لەپاش بڵاوكردنەوەی سێ بەشی یەكەمی تۆمارە دەنگییە دزەپێكراوەكانی نوری مالیكی، هەموولایەك چاوەڕێی كاردانەوەی سەدر بوون كە مالكیش لە پاشەملەوە هێرشی زۆری كردبووە سەری و تانەوتەشەری زۆری لێ دابوو، بەڵام ئەو لایەنگرانی خۆی ئاراستەكرد بۆ ئەوەی لە خەمی رێكخستنی نوێژی هەینیدا بن (15ی تەمموز) و گوێی پێ نەدەن. چونكە بە گوتەی خۆی ئەوان “هیچ بەهایەك بۆ مالیكی دانانێن”!، بەڵام چەند رۆژێك دواتر، سەدر لە پڕێكدا بیری كەوتەوە كە دەكرێت بەم تۆمارانە مالیكی گەمارۆ بدرێت. بۆیە لەسەر نەرێتی خۆی لەڕێگەی پەیامێكی تویتەرییەوە نەخشەیەكی بۆ بەرەنگاربوونەوەی مالیكی راگەیاند. لە پەیامەكەی سەدردا كە رووی لە حیزبی دەعوە و لایەنە شیعەكانە و لەڕێگەی ئەوانیشەوە مالیكی، هەم گلەیی و هەم سووكایەتی لە قاڵبی ئامۆژگاری هەیە و هەم هەڕەشەی قورسیش هەن. خاڵەكانیشی بە پلەبەندی و زیرەكانە چنراون و لە كاتێكدان كە مالیكی لە كێبڕكێی كورسی سەرۆكایەتی وەزیراندایە.

هەندێك نهێنی مەرسیدار

تۆمارەكانی سەرەتا تەنها هێرش و پەلاماری بۆسەر كەسایەتی سەدر تێدابوو، لەگەڵ كولاندنەوەی كۆمەڵێك برینی ساڵی 2008 و هەندێك ناو وناتۆرەی خراپ، بەڵام لە تۆماری چوارەم و پێنجەمدا، پەردە لەسەر هەندێك نهێنی مەترسیدار هەڵماڵراوە كە نەك تەنیا سەدر، بەڵكە هەموو پێكهاتەی شیعە و لایەنە عێراقییەكانی دیكە تووشی سەرسامی دەكات. مالیكی نایشارێتەوە كە هێزی تایبەتی لە عەشیرەتەكەی دروستكردووە بۆ ئەگەری هێرش كردنە سەر موقتەدا سەدر لە نەجەف. لەگەڵ سەرانی چەند گرووپێكی چەكداریشدا (أئمة البقیع) و (أمة الأخیار) باس لەوە دەكەن كە شكۆ بۆ مەزهەب و تایفەی شیعە بگەڕێننەوە. هەروەها گەڕانەوەی مالیكی پێویستی بە خوێن رشتن هەیە، ناوی مەرجەعێكی نەناسراویش دەهێنن بەناوی “میرزا حائیری” كە فەتوای ئامادەی لەوبارەیەوە هەیە و دەكرێت هاوكاریان بێت. هەرچەندە مالیكی زۆر بەشداری لەم قسانەدا ناكات لە تۆمارەكەدا، بەڵام نكوڵیشیان لێ ناكات و لە كۆتایی قسەكاندا “دۆعای خێر” یان بۆ دەكات.

هەوڵی هێوركردنەوە

هێشتا بەشێك لە تۆمارە دەنگییەكان ماون بڵاوبكرێنەوە، باس لەوەش دەكرێت تۆماری تری ڤیدیۆیی هەن و  لە داهاتوو دەردەكەون، بەڵام ئەو پێنج بەشە كورتەی لەبەردەستدان، هەموو رێسا باوە ناسراوەكانی ناو ماڵی شیعەیان لەرزاندووە و دۆخێكی ئەوتۆیان دروستكردووە كە هەمووان هەر ئەوەیان پێ دەكرێت رۆڵی ئاگركوژێنەوە ببینن، بەبێ ئەوەی زاتی ئەوە بكەن بچنە باسكردنی ناوەڕۆكی تۆمەت و قسەو باسەكان. لە ناوبژیوانییەكانیشدا جگە لە نەجەف باس لە خەڵكانی كاریگەری لوبنان و هەندێك لە سەرۆك هۆزەكانیش هەیە.

پلانی مالیكی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تۆمارەكان رەتكردنەوە و بانگەشەكردنی ساختەكردنیان بوو، بەڵام پاش بەدوایەكداهاتنی بڵاوكردنەوەكانیان و سەلماندنیان لەلایەن سەدرەورە، كۆتایی بەو بەرگرییە لاوازە هێنا. لە ئێستاشدا مالیكی جگە لە سەدر، لەگەڵ كۆمەڵێك بەرەی دیكەشدا رووبەڕوو بووەتەوە، لەوانەش بەدر كە تۆمەتباری كردوون بەوەی چەكدارەكانیان بندیوارن، حەشد كە گوتوویەتی “ترسنۆكن و جێگەی متمانە نین”، یان خەریكی مەزرعە و خانووكڕین و پارە ماشینەوەن، سوننەكان و بارزانی كە بە لێكدانەوەی ئەو “پلانگێڕن و دژی شیعەن”، تاقە كەسێكیش كە لە فلتەری ئەو دەرچووبێت لە تۆمارەكاندا، قەیس خەزعەلی ئەمینداری عەسایب و ئەبو ئالائی وەلائییە كە بە گوتەی ئەو “پیاوی باشن” چونكە “دژە سەدرن” لەگەڵ ئاشكراكردنی ئەوەی كە گرووپەكانی دیكەی “مقاومە” ی حەشد كە بە گوتەی ئەو راستەوخۆ فەرمان لە سوپای پاسدارانی ئێرانەوە وەردەگرن.

قۆناغی پاش دزەكردنی تۆمارەكان

ئەم تۆمارە لە مەودای نزیكدا دەشێت چانسی مالیكی بۆ سەرۆكایەتی وەزیران نزیك بكاتەوە لە سفر، چونكە زیاتر وەك كەسێكی شەڕەنگێزی داخ لەدڵ دەردەكەوێت كە هەموو ئیش و كاری كنەكردنە لەدەوڵەت لەڕێگەی دروستكردنی گرووپی خوێناوی و ترسناكەوە، جگە لەوەش بەئەگەری زۆر پێگە سیاسی و سەرمایە مەعنەوییە “دەوڵەتمەدارییەكەی” دەخاتە بەردەم رەشەبا و ئەگەری نادیار، بەتایبەت پاش بانگەوازی سەدرییەكان بۆ ئەوەی خۆی رادەستی دادگا بكات، یان بە گوتەی موقتەدا سەدر خۆی بداتە لایەك و تۆبە بكات.

بەر لە بڵاوبوونەوەی تۆمارە دەنگییەكان، بارودۆخی ناوخۆیی چوارچێوەی هاوئاهەنگی هەر باش نەبوو، چونكە لەپاش چوونە دەرەوەی سەدر لە پەرلەمان، هاندەریان نەما بۆ یەكدەنگی، لەسەر سەرۆكایەتی وەزیران و جێگەكەی حاكم زاملیش كەوتنە قۆڵ بادان لە یەكتری. كە تۆمارەكانیشی بەسەردا هات، شۆكێكی وەها گەورە دروستبوو كە هەموو هیواو ئاواتەكان چڕبوونەوە لە ڕێگەگرتن لە پێكدادانی شیعە _ شیعە، بەتایبەت كە جەماوەری موقتەدا سەدر عەقیدەیی و دڵ گەرمن، لە بنەڕەتیشدا دڵشكاوی كشانەوەی لیستەكەیانن لە پەرلەمان و ئەمەش وەك دەرچەیەك بۆ خۆ بەتاڵكردنەوەیان وایە.

لێكەوتەی تۆمارەكان

رەنگە ناونیشانی سەرەكیی قۆناغی پاش بڵاوبوونەوەی تۆمارە دەنگییەكان، جگە لە قوڵبوونەوەی زیاتری درز و دوژمنایەتی نێوان سەدر و مالیكی، دردۆنگی و بێ متمانەیی و سڵكردنەوە بێت لەهەموو شت، چ لەنێوان بەرەی مالیكی و پێكهاتەكان، یان لەنێوان لایەنە سەرەكییەكانی شیعە كە تۆمارەكان نهێنییەكان، شەڕەقۆچ و سەودا و مامەڵەی ژێر پەردەی ئەوانی لەسەر پێگەو دەسكەوت ئاشكرا كردن.

ئەوانەی داوای هێوركردنەوە و دان بەخۆداگرتن دەكەن، چارەیەكیان پێ نییە بۆ دامركاندنەوەی ڕق و تووڕەیی و لە هەمان كاتدا مەترسی سەدرییەكان كە قوڵپ دەدات. تەنانەت بە داوكاری پۆزش هێنانەوەی مالیكیش بێت لە هێرش و هەڕەشەكان. حیزبی دەعوەش كە بنكە و قەڵای سیاسی پاراستنی مالیكییە بە پاساوی جۆراوجۆر خۆی لە هەرچەشنە بەرپرسیارێتییەك لادا كە تۆزێك سەدرییەكان قایل بكات، لە بەرامبەریشدا سەدر رێگای دیكەی نییە جگە لە بەرەنگاربوونەوە نەبێت، بۆیە لە ئێستادا هەوڵدەدات رەوشەكە بە ئاراستەی گەمارۆدانی سیاسی و عەشایەرییانەی مالیكدا ببات تاڕادەی سووتاندنی كارتەكانی، ئەگەر ئەمەشی بۆ نەچێتە سەر ئەوە هەموو رێگاكانی دەچنەوە سەر گرژی و پێكدادان، بەڵام مەرج نییە سەرانسەری و درێژخایەن بێت بەڵكو لەوانەیە سروشتی پەرچەكردارەكان بریتی بێت لە تۆڵەیەكی سنووردار.

هەندێك راستی دیكە

لەسەر ئاستە گشتییەكە تۆمارەكان شڵۆقی پەیكەرە ئەمنی و دەزگا عێراقییەكانیان ئاشكرا كرد، ئەوەشیان دەرخست لەناو دەوڵەتی قووڵی حەشد و گرووپە چەكدارەكانیشدا دەوڵەتی دیكەی قووڵ و موفتیی خوێن ئامادەییان هەیە. جەمسەرە ناكۆكەكانی شیعەش گەیشتوونەتە قۆناغێكی ترسناك لە پاكتاوكردن، ئەمەش هەموو ئەو بانگەشانە دەخاتە ژێر پرسیارەوە كە لەسەر نیشتمانی بوونی حەشد و بەرەو دامەزراوەیی رۆیشتنی هەن. راستییەكی تاڵیش ئاشكرا دەكات كە هاوكێشەی هێز لەسەر پارە و چەك و فەتوا بنەڕەتە نەك دەستوور و یاسا و سازان و هاوسەنگی.

پاش کۆتاییهاتنی مۆڵەتە یەك مانگییەكەی سەدر بەبێ ئەنجام، چوارچێوەی هاوئاهەنگی شیعە و موقتەدا سەدری رێبەری گەورەترین فراکسیۆنی براوەی پەرلەمان، هەریەکەو دەستپێشخەرییەکیان فڕێدایە گۆڕەپانی سیاسی بۆ کردنەوەی گرێکوێرەی سیاسی. هەڵبەت هێشتا هیچیان گۆمی مەنگی سیاسی عێراقیان نەشڵەقاندوە.

بۆ چارەسەری گرژییەكەش هەر كارەكتەرە ئایینی و عەشایەری و دەرەكییەكان لەسەر خەتن بۆ رێگرتن لە شەڕی خوێناوی شیعە كە پاش كۆتاییهاتنی شەڕی تایفی ركابەرەكانیان (سوننەكان) و پاش بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر (قاعیدە و داعش) وا لە لێواری پاكتاوكردنی ناوخۆیی و بەریەككەوتندان.

قووڵبوونەوەی قەیرانی حكومەت

لەپاش تۆمارە دەنگییەكان، هاوپەیمانەكانی مالیكی لە چوارچێوەی هاوئاهەنگی لە دۆخێكی سەخت و دژواردان، یان دەبێت سەركۆنەی راگری هاوپەیمانییەكەیان و مامۆستا سیاسییەكەیان بكەن، یان بێدەنگ بن لە داوكارییەكەی سەدر و تا كۆتایی لە پشتیوانی مالیكی بەردەوام بن و هێندەی تر شیعە پەرت بكەن. لەو تەنگەتاوی و مقۆمقۆیەشی كە دروستبووە، رەنگە پێكهێنانی حكومەتی نوێ و بودجە لەسەردەمی گرانییەكی بێوێنەی جیهانیدا، لە داوێنی هەرە خوارەوەی گرنگیپێدانەكان بن و بەمەش رۆژ بەڕۆژ ئەو وێنەیە لەسەر عێراق تۆخ دەبێتەوە كە  نە بەتەواوی دادەڕمێ و لەبەریەك هەڵدەوەشێ، نە گەشە دەكات و بەرەوپێش دەڕوات. چارەنوسیشی وایە كە رۆژانە لەگەڵ شكست و گورزی ناخۆشدا لە چنگەكڕێدا بێت.