بەرایی
گوتارێكی موقتەدا سەدر بەس بوو بۆ ئەوەی پێكدادانی نێوان ئەندام و لایەنگرانی رەوتەكەی لەگەڵ بەشێك لە گرووپە چەكدارییەكانی شیعە رابگیردرێت. ئەمەش گەڕانەوەیەكی بەهێزی سەدر بوو، بەتایبەت دوای ئەو” وازهێنانەی” كە رایگەیاندبوو! ئەو جارێكی دیكە نمایشی توانا و دەسەڵاتی بێ ركابەری خۆی بەسەر لایەنگرەكانی رەوەتەكەی كردەوە و لە رێگەی گوتارەكەی، ئەوەی پیشاندا كە سەرەڕای “وازهێنان”، پرۆسەی سیاسی بەبێ سەدر، لانیكەم لە ماوەی كورتخایەندا، واتای ئاڵۆز و ناسەقامگیری دەدەات. هەروەها مۆرێكی راستیش بوو لەو شرۆڤانەی كە پێیانوابوو هێشتا زووە پێكدادانەكان ببنە شەڕێكی فراوانی نێوخۆیی شیعی.
زیادبونی گوشارەكان و پەرچەكرداری سەدر
لە ماوەی رابردوودا چوارچێوەی هاوئاهەنگی هەوڵەكانی چڕكردبووەوە بۆ ئەوەی كۆبوونەوەیەكی پەرلەمان رێكبخات تاوەکو قسەی خۆی بباتە سەر. ئەمەش بەبێ گوێدانە ئەو داوایەی سەدر سەبارەت بەوەی پێویستە دەسبەجێ پەرلەمان هەڵبوەشێتەوە. هاوكات لەگەڵ ئەوانەشدا، رەخنەكانی “ئایەتوڵڵا” كازمی حائیری لە سەدر و داواكەی لە شیعەكان بۆ ئەوەی رابەری ئێران بكەنە مەرجەعی خۆیان، گورزێك بوو لە پێگەی ئایینی سەدر. كاتی خۆی، سەدر لای حائیری وانەی “خارج لە فیقهی” دەخوێند و بەو پێیەی هەركەسێك كە بیەوێ ببێتە مەرجەعی تەقلید، پێویستی بە رەزامەندی مەرجەعێكی دیكەیە، ئیدی لەمەودوا سەدر ناچارە لە دەرگای مەرجەعێكی دیكە بدات! ئەمە بێجگە لەوەی كە هەندێك لە موقلیدەكانی حائیری كە بۆ خۆی خەڵكی عێراقە، لایەنگری سەدرن و قسەی مەرجەعیش بۆ” موقەلیدەكانی” قورسایی خۆی هەیە. هەروەها دژی پێگەی “ئایەتوڵڵا” سیستانیش بوو كە سەدرییەكان لە ململانێیەكانیاندا لەگەل چوارچێوەی هاوئاهەنگی، بۆ باڵانسی رەوایی ئایینی و جەماوەری كەڵكیان لێوەردەگرت. بۆیە موقتەدا سەدر لە وەڵامی “ئایەتوڵڵا” حائیری دا كە داوای لە شیعەكان و “موقەلیدەكانی” خۆی كردبوو كە ئیدی پرس و را بە رابەری ئێران بكەن، گوتبووی “نەجەفی ئەشرەف شوێنی مەرجەعییەتە” وەك ئاماژەیەك بۆ مەرجەعییەتی “ئایەتوڵڵا” سیستانی.
زۆر سەرنجڕاكێشیشە كە پێشتر لە تۆمارە دەنگییەكانی نووری مالیكیشدا، باسی مەرجەعێكی ئایینی بە ناوی “ئایەتوڵڵا میرزا” هاتبوو كە گوایە فەتواكەی بۆ شەڕ ئامادەیە!
لە ماوەی رابردوودا گوشارە سیاسیی و ئایینییەكان بۆ رێبەری رەوتی سەدر بە جۆرێك زیادیان كرد كە رەنگە بە پێویستی زانیبێت جارێكی دیكە ئەوە بە بیر هەمووان بێنێتەوە كە پرۆسەی سیاسی بەبێ ئەو تێكدەچێت و ئاڵۆزی عێراق دەگرێتەوە. ئەوەی لە رۆژانی رابردوودا روویدا، گرژی و دواتریش پێكدادانێكی كۆنترۆڵكراو بوو كە سەرئەنجام هێز و توانای سەدری بۆ تێكدانی یارییەكان لە چوارچێوەی هاوئاهەنگی و تەنانەت بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی گرژییەكان پیشاندایەوە.
پێچەوانەی ئەو دیدگایەی كە پێییوابوو شەڕێكی نێوخۆیی گەورەی شیعی روودەدات، ئەمە لە سەرەتاوە دیاربوو كە تەنانەت ئەگەر شەڕیش رووبدات ئەگەری گەورەبوون و درێژەكێشانی زۆر نییە، چونكە بەرلە هەموو شتێك، سەدر لە رێگەی “دەستلەكاركێشانەوەكەی”، دەرگایەكی كراوەی بۆ كۆنترۆڵكردنی دۆخەكە لە دەستی خۆیدا هێشتبووەوە وەك ئەوەی كە كردی. ئایەتوڵڵا سیستانیش قسەی كۆتایی خۆی نەكردبوو. هەروەها سەرەڕای زیادكردنی گۆشارە سیاسی و ئایینییەكان بۆ سەدر، هێشتا هەموو لایەنەكانی چوارچێوەی هاوئاهەنگیش خوازیاری گرژكردنی زیاتری دۆخەكە نەبوون. ئەمە بێجگە لەوەی كە لانیكەم لەم وەختانەی ئێستادا، پاڵنەرێكی دەرەكی بەهێز نەبوو بۆ ئەوەی كە شەڕی نێوخۆیی شیعە گوڕتر بكات. بەدەر لەوەش، شەڕی نێوخۆی شیعە دەیتوانی كاریگەری لەسەر بازاڕی نەوت، هەروەها بازاڕێكی 40 ملیۆنی بۆ دەر و دراوسێیەكانیشی دابنێت كە جێگەی پەسەندی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نییە.
ئێستا چی روودەدات؟
لە دوای هەڵبژاردنەوە تائێستا، سەدر چەند جارێك دەرفەتی بە چوارچێوەی هاوئاهەنگی دا تاوەکو حكومەت پێكەوەبنێ. وەك مۆڵەتە چل رۆژییەكە، كشانەوەكەی لە پەرلەمان و دوای ئەوەش نوێژەكەی سەدر كە تێیدا جەختی كردبوو لەوەی كە دەكرێ حكومەت پێكەوە بنێن، بەڵام چەند مەرجێكی بۆ دانابوون. لەبەرامبەردا، چوارچێوەی هاوئاهەنگی بە بەربژێرکردنی محەممەد شیاع سوودانی كە سەدرییەكان وەك کۆپی دووەمی مالیكی سەیریان دەكرد و هەوەرها لە رێی بەیاننامەیەكەوە كە گوایە رێگە نادەن بەو گۆڕانكارییانەی كە مستەفا كازمی سەرۆكوەزیران لە هەندێك پۆستی وەك دەزگای هەواڵگری و نوسینگەكەی خۆیدا كردوونی، ئەو ترسەیان لای سەدر گەورە كرد كە نەكا دوای پێكەوەنانی حكومەت، هەوڵەكانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی بۆ سڕینەوەی ئەو زیاتر ببن. ئەمە رێك ئەو ترسە بوو كە پێشتر چوارچێوەی هاوئاهەنگی لە حكومەتێكی سەدری هەیبوو! ئەوان پێیانوابوو كە ئەگەر سەدر بە تەواوی جڵەوی دەسەڵات بگرێتە دەست، ئیدی ئەوان دەسڕێتەوە.
بە ئەگەری زۆر، دوای رووداوەكانی ئەو چەند رۆژە، ئیدی باسی رێككەوتنی سەدر و چوارچێوەی هاوئاهەنگی بۆ هاوبەشی لە حكومەت كۆتایی هاتووە و ئەوەی لە ئاسۆ دیارە هەر دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنە بە ئەگەری زۆر. سەرئەنجام هەردوولا سازشێك لەسەر ئەوە دەكەن. ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە لەوانەیە تاوەکو ماوەیەكی دیكەش گرژییەكان بەردەوام بن. چونكە حكومەتیش پێكبهێندرێت ئەوا هەموو كات ئەگەری دەستپێكردنەوەی خۆپیشاندان و ناسەقامگیری لە ئارادا دەبێت و ئەستەمە لایەنێكیشان بتوانن لە شەڕێكی نێوخۆییدا ئەوی دیكەیان بسڕێتەوە. سەرەڕای ئەوەی كە سەدر جەختی لە وازهێنانی خۆی لە سیاسەت كردەوە، بەڵام “وەزیرەكەی” لە تویتەر گەڕاندەوە و بە گوتنی ئەوەی كە “ناهێڵن دەستدرێژی بكرێتە سەر خۆپیشاندەران”، ئەو پەیامەی دا كە بەو ئاسانییە مەیدان چۆڵ ناكات!
