ناكۆكییە قووڵەكانی هێزە سیاسییە شیعییەکان لە یەكەم دانیشتنی پەرلەماندا بەزەقی بۆ دەرەوەی تایفەكە دەركەوت و، ئەو پەلكێشانە بەردەوامەش کە لە گوتار و كاریگەریی سەدردا هەیە، پێکەوە پرسیاری گەورەیان لەسەر رۆڵ و هەڵوێستی مەرجەعیەتی سیستانی دروستكردووە.

سیستانی مەرجەعی باڵایە، لە ساڵانی گەمارۆی ئابووری و پاش شكستی راپەڕینی شیعە لە پارێزگاكانی باشوور و لە ئەنجامی مردنی ئایەتوڵڵا خوئی دەستبەكاربووە (1992)، بەڵام پاش دەیەیەك لەو مێژووە، چانسی ئەوەی پێبڕا كە لەسەردەمی ئەودا رابوونی شیعە و سەركەوتنیان بۆ سەر تەختی بەغدا لە خەونەوە ببێتە راستی (2003)، ئەمەش سیستانی كردە رابەر و ئاراستەكەری لەدایكبوونەوەی شیعە. بە گوشار و پێداگری سیستانی، دەستووری 2005 پێگەیێندرا، هەر بە رێنمایی ئەویش یەکەمین گەورەترین و بەرفروانترین هاوپەیمانی شیعە پێكهێنرا (لیستی مۆمەكە 169)، بە نامەیەكی ئەویش ویلایەتی سێیەمی مالیكی لەبار برا. كاتێك داعش گەیشتنە پشتێنەی بەغدا (هاوینی 2014)، فەتوای ئەو بوو كە شیعەی عێراقی لە مەترسی داڕمان و هەرەس پاراست.

ئێستاش كە شیعەكان وەك ئەو رووداوە جومگەییانەی پێشتر كەوتوونەتە نێو دابەشبوونێكی بێ وێنە و، گفتوگۆ و بەریەككەوتنەكانیان لەبارەی گۆڕینی بنەماكانی پرۆسەی سیاسی چڕبووەتەوە، لە زۆرلایەنەوە شیعەكان سۆراخی هەڵوێستی نەجەف دەكەن. بەتایبەت پاش ئەوەی سەرجەم رێگەكانی گفتوكۆ و دانوستاندن لە قۆناخی یەكەمدا بەسەردانی قائانیشەوە بۆ عێراق، نەیانتوانی بە لانی كەمی لێكتێگەیشتنەوە بیاننێرنە یەكەم دانیشتنی پەرلەمان، بەڵام مەرجەعییەت تاوەکو ئێستا بێدەنگی ئاشكرایە و رۆڵی تەماشاكەری هەڵبژاردووە.

سیستانی كە هەر زوو ئیحراجی کاری لایەنە شیعەكان بوو، لە 2011 دەرگای ماڵەكەی بەڕووی سەردانی سیاسییەكان دا داخست. لە شوباتى 2016 بێ هیوابوو لە ئامۆژگاریكردنی هێزە شیعەكان و گوتاری سیاسی هەفتانەی راگرت. لە دوای ئەو کاتەشەوە تەنیا چوار جار پەیامی راستەوخۆی هەبووە لە گوتاری هەیینییەکان، كە ئەوانیش گوتاری رزگاركردنی موسڵ (14/7/2017)، گوتاری گشتپرسی كوردستان (29/ 9/ 2017)، گوتاری سەركەوتن بەسەر داعش (15/12/2017) و دواترینیشیان سەبارەت هەڵبژاردن بوو (4/5/2018). لە سەرەتای سەرهەڵدانی پەتای كۆرۆناشەوە نوێژی جومعەی كەربەلای بەیەكجاری راگرت (ئاداری 2020)، بەمەش ئاگاداربوون لە هەڵویست و رێنماییەكانی مەرجەعییەت كورت بوویەوە بۆ كەناڵە تایبەتەكان و، بەشێوەی ئاشكراش نەجەف قسەكردنی سەبارەت پرسە گشتییەكانی عێراق راگرت.

راگرتنی گوتار كە بە جۆرێك لە پاشەكشەكردنی سیستانی لێكدەدرێتەوە لە ئاراستەكردنی پرۆسەی سیاسی، رێگرنەبوو لەوەی نەجەف لە پشت پەردەوە لاری نەبوونی خۆی بداتە عادل عەبدولمەهدی بۆ پێكهێنانی كابینەكەی (ئۆكتۆبەری 2018)، كاتێكیش خۆپیشاندەران تەنگیان بە عەبدولمەهدی هەڵچنی و خوێنی خۆپیشاندەران شەقام و گۆڕەپانەكانی سووركرد، مەرجەعییەت داوای پێداچوونەوەی بە حكومەتدا كرد و ناچار، عەبدولمەهدی دەست لەكاركێشانەوەی بەر لە پەرلەمان پێشكێش بە نەجەف كرد (نۆڤێمبەری 2019)، لەكاتێكدا چەندین ساڵە ئەوە بڵاوە كە پەیڕەوی قوتابخانەی نەجەف ویلایەتی فەقیه نییە و سیستانی لە بەرەی ویلایەتی گشتی نییە.

دوای هەڵبژاردنی 2021 كە شیعە كەوتوونەتە بەردەم قۆناخێكی نوێ، مەرجەعی باڵا تەمەنی لە 92 ساڵیدایە، بەهۆی تەندروستی و نەریتی پارێزگارانەی خودی سیستانیشەوە، لەم چەند ساڵەی دواییدا هەموو چاوەكان و سەرنجەكان لەسەر محەممەد رەزای كوڕە گەورەی  (60 ساڵ) و محەممەد باقری كوڕە بچووكییەتی، كە بە شێوەیەكی نیمچە بەردەوام لە پرسە و بۆنە ئایینییەكاندا دەردەكەون. محەممەد رەزاش دەرگاوانی ژووری سیستانی و بەڕێوەبەری نووسینگە تایبەتەكەی باوكییەتی و، هەموو ئەوانەی دەچنە ماڵەكەی لە نزیك مەزاری ئیمام عەلی بە فلتەری ئەودا دەڕۆن و مەرجەعیش زیاتر هەر ئەو شتانە دەبینێت و دەبیستێت كە محەممەد رەزا بۆی ئامادە دەكات.

لە سەروبەندی هەڵبژاردنی پێشوەختەدا، سەدر دووجار چووەتە ماڵی سیستانی (ئاب و ئۆكتۆبەری 2021)، باوەڕیش وایە رێكخەری سەردانەكان محەممەد رەزا بووبێت، ئەم كرانەوە گەورەیەی سەدر بەڕووی سیستانیدا لەكاتێكدایە كە ترس و نیگەرانییەكی بەردەوام هەیە كە پەلكێشانی سەدر تەنیا بە كایەی سیاسییەوە نەوەستێت و، لە داهاتوودا میراتی سیستانی و حەوزەی نەجەفیش بگرێتەوە. لەكاتێكدا مەرجەعیەتی سیستانی و مەرجەعیەتی ئالی سەدر لەسەر دوو ئاراستەی جیاوازی تەریب بە یەكتر كار دەكەن و، باوكی سەدر لە گوتارەكانی نیوەی یەكەمی ساڵی 1990 دا زۆرجار پلاری ئەوەی لە سیستانی و چواردەورەكەی دەگرت كە لە ئاست پرسە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكانی شیعە بێدەنگن و، لە حوجرەكانیاندا سەری خۆیان كز كردووە.

هەندێك بۆچوون پێیانوایە ئەگەر موقتەدا سەدر رەزامەندی مەرجەعیەتی نەجەفی وەرنەگرتبێت لەو سەردانانەی بۆ ماڵی سیستانی كردی و، بەو پێداگرییانەی لەسەر رۆڵی مەرجەعییەت دەیكات لە پەیامەكانی ئەم دواییەیدا، نەیدەتوانی هێندە پێ رابكێشێت و هێندەش ركابەرە شیعەكانی بخاتە گۆشەیەكی بەرتەسكەوە، بەڵام ئەمە رێگر نییە لەبەردەم هەندێك بۆچوونی دیکە كە سوورن لەسەر ئەوەی ئەم پەلكێشانەی سەدر مەترسییەكی گەورەیە لەسەر خودی مەرجەعییەت، بەوپێیەی سەنتەری دەسەڵاتی سەدر نەجەفە. پاش بردنەوەی هەڵبژاردنیش یەكەم هەنگاو، پارێزگاری ئەم شارە ئایینییە پیرۆزەی شیعەی رادەستی رەوتەكەی كرد. وادیارە ئەم ترسەش لای سەدر جێگەی گرنگیدانە و لەم میانەیەشدا بۆ رەواندنەوەی ئەو گومانانەی كە لە ناوەندی شیعەشدا هەن لە پەیامێكی تایبەتدا (ئۆكتۆبەری 2021) جەختی لەوەكردەوە ئەو هێشتا فێرخوازی حەوزە دینییەكانە و سەرقاڵبوونی بە سیاسەتەوە رێگربووە لەوەی قۆناخەكانی فەقێیەتی ببڕێت و بۆ پڕكردنەوەی بۆشاییە شەرعی و مەزهەبییەكانیش دەگەڕێتەوە سەر میتۆد و فەتواكانی باوكی (محەممەد سادق سەدر)، بەمەش لەلایەك ركابەریكردنی لەسەر مەرجەعییەت رەتكردەوە، لەلایەكەی دیکە بەناڕاستەوخۆ جەختی لەوەكردووە، نەبووەتە شوێنكەوتەی سیستانی لە پرسە شەرعی و مەزهەبییەكان.

بێدەنگیی ئاشكرای مەرجەعییەت لە جموجوڵەكانی سەدر دەچێتە چوارچێوەی بێدەنگی و بێ هیوایی ئەم ساڵانەی دوایی مەرجەعییەت لە كایەی سیاسی شیعە، جگە لەوەش هەندێك پێشهات كاریگەری زۆریان هەبووە لەسەر ئەوەی نەجەف دەستتێوەردان لە كاری سیاسی زۆر كەمتر بكاتەوە.

ئەمەش لەپێناو ئەوەی سەنگ و قورسایی خۆی بپارێزێت، لە 2019 كە گەنجەكانی تشرین لە كۆمەڵگە شیعەنیشنەكان راپەڕین، پیرۆزی و تابۆ و سیمبوولە ئایینییەكان گورزیان بەركەوت، كاتێكیش مانگێك بەر لە هەڵبژاردنی تشرینی 2021، سیستانی داوایكرد خەڵك بە جۆش و خرۆشەوە بەشداری لە پرۆسەکەدا بكەن، بەگوێرەی ئامارە فەرمییەكان رێژەی بەشداریكردن 41%ی تێنەپەڕاند و خەمڵاندنە نافەرمییەكانیش باس لە دەورەبەری 30% دەكەن، هەموو ئەمانەش هاندەرن بۆ ئەوەی سیستانی و چواردەورەكەی دەست بە هەڵوێستە سیاسییەكانیانەوە بگرن و، ئەگەر پلانێكی دەستوەردانیشیان هەبێت زۆر بە نهێنی و وردی كاری بۆ بكەن، بەجۆرێك تاوەکو مسۆگەركردنی سەركەوتن؛ بۆ خەڵكی ئاشكرا نەكەن.

*یاسین تەها، شارەزای کاروباری عێراق، ئەم وتارەی بەتایبەت بۆ ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو نووسیوە .