری متمانە وەرگرتنەوە لێی بۆ ئەوەی حکومەتێکی نوێ بە سەرۆکایەتی جەعفەر سەدر جێگەی بگرێتەوە، بەتایبەت چەند رۆژێکە دەنگوباسێكی وەها گەرمە کە هاوپەیمانی سێقۆڵی (سەدر و پارتی و سیادەی سوننەکان) بە کەڵک وەرگرتن لە ناواخنی ماددەیەکی دیکەی دەستووری (ماددەی61) لەسەر ئەو سیناریۆیە كار دەکەن.

لەپاش ئەم بڕیارەی دادگەی فیدراڵی، گەورەترین پڕۆژە یاسای بەردەستی هاوپەیمانی سێقۆڵی “ئاسایشی خۆراک” کە لە 19ی ئازارەوە حکومەت ناردوویەتی بۆ پەرلەمان، پەکی دەکەوێت و بودجەی پێشبینیكراوی یاساکەش لەنێوان 25_35 ترلیۆن دیناردایە. لە هەمانکاتیشدا هەر بەگوێرەی ئەم بڕیارە، حکومەت ناتوانێت بودجەی 2022 رەوانەی پەرلەمان بکات. بەم پێیەش، ) لە دوای2003 ئەوە سێیەم جارە (2014 ،2020،2022( عێراق بودجەی ساڵانە پێشکیش نەکردووە, لەکاتێکدا بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و شەڕی ئۆکرایناوە پێشبینی دەکرێت داهاتی ئەم ساڵی بگاتە 150 ملیار دۆلار!نەبوونی بودجە کاریگەریی خراپی لەسەر بازاڕ و پرۆژە و رەوشی ئابووری هەیە، چونکە بەگوێرەی یاسا بەرکارەکان (کارگێڕی دارایی فیدراڵی 6ی 2019) حکومەت دەتوانێت تەنیا 1/ 12 ی خەرجییەکانی ساڵی 2021 لە ساڵی نوێدا (2022) خەرج بکات، بەڵام لە لایەکی دیكەوە بڕێک دەست کراوەی دەکات بە سولفە و خەرجی پێداویستییەکانی رۆژانە دابین بکات و قەیرانی گرانی چارەسەر بکات، لەگەڵ هەرێمی کوردستانیشدا ملکەچ نابێت بۆ هیچ دەقێکی یاسایی بودجە، بەم پێیەش رێککەوتن و لێکگەیشتن و کەشی سیاسی و گوشارەکان بڕیار دەدەن كە چۆن مامەڵە دەکات.

لەسەر ئاستی سیاسی، بڕیارەکە زەقترین روونکردنەوەی وردی دادگەیە لەبارەی چوارچێوەی یاسایی قۆناخی پاش هەڵبژاردن کە “بنبەستی سیاسی” و “بۆشایی حکومی” بەسەریدا زاڵە. تەنیا دوو رێگە لەبەردەم لایەنە سیاسییە رکابەرەکان دەهێڵێتەوە کە ئەوانیش؛ یەکەم، رێککەوتنە بۆ پێکهێنانی حکومەتی نوێ ئەگەر بیانەوێت عێراق لە قۆناخی “کاربەڕێکەر” دەرباز بکەن. دووەم، هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و سازکردنی هەڵبژاردنێکی نوێیە ئەگەر هەوڵەکانی رێککەوتن بەیەکجاری گەیشتنە بنبەست، چونکە بڕیارەکە هیچ دەرفەتێکی دیكەی تێدا نییە بۆ چارەسەری مامناوەندی، وەک لابردنی هەندێک لە وەزیرەکان و گۆڕینیان لەژیر سەرۆکایەتی کازمیدا، یان لادانی هەموو کابینەکە و رێگەخۆشکردن بۆ کابینەیەکی نوێ بە دەنگی زۆرینەی پەرلەمان (هاوپەیمانی سێقۆڵی).

لە 26ی ئازاردا کە هاوپەیمانی سێقۆڵی (رزگاری نیشتمان) بە رێبەرایەتی سەدر گەیشتنە 202 پەرلەمانتار لە کۆی 220ی پێویست بۆ هەڵبژاردنی سەرۆککۆمار، بەرەی “چوارچێوەی هاوئاهەنگی” شیعە بە “هەڕەشە و ئۆفەر” نەیانهێشت بەرەی زۆرینە بگەنە ئامانجی خۆیان، بەمەش پەرلەمان لە جێگەی خۆیدا پەکیکەوت. لە 15ی ئەم مانگەشدا دادگە دەسەڵاتەکانی حکومەتی سنووردار کرد و دەرگای لەبەردەم ئەگەری گۆڕینی هاوکێشەکەی داخست. لەکاتێکدا پێشتر و لە مانگی شوباتدا هەر دادگە لە وەڵامی داوایەکی سەرۆککۆماردا پێشمەرجی ئامادەبوونی 2/ 3 ی پەرلەمانتارانی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆککۆمار چەسپاند، بەمەش زۆرینەکەی سەدر و پارتی و سیادەی سوننەکان و هەندێک لە “سەربەخۆکان” بە 202 پەرلەمانتارەوە هیچ واتایەکی نەما، لەکاتێکدا بەگوێرەی دەستوور بۆ پێکهێنانی حکومەت 5+1 بەسە کە دەکاتە 165 پەرلەمانتار.

هەندێک پێیانوایە بڕیارەکەی دادگە بۆ شرۆڤەی دەسەڵاتەکانی “حکومەتی کاربەڕێکەر” لۆژیکی و لە فەلەکی یاسا و دەستووردان و، بەبێ مەبەست ئاو دەکەن بە ئاشی بەرەی “چوارچێوەی هاوئاهەنگی” دا. هەندێکی دیكە، دەگەڕێنەوە بۆ دواوە و باس لەوە دەکەن كە لە ساڵی 2010دا نووری مالیکی نزیکەی 10 مانگ سەرۆکوەزیرانی کار بەڕێکەر بوو، هەموو دەسەڵاتێکیشی بەکار دەهێنا، بۆچی ئەم دادگەیە سنووری بۆ دانەنا؟

راستە دادگەی فیدراڵیی عێراق رێگەکانی چارەسەری کورت کردەوە بۆ رێککەوتن یان دووبارەکردنەوەی هەڵبژاردن، بەڵام تائێستا هیچ سزا و رێوشوێنێکی پێشنیاز نەکردووە بۆ پێشێلکردنی وادە دەستوورییەکانی هەڵبژاردنی سەرۆککۆمار و دەنگدان بە حکومەت. لەبەر قورسی و ئاستەنگەکانی بەردەم هەر دوو بژاردەکەش، رەنگە لایەنە سیاسییەکانی هەردوولا کەڵک لە چاوپۆشی و “کەمتەرخەمی” دادگە و دەستوور وەربگرن بۆ پێشێلکردنی وادەی دەستووری، هەر بەم هۆیەشەوە، ماوەیەکی دیكەش ئەم قۆناخی “نە شەڕ نە ئاشتی” یە لەنێوان هەر دوو بەرە شیعەکە و هاوپەیمانەکانیان بەردەوام بێت، بەتایبەت کە کارتێکەرە کاریگەر و سەرەکییەکانی گەیشتن بە رێککەوتن (واشنتۆن، تاران، نەجەف، شەقام) هەریەکەو بە هۆکارێک لە دەرەوەی بازنەی گوشار و دروستکردنی مەترسی جددین لەسەر لایەنە رکابەرەکان.*یاسین تەها، شارەزای کاروباری عێراقە و ئەم وتارەی بەتایبەت بۆ ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو نووسیوە.