لە دوای شەڕی یەكەمی جیهانەوە تائێستا، ئەوروپا ئێستا رووبەڕووی گەورەترین تاقیكردنەوە دەبێتەوە. یەكێتی ئەوروپا ناتوانێ شەڕی ڤایرۆس بكات و ئەگەر بەمشێوەیە بەردەوام بێت، لەوانەیە تووشی پارچەبوون ببێت.

قەیرانی كۆرۆنا لە ئەوروپا شكستێكی دراماتیكییە، هەر كاتێك مرۆڤ لەبەر نەخۆشی كوشندە هەزاران كەس لەدەستبدات، لە ئەنجامدا دەوڵەمەندی و دەرفەتی كار نامێنێت، لەگەڵ ئەوەش لەوانەیە شكست و گەورەترین لەدەستچوون لە بەردەممان بێت، ئەویش لەدەستدانی متمانەیە بەرامبەر گرنگی پێگەی یەكێتی ئەوروپا.

لەدوای دروستبوونی یەكێتی ئەوروپاوە كە دوای جەنگ دروستبوو، تاوەكو ئەمڕۆ، یەكێتی ئەوروپا رووبەڕووی ئەزموونی گەورە بووەتەوە، بەڵام هیچ كاتێك كیشوەرەكەمان لەڕووی بەها و بنەماوە هێندەی ئێستا نا هاوئاهەنگ نەبووە.

ئەو كۆمەڵە بەهایەی یەكێتییەكە لەسەری بونیاتنرا و دروستكرا و بەردەوام باس دەكرێت، بەڵام لەوكاتەدا كە قەیرانێكی گەورە هەیە دەركەوت هیچ نرخێكیان نییە، لەو رەوشەدا ئیدی كێ باوەڕی بەو بەهایانە هەیە؟

ئەو قسانەی رۆژانی یەكشەممە لەسەر یەكگرتوویی و هاوئاهەنگی ئەوروپا دەكران، چۆن ئەوروپییەكان گوێی بۆ دەگرن و پێشوازی لێدەكەن لەكاتێكدا لەو ناوچە كارەساتبارەدا دەژین، لەكاتێكدا ئەو ئاماژانە ئاشكرابوون كاتێك لە ئیتاڵیا هەزاران كەس گیانیان لەدەستدا، لەجیاتی درێژكردنی دەستی هاوكاری خێرا بۆ وڵاتەكە، تەواوی وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا جگە لە ئەڵمانیا، راستەوخۆ هەناردەكردنی كەلوپەلی تەندروستیان بۆ ئیتاڵیا قەدەخەكرد.

 لەكاتێكدا هەموو كەسێك لە بەرامبەر ئەو قەیرانەدا لەنێو سنوورە داخراوەكاندایە، لە رێگەی توانا نەتەوەییەكانی خۆیان ، بە تەنیا شانیان داوەتە بەر شەڕی پەتا جیهانییەكە، ئەو شەڕەیان كردووە و دەیكەن، ئەوكاتە بیری ئەوروپایی لەكوێ دەمێنێت؟

یەكێتی ئەوروپا بە بێدەنگی خۆی لە بەرامبەر ئەو قەیرانەدا و بە ئەزموونی خۆی تائێستا، تەنیا مەترسی دەخاتە دڵی مرۆڤەوە، لەبەرامبەر ئەوەدا، دەبینین وڵاتانی وەك رووسیا و چین ئەو بۆشاییەی ئەوروپا بە ناردنی هاوكاری پڕدەكەنەوە و دەبنە هاوكاری زیاتر دەركەوتنی ئەو بۆشاییە، دیارە كە بەوهۆیەوە ئامانجە مرۆیی و سیاسییەكان پێكەوە دەپێكن.

لەو نێوەندەدا، قەدەخەی سەر هەناردەكردنی هاوكارییە تەندروستییەكان هەڵگیرا و لەبەرئەوەی تائێستا لە ئەڵمانیا دەرفەتەكانی بەردەممان باشن، هەندێك لەو نەخۆشانەی تەندروستیان خراپە لە ئیتاڵیا و فەرەنسا و ئیسپانیا هێنراونەتە ئێرە و دەرفەتی چارەسەریان پێشكێشدەكرێت، بەڵام ئەو هاوكارییە باش و گرنگە، بەرامبەر قەیرانێكی قورس، مردنی هەزاران كەس، بێكارییەكی بێوێنە و ئاڵۆزبوونی دۆخی كۆمەڵایەتی، تەنیا چەند دڵۆپێكن و وەكو ئەوەیە ئەو دڵۆپانە بخرێنە سەر بەردێكی گەرم.

بیری سیاسی ترەمپ لە ئەوروپاش جێگەی خۆی گرت، ئەگەر ئێمە وەك وڵاتانی ئەوروپا و ئەڵمانیا بەتایبەت، لەو دەمە كارەساتبار و مەترسیدارەدا وڵاتانی وەك ئیسپانیا و ئیتاڵیا بە تەنیا بەجێبێڵین، 100 ساڵی دیكە ئەوەی ئێستا بەرامبەرمان كردوون لەبیر ناكەن. ئەوروپا خۆی لەبەردەم یاری ونبووندایە. بەردەوام ئەو باوەڕە لەلای دەوڵەت و نەتەوەكان هەیە، كاتێك یەكێك قازانج دەكات، ئەویدیكە شتێك لەدەستدەدات.

دۆناڵد ترەمپ ئەوەی كردووەتە باوەڕی سەرەكی سیاسەتی نێودەوڵەتی خۆی، ئێستا ئەو ڤایرۆسەی دەڵێت ” پێش هەموو شت نەتەوەی خۆم” گەیشتە ئەوروپاش. چەندین ساڵە خەڵكی ئەڵمانیا لەوباوەڕەدان كە لە هەموو كەس زیاتر پارەی گەرم پێشكێشی ئەوروپا دەكەن، تووڕەیی خۆشیان لە بەرامبەر ئەوروپای نوێ گەرمتر دەكەن. بێگومان ئەڵمانیا زیاتر لەو پارەیەی لە برۆكسلی وەردەگرێت دەداتە باج و ئەوە نیوەی فاتوورەكەیشی نییە، بەڵام دەبێ زانیاری بیركاریانەی ئەو پرسە بەو رادەیە بێت كە بزانن ئەڵمانیا لە هەموو وڵاتان زیاتر بەرهەمەكانی هەناردەی وڵاتانی ئەوروپایی دەكات، لەبەرئەوە پارەكەشی لەوان زیاترە و دەبێ لەوانیش زیاتر خەرج بكات.

ئەڵمانیا هەموو كات لە هەناردەكردندا بووەتە پاڵەوانی ئەوروپا و جیهان. لە راستیشدا وایە وڵاتەكەمان لەسەر ئاستی ئەوروپا زۆرترین قازانج دەكات، ئێمە لە قەیرانی ئابووری یۆنانیشدا پارەمان قازانج كرد. وڵاتانی دراوسێمان ئەوانەی ئەندامی یەكێتی ئەوروپان ئەو راستییە دەزانن، لەبەرئەوە ئێوە دەتانەوێ بیبینن ئایا ئەڵمانیا لەو سامانەی لە رێگەی ئەوروپاوە بەدەستیهێناوە، چەندی بۆ ئەوروپا بەكاردێنێت؟

ئەوروپا تەنیا پڕۆژەیەكی ئاشتی نییە، لەهەمانكاتدا پڕۆژەیەكی ئابووری، كۆمەڵایەتی ئیكۆلۆژییە (لقێكی بایۆلۆژییە بۆ پەیوەندی نێوان ئۆرگانەكان). هەروەها یاریەكی بە قازانجیشە، بە پێچەوانەوە لە قازانجی هەموو كەسێكدایە، بەتایبەتی بۆ ئەڵمانیا لە بواری ئابووریدا قازانجێكی زۆری هەیە. دامەزرێنەرانی یەكێتی ئەوروپا ئەوە دەزانن ئەو شتەی ئێمە پێویستمانە، بوێری دامەزرێنەرەكانیەتی. بێگومان دابەشكردنی ئەو قازانجە ئابوورییانەی بە زەحمەت بەدەستهاتوون، بە دڵی هەموو كەس نین، بەتایبەت كاتێك مرۆڤ لەنێو قەیراندابێ و لە هەمانكاتدا نە سیاسەتڤان و نە خەڵكیش نەزانن ئەنجامەكەی لەسەر ئاسایشیان چۆن دەبێت . لەو رەوشەدا ئەو پرسیارە ترسناكەی دەڵێت ” ئایا پێویستیمان بە سەرچاوە ئابووری و تەندروستییەكانی خۆمان نییە؟”، مانای بێ ئەخلاقی نییە و تێگەیشتنیش هەیە بۆ ئەو پرسیارە، بەڵام وەڵامەكەشی ئەوەیە هیچ وڵاتێك و ئەڵمانیاشی لەگەڵ بێت ناتوانێ بە تەنیا شان بداتە بەر ئەو قەیرانە، لەبەرئەوەی رووخانی دراوسێیەكانمان لەڕووی ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە دەگاتە ئێمەش.

لە ئەوروپا ئاسایش و خۆشگوزەرانی یان بۆ هەموومانە، یان بۆ هیچ كەس نییە. بوێری نەوەی دامەزرێنەریش هەر ئەوەبوو، ئەگەرنا لە رووخانی دوای جەنگی یەكەمی جیهانیدا، پرسیاركردن لە ئەڵمانەكان بۆ ئەوروپایەكی یەكگرتوو پرسیاری سەرەكی نەبوو.

هیچ وڵاتێك بە قەد ئەڵمانیا سوودی لەو هاوكارییە وەرنەگرتووە كە لە دوای دروستبوونی هاوئاهەنگی، زۆر وڵات دەستی دۆستایەتی و هاوكارییان بۆ ئێمە درێژكرد، لەكاتێكدا خۆیان تاوەكو ماوەیەكی كورت پێش ئەوە لە پۆستاڵی داگیركاری ئەڵمانیا لەسەر خاكەكەیان دەگەڕان. بەبێ ئەو هاوكارییەی ئەوروپا، ئێمە نەماندەتوانی باسی مێژووی سەركەوتنی كۆماری فیدراڵ بكەین.

لەبەرئەوەش كەس لە ناوخۆی خۆیدا ئەوەندە ئەوروپا هەڵناگرێت و كەسیش بە قەد وڵاتی ئێمە بەرامبەر ئەوروپا بەرپرسیار نییە، لەبەرئەوەش دەبێ ئەڵمانیا لەگەڵ فەرەنسا بێنە مەیدانی سەركردایەتی و ئەوروپا بەرەوپێشببەن. ئێستا ئەوروپا پێویستی بە دوو شتە: هاوكاری هاوبەش لەكاتی قەیران و بەرنامەی هاوبەش بۆ گەشەپێدان. وەك ئەو دوو پڕۆژە گرنگەی كە لەساڵی 1948وە تاوەكو ئەمڕۆ لە بیری هاوبەشیی وڵاتەكەماندا ماوەتەوە، یەكێك لەوان پردی ئاسمانی بەرلین بوو كە هاوكاری خەڵكی هەژاری رۆژهەڵاتی بەرلینی دەكرد و ئەوەی دیكەش پلانی مارشاڵ بوو بۆ سەرلەنوێ دروستكردنەوەی ئەوروپا، كە بەگوێرەی ئێستا بەهاكەی دەگەیشتە 150 ملیار یۆرۆ بۆ دانانی بناخەی دروستكردنی بانكی ناوەندی. تائێستا 12 ملیار یۆرۆ لە “پلانی مارشاڵ” لەلایەن بانكی ناوەندییەوە ئیدارە دەكرێت، لەو رۆژانەدا دوای 70 ساڵ، هەندێك رێكاری پشتگیری كۆمپانیاكانی ئەڵمانیا بۆ رووبەڕووبوونەوەی كۆرۆنا گیراونەتەبەر و پارە دەدرێتە ئەو كۆمپانیایانە.

وڵاتانی وەكو ئیتاڵیا و ئیسپانیا كە پەتای جیهانیی كۆرۆنا گورزێكی كوشندەی لێداون، پێویستیان بە بەرنامەیەكی سێ هەنگاوییە بۆ رزگاربوون لەو دۆخە، هەنگاوی یەكەم هاوكاری خێرایی مرۆیی و تەندروستییە، دواتریش پێشكێشكردنی قەرزی درێژخایەنی ئەوروپایە، كە بە گوێرەی رێككەوتنامەی ماستریخت بە قەرز هەژمار ناكرێت تاوەكو بتوانن ئابووری خۆیان پێ بگەشێننەوە، دوایین هەنگاویش لە رێگەی بەرنامەی نۆژەنكردنەوەی ماوە درێژ، دڵنیایی هەبێت بۆ ئاسایشی ئابووری و كۆمەڵایەتی.

لەجیاتی ئەوەی ئەڵمانیا شەڕی ئایدۆلۆژی یۆرۆبۆند و خەرجی كۆرۆنا لەنێوان باكوور و باشووری ئەوروپا بكات، باشترە بەشداری بەرنامەیەكی لەو جۆرەی هاوكاری بكات، لەبەرئەوەی زۆر روونە نە ئیتاڵیا و نە ئیسپانیاش بۆ بنیاتنانەوەی وڵاتەكەیان ناتوانن بە تەنیا باری قەرزە گشتییەكان هەڵگرن، دەبێ ئەوروپا ئەو وڵاتانە لە سوودی بانكی و پێدانی قەرز رزگار بكات، دەبێ وڵاتانی ئەوروپا بەخێرایی و دەستبەجێ، ئامادەیی خۆیان بۆ ئەوە پیشانبدەن، ئەگەرنا راستڕۆ تووندڕەوەكانی هەردوو وڵات، شۆربای نەتەوەپەرستی خۆیان لە دژی یەكێتی ئەوروپا گەرم دەكەن.

حكومەتی ئیتاڵیا و ئیسپانیا كە لەلایەن هێزە دیموكراتخوازەكانەوە پشتگیریان لێدەكرێت، دەبێ لەڕووی ئابووری، سیاسی و كۆمەڵایەتییەوە سەقامگیربن و لەسەر بیری ئەوروپایی بمێننەوە، ئەوەش هەمووی لە بەرژەوەندی ئەوروپایە و لە هەمانكاتدا لە بەرژەوەندی ئەڵمانیایە. بێگومان دەبێ ئەوروپا پێكەوە بتوانێ دڵنیایی بەهای پارەی هاوبەشی خۆی بپارێزێت، ئەوكاتە ئەوروپا دەتوانێ بەهای نێودەوڵەتی خۆی بپارێزێت و یۆرۆ ببێتە ئەڵتەرناتیڤێكیش بۆ دۆلار، ئەگەر ئەوە نەكەین، ئەوروپا ناتوانێ سەربەخۆیی ئابووری خۆی بپارێزێرت و بە سیاسەتی ناوچەیی بەكارهێنانی دۆلارەوە دەبەسترێتەوە. ئێمە ئەو ئەزموونەمان لە دوودڵی بەرامبەر رێككەوتننامەی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران بە باشی بینی، بەڵام ئەوانەی باسمانكردن، لە رۆژێك و دووان پێكنایێن، لە نێوەڕاستی قەیرانەكەدا نابێ ناكۆكی لەسەر پرەنسیپ دەركەوێت و لاوازی دروستبێت. راستترین و روونترین رێگە ئەوەیە بودجەی هاوكاری خێرا لە بودجەی یەكێتی ئەوروپا زیاد بكەین، هەموو وڵاتێكیش تێیدا بەشداربێت، تاوەكو بتوانین رووبەڕووی قەیرانە گەورەكان ببینەوە، هەروەها دەبێ لە ئێستاوە ئەوروپا وەڵامێكی هەبێ بۆ پرسی كۆچبەران و پەنابەران. ئەگەر لە یۆنان، توركیا و سووریا ڤایرۆسی كۆرۆنا لە شوێنەكانی مانەوەی پەنابەران بڵاوبووەوە، پلان و وەڵامی ئەوروپا چ دەبێت؟

دەبێ تەواوی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان لەو كارەساتە مرۆییە ئاگادار بكرێنەوە و ئێمەش بەرپرسیارێتییەكەی هەڵگرین. كاتێك تەواوی ئەوروپا دەكەوێتە مەترسییەوە، دەبێ تەواوی ئەوروپا بێتە سەر خەت و، وەڵام تەنیا بۆ گرووپێكی ژێرەوەی وەك یۆرۆگرووپ نەمێنێتەوە.

ئێوە دەزانن جۆرج مارشاڵ لە گوتە نێودارەكەیدا لە بۆستن بۆ بەرگریكردن لە “پلانی مارشاڵ” گوتی: “سەرلەنوێ گەشانەوەی ئەوروپا پرسی ئەوروپییەكان خۆیانە. بە بۆچوونی من دەبێ دەستپێشخەری لەلایەن خودی ئەوروپاوەبێت، دەبێ بەرنامەكە لەسەر بنەمای هاوكاری بێت و هەموو وڵاتانی ئەوروپا بتوانن بەشداری تێدا بكەن”. ئایا یەكێتی ئەوروپا ئەوە لەنێو وڵاتانی خاوەن پارەی هاوبەش لە بۆرسەی هاوبەش دەكەن یان نا؟، میكانیزمی سەقامگیری ئەوروپا كە 410 ملیار یۆرۆ لەخۆ دەگرێت، بەكاردێت یان هەندێك رێگەی دیكە دادەنرێن. دەبێ بەخێرایی بڕیار لەسەر ئەوە بدرێت.

قەیرانی كۆرۆنا، لە دەرەوەی سنوورەكانیش پێویستی بە هاوكارییەكی بەهێزی ئەوروپایە. دەبێ سنوورە نەتەوەییەكان تێپەڕینین و هەندێك وڵات شان بدەنە بەر بارێكی گرانتر، ئەگەر ئێمە دەمانەوێ لەژێر بارێكی زەحمەتی ستراتیژی سەت ساڵە بێینە دەرەوە، پێویستە لە تەكنەلۆژیاوە تاوەكو سیاسەت و كۆچبەران و ئاسایش، یەكگرتوو بین. ئێمەی ئەوروپایی دەتوانین پێكەوە ئەوە بكەین.

قەیران دەكرێت بۆ ئەوروپا ببێتە هەل، شەڕی باڵكان لەساڵی 1990 بووە هۆكاری ئەوەی ئەوروپا سیاسەتێكی دەرەوەی تایبەت بۆ خۆی دابنێت. ڤایرۆسی كۆرۆنا دەتوانێ دوو قۆناخی پێچەوانە لە هەمانكاتدا رێكبخات، یان درزی یەكێتی ئەوروپا قووڵ بكات و دابەشیبكات، یانیش یەكێتی ئەوروپا و ئەندامانی لە بەرامبەر كۆرۆنادا بكاتە یەك. ئەڵمانیا دەتوانێ ئەو بڕیارە یەكلایی بكاتەوە كە ئایا ئەوروپا روو لە كام لا دەكات، كاتێكی زۆریشمان نییە بۆ بڕیاردان.

یۆشكا فیشەر: وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا (2005-1998) لە پارتی سەوز

زیگمار گابرێل: وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا (2018-2017) لە پارتی سۆسیال دیموكرات

وەرگێڕانی لە ئەڵمانییەوە: هیڤیدار زانا

ژێدەر : رۆژنامەی Der Tagesspiegel