RRC |

زریان رۆژهه‌ڵاتی|

بەرایی

مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاندووە كە لە نێوەڕاستی مانگی6ی ئەمساڵدا، وڵاتەكەی بە سەرپەرشتی دەیڤید هەیڵ جێگری وەزیری دەرەوە بۆ كاروباری سیاسی، گفتوگۆی ستراتیژی لەگەڵ عێراق دەكات. هەموو پرسە ستراتیژییەكانی نێوان هەردوولا، بە پرسی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقیشەوە، لە ئەجێندای گفتوگۆكاندا دەبن.[1]ئەمە پێشتر لەلایەن عادل عەبدولمەهدی سەرۆكوەزیری دەستلەكاركێشاوەی عێراقیشەوە باسكرابوو. لە رۆژانی رابردوودا” مەجلیسی ئەمنی نیشتمانی”شی لەسەر ئەو بابەتە كۆكردبووەوە.

حكومەت بە رەسمی پێشوازی لە داواكارییەكی ئەمریكا بۆ گفتوگۆی ستراتیژی كردووە بەڵام، هەندێك لە لایەنە شیعییەكان بە چاوی گومانەوە سەیری دەكەن. پرسیار لێرەدا ئەوەیە كە بۆچی پێویستیی گفتۆگۆی ستراتیژیی واشنتن-بەغدا دەركەوت؟ لەوەش گرنگتر، ئەمە دەتوانێت چ كاریگەرییەك لەسەرهەرێمی كوردستان دابنێت؟

گفتوگۆی ستراتیژی واشنتن- بەغدا

خواستی گفتوگۆی ستراتیژی لەنێوان ئەمریكا وعێراق لە كاتێكدایە كە سەرەڕای داواكاریی هەندێك لایەنی شیعی بۆهەڵوەشاندنەوە یان هەمواركردنەوەی رێككەوتننامە  ستراتیژیەکەی ساڵی 2008ی نێوان هەردوو وڵات، حكومەتی عێراقی بە رەسمی داوای هەڵوەشاندنەوە یان هەمواركردنی نەكردبوو. خۆئەگەر داوایەكی وەهاش بكات لانیكەم ساڵێكی پێویستە هەتا كۆتایی پێبێت.[2] لەو رێككەوتننامەیەدا ئەمریكا بەڵێنی هاوكاریی لە دژایەتیی تیرۆر و راهێنان و یارمەتیدانی عێراقی بۆ بەرگری لە هەڕەشە نێوخۆیی و دەرەكییەكان داوە. تەنانەت بەشێوەیەكیش بەڵێنی رێگرتن لە جیابوونەوەی هەرێمی كوردستانی داوە كە لە بەشی سێیەمدا بەڕوونی دەردەكەوێت.[3] لەوەش گرنگتر، ئەمریكا سەروەری عێراقی بە رەسمی ناسیوە. بۆیە زۆرێك لە سیاسییە ریالیستەكانی عێراق، بەدەر لە هاتوهاواری ئایدۆلۆژیك، نەك هەڵوەشاندنەوە بەڵكوو دەسكاریكردنی چەند ماددەیەكی رێككەوتننامەیەكەیان بە گونجاوترزانیوە.

خاڵی گرنگ لێرەدا ئەوەیە كە وادیارە ئیدی ئەو رێككەوتننامەیە تێری دابینكردنی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا ناكات بۆیە داوای گفتوگۆی ستراتیژی دەكات. راستییەكەی، رێككەوتننامەی ستراتیژی 2008، لەگەلێك رووەوە بە قازانجی عێراق بووە. لە سەردەمێكیشدا نووسراوە كە واشنتن لە ژێر گوشاری سیاسەتی نێوخۆیی سەبارەت بە شەڕ و ئاڵۆزیی ئەمنیدا لە عێراق گیری خواردبوو.

بە لەبەرچاوگرتنی رێككەوتننامە ستراتیژیەکەی ساڵی 2008، داواكردنی گفتوگۆی ستراتیژی لە كاتێكدایە كە:

یەكەم- حكومەتی بەغدا لە ساڵی 2020دا لانیكەم لە دوو بەیاننامەدا ئەمریكای بە پێشێلكردنی سەرەوەری عێراق تۆمەتباركردووە. ئەوانیش لەدوای كوژرانی قاسم سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیس لەگەڵ بۆدورمانكردنی هەندێك لە بنكە و بارەگاكانی حەشدی شەعبی بوو. ئەمەش وادەكات كە لەڕووی یاساییەوە، كردەوەكانی لە عێراق لەژێر پرسیار بێت. لەوانەیە یەكێك لە ئامانجەكانی ئەو گفتوگۆیە وەرگرتنەوەی رەوایی بێت.

دووەم- مشتومڕێكی جیدی هەیە سەبارەت بەوەی كە ئایا خاكی عێراق بۆ هێرشكردنە سەر وڵاتانی ناوچەكە بەكاردێت یان نا. ئەمە لە دۆسیەی هێرشەكانی ئارامكۆ، دەستوەردان لە كاروباری سووریا بەڕوونی دیارە. بێگومان ئەمەش لەگەڵ رێككەوتننامەكەدا ناگونجێت كە تییدا بەڵێندراوە “ئەرز و ئاو و ئاسمانی عیراق وەك سەكۆ یان گوزەرگایەك بۆ هێرشكردنە سەر وڵاتانی دیكە بەكارنەیێت.” پێدەچێت واشتن بە تەمابێت عێراق خاك و ئەرز و ئاسمانی خۆی سفتوسۆڵتر بكات و رێگە نەدات بۆ دژایەتیكردنی هاوپەیمانەكانی واشتنتن بەكاربهێنرێن.

سێیەم- هێرشەكانی سەر بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا و هەوڵی سووتاندنی باڵیۆزخانەی ئەو وڵاتە لە بەغدا دەریانخست كە حكومەتی عێراق توانای پاراستنی دامەزراوە و كەسە ئەمریكییەكانی كەمە. پێدەچێت یەكێك لە ئامانجەكانی ئەو دانووستاندنەش، وەرگرتنی گەرەنتی یان دانانی میكانیزمێكی گونجاوتربێت بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا.

چوارەم- ئەمریكا، لانیكەم تا ئێستا وای راگەیاندووە كە بە نیازی كشانەوە نیە لە عێراق بەڵام، واشنتن لە رێككەوتننامە ئەمنییەكەدا ئەو مافەی بەعێراق داوە كە هەروەختێ بیەوێت، داوای دەرچوونی هێزەكانی ئەمریكا بكات. هەروەها بەڵێنیشی داوە كە داوای درووستكردنی بنكەی سەربازی هەمیشەیی نەكات.[4] لە بەلەبەرچاوگرتنی بڕیارەكەی پەرلەمانی عیراقیش سەبارەت بە نەمانی هێزەكانی ئەمریكا، لەوانەیە ئەمریكا هاوشێوەی ساڵی 2008بەدوای دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ پرسی مانەوە یان دیاریكردنی خشتەیەك بۆ كشانەوەی هێزەكانی بێت.

ئەگەری سەرگرتنی رێككەوتنی ستراتیژی

ئەمریكا دانووستاندنەكانی خستۆتە نێوەڕاستەكانی مانگی 6ی ئەمساڵ. بە ئەگەری زۆر،هەتا ئەوكاتەش مستەفا كازمی كابینەكەی پێكەوە دەنێت و واشنتن بەرچاوی روونتردەبێت كە لەگەڵ كێ قسەدەكات. بەڵام پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە كە ئایا كازمی دەتوانێت وتەبێژی هەمووعێراقییەكان بێت؟ لەوانەیە بەڕەسمی وابێت بەڵام بە غەیری رەسمی گەلێك ناوەند و گرووپی دیكەی خاوەن بەرژەوەندی هەن كە كازمی بێ ئەوان ناتوانێت بڕیاربدات. ئەو رێككەوتنە كاتێك سەردەگرێت كە ئەمریكا لە پشتی پەرەدەوە دانووستاندنی لەگەڵ ئێران و گرووپەكانی نزیك لەودا هەبێت یان كاتێك كە عێراق خاوەنی بڕیاری سەربەخۆ بێت. لانیكەم لەماوەی كورتخایەنیشدا ئاماژەیەكی بەهێزبۆ هەبوونی سەربەخۆیی بڕیاری عێراقی لە ئارادا نییە.

خاڵیكی دیكەش بۆ بیركردنەوەی هێز و لایەنە سیاسییەكانی عێراق دەگەڕێتەوە. ئایا عێراقییەكان گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی كە پێویستە لە جیاتی بەرهەمهێنانی یەكە و گرووپی چەكداریی نوێ، ئابوورییەكی بەهێزیان هەبێت و كاڵای نایاب درووستبكەن؟ ئەگەر وابێت چانسی رێككەوتن لەگەڵ ئەمریكا زۆرە. ئەمە پرۆسەیەك بوو كە ئەورووپی و ژاپۆنییەكان لەدوای جەنگی جیهانی دووەمدا پێیدا رۆیشتن. هەردوولا بە كەڵكوەرگرتن لە یارمەتیی دارایی و ئابووری ئەمریكا گەشانەوە و چوونە ریزی هێزدارە گەورەكانی ئابووری جیهان. بەڵام مەرجی ئەمەش ئەوەبوو كە لەژێر چەتری ئەمنی ئەمریكادا بمێننەوە. پرسیارەكە لێرەدا كە لایەنە شیعییەكان ئەمە قبووڵدەكەن؟ بە ئەگەری زۆر، بەشیك لە ناسیۆنالیستە شیعییەكان پشێوازی لەمە دەكەن بەڵام،  ئەستەمە ئەوانەی كە روانگەیەكی ئایدۆلۆژیی- دینییان هەیە توخنی بكەون.

ئەنجام

ئەگەر ئەجینداكان وەك خۆیان جێبەجێبكرێن، وادیارە دەورووبەری دوو مانگی دیكە ئەمریكا وعێراق گفتوگۆی ستراتیژی دەكەن. ئەگەر وابێت، لەدوای 2003وە ئەمە دووەمجار دەبێت كە شتی وا رووبدات. ئەمەی كە بڕیارە بكرێت، دەرەئەنجامێكی قۆناخی دوای داعشە. شەڕی  وەرگرتنەوەی جوگرافی لە داعش تەقریبەن كۆتاییهات و  بەشێك لە شیعەكانی عێراق وا هەستدەكەن كە دەتوانن بەبێ ئەمریكاش هەڵبكەن و بگرە هەبوونی ئەمریكا بە ئاستەنگیشی دەزانن. ئەمریكاش بۆ مانەوەی هێزەكانی و بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی لە عێراق تووشی گرفتێكی یاسایی- سیاسی و سەربازی بووە كە پێویستە چارەسەری بكات. ئەم دووە دانووستاندن دەكەن بۆ ئەوەی چوارچێوەیەكی تازە بدۆزنەوە. ئەمەش پوتانسیێلی كاریگەریدانانی لەسەرهەموو عێراق و هەرێمی كوردستانیش هەیە. بە ئەگەری زۆر حكومەتی بەغداش بەهێزتردەكاتەوە. خاڵی گرنگ ئەوەیە كە هەرێمی كوردستانیش بتوانێت بەشداری ئەو دانووستاندنانە بێت یان لانیكەم هەوڵبدات كە رێككەوتنی واشنتن- بەغدا لەسەر حیسابی ئەو نەبێت.

[1] –https://www.state.gov/secretary-michael-r-pompeo-remarks-to-the-press-8/

[2] – ماددەی 30ی رێككەوتننامەی ئەمنی عێراق و ئەمریكا

[3]– https://photos.state.gov/libraries/iraq/216651/US-IRAQ/us-iraq-sfa-en.pdf

Section 3

[4] – https://photos.state.gov/libraries/iraq/216651/US-IRAQ/us-iraq-sfa-en.pdf

SECTION 1, NO:4