RRC|

زریان رۆژهەڵاتی|

حكومەت هەوڵێكی زۆریدا بۆ كونفرانسی هاوكاری و بەشداری لە بەغدا كە هەنێكیش پێیانباش بوو وەك لووتكە ناوی بەرن. لە رۆژانی رابردوودا لە خودی مستەفا كازمییەوە بگرە هەتا فوئاد حسێن وەزیری دەرەوە و عەلی عەللاوی وەزیری دارایی، بەشێک لە ئەندامانی کابینە لەم پایتەختەوە بۆ ئەو پایتەخت دەچوون، هەتا سەركردەی وڵاتان بۆ بەشداری لە كۆنفرانسەكە قایل بكەن. 9 وڵات بەشدار دەبن بەڵام، ئەمە لووتكەی لێ دەرنەچوو. تەنیا سێ وڵات لە ئاستی هەرە بەرزدا بەشداریی دەکەن. ئەوانیش میسر و ئوردن و فەرەنسان. مانگی 6ی ئەمساڵ، عەبدولفەتاح سیسی و مەلیك عەبدوڵڵا هاتبوونە عێراق و ئیمانوێل ماكرۆنیش لە مانگی 9ی 2020دا بە پرۆژەیەك بۆ گەڕاندنەوەی سەروەری بۆ عێراق هاتبووە بەغدا. ئەوەی زیاتر چاوی لەسەر بوو ئەوەبوو كە ئایا سەرانی پلەیەك یەك یان پلەدووی ئێران، سعودی و توركیا بەشداری دەكەن یان نا، كە وەڵامەكەی نەرێنی دەرچوو. 6 لەو وڵاتانەی كە بانگهێشت كران لە ئاستی پلەدوو یان سێدا بەشداریی دەکەن و، وڵاتانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیش لە ئاستێكی نزمتر.

بەرپرسانی ئێستای بەغدا خەیاڵێكیان هەیە كە عێراق بكەنە شوێنی بە یەكگەیشتنی بەرژەوەندییە جیاوازەكان، بەڵام ئەمە كاریكی ئاسان نییە و گەلێك تەگەرەی ناوخۆیی و دەرەكیی لە پێشدایە. دواجاریش رۆڵی دەوڵەتان لە سیستەمە نێودەوڵەتی و ناوچەییەكاندا، زیاتر لە خواستی سەركردەكان، گرێدراوی ئەندازەی هێزداریی دەوڵەتانە!

خاڵێكی گرنگ ئەوەیە كە چارەنووسی خودی حكومەت لە عێراق ناڕوونە. ئەوە راستە كە بابەتی هاوكاری ناوچەیی لە گەڵ دەوڵەتان لە كاتی مالكی،حەیدەر عەبادی و عادل عەبدولمەهدیشدا مژارێكی جێی بایەخ بووە و كەم تا زۆر كاری لەسەر كراوەو، لەوانەیە حكومەتی داهاتووش هەر بەو رێچكەیەدا بڕوات بەڵام، لەم هەوڵەی ئێستادا رۆڵی دوانەی بەرهەم ساڵح-مستەفا كازمی لە پێش بوو كە مان و نەمانیان لە پۆستەكانی ئێستایان كاریگەری لەسەر ئەنجامەكانی ئەو كۆنفرانسە دەبێت. ئەگەر هەڵبژاردن گێرە و كێشەیەكی تێنەكەوێت، ئەوان تەنیا كەمتر لە چەند مانگێكیان ماوە و لەوانەیە گەڕانەوەی موقتەدا سەدر بۆ هەڵبژاردن، ئەویش بە رێككەوتنێكی شیعی-شیعی، چانسی كازمیش بۆ مانەوە لاوازتر بكات. دۆخی نێوخۆیی یەكێتیش، ئەو پرسیارەی دروستكردووە كە ئایا بەرهەم ساڵح دەتوانێ ببێتەوە بە سەرۆككۆمار یان نا؟

خودی ئەنجامدانی كۆنفرانسەكە، ئەویش لە كاتێكدا كە وڵات بەرەو هەڵبژاردنێكی گرنگ دەچێت، لەوانەیە زیاترلە بابەتە گشتییەكانی پەیوەندیدار بە وڵات، رەهەندێكی كەسیشی بۆ هەردوو سەرۆككۆمار و سەرۆكوەزیران تیدا بێت. هەوڵەكانی كەسانی نزیك لە كازمی بۆ گلێركردنەوەی تشرینییەكان و دانانی لیستێكی بەهێز سەرینەگرت و، پێچەوانەی ئەوەش كە تەسەور دەكرا، پەرلەمانتارە ناڕازییە كوردەكانیش حەڵقەیەكی بەهیزیان بۆ هەڵبژاردن لە دەوری بەرهەم ساڵح دروستنەكرد. بۆیە لەوانەیە پیشاندانی توانستی دیپلۆماسیی و و رووداوێكی سیاسەتی دەرەكی كە بتوانن وەك سەركەوتنێك پیشانی كۆمەڵگەی عێراقی بدەن، یەكێك لە دوایین هەوڵەكانی ئەم قۆناخەی هەردووكیان بێت تا لە كارنامەی سیاسیی خۆیان دایبنین.

لەلایەكی دیكەوە، ئەوە روونە كە عێراق پێویستیی زۆری بە هاوكاریی دەوڵەتان هەیە تا سەقامگیرییەكی سیاسی و ئەمنی بۆ خۆی دەستەبەر بكات و ئابوورییەكەی ببوژێنێتەوە، بەڵام هێشتا ئەوە جێی پرسیارە كە ئایا وڵاتانی جیران، بەو ئەندازەیە دەربەستی هاوكاریی عێراقن یان نا؟

ناوبژیوانیی تاران و ریاز، ناوبژیوانیی میسر و توركیا لە ریزی ئەو هەوڵانەیە كە دەشێ مستەفا كازمی بۆ دروستكردنی رۆڵێكی ناوچەیی بۆ عێراق دابێتی. 3 گەڕی دانوستاندنی تاران و ریاز بە ناوبژیوانی عێراق کرابوو بەڵام دواجار راگیرابوو. بە ئەگەری زۆر، چڕبوونەوەی سەرنجی ئەمریكا بۆ ململانێ لەگەڵ چین و رووسیا وەك خۆی بانگەشەی بۆ دەكات و، دڵەڕاوكێی دەوڵەت و ئاكتۆرەكان لەوەی كە لەوانەیە لە هەر ئان و ساتێكدا ئەمریكا جێیان بھێڵێت، لەگەڵ دۆخی یەمەن، ریاز و وڵاتانی دیكەی وەك ئیماراتی هاندابێت تا لەگەڵ ئیران بكەونە دانوستاندن. بۆ ئێرانیش كە تەسەوری نەدەكرد بایدن بۆ گەڕانەوە بۆ رێككەوتنە ئەتۆمییەكە ئەوەندە خۆی جیڕ بكات، لەگەڵ ئەو گرژییانەی كە لەكەنداو هەن، دوو بابەتی گرنگن كە تاران هاندەدەن تا زیاتر مەیلی بۆ دانووستاندن لەگەڵ ریاز بچێت.

هەندێك لە راوێژكارو كەسانی نزیك لە حكومەتی بەغداش رێك ئەمە وەك دەرفەتێك بۆ عێراق سەیر دەكەن، تا سەرەڕای ئەو دۆخە نالەبارە ناوخۆییەی كە هەیەتی، بتوانێ رۆڵێكی ناوچەیی پەیدا بكات و ئەمەش، بە سەقامگیرییەكی سیاسی- ئەمنی و راكێشانی سەرمایەی دەرەکی بۆخۆی تەرجەمە بكاتەوە. هەڵبەت خاڵێك كە لێی خافڵن ئەوەیە كە ناوبژیوانیی تاران و ریاز، یان هەر پرسێكی دیكەی ئەم ناوچەیە، بە بێ هەبوونی كەرەستەكانی هێزداری ئاسان نییە.  دواجار، ئەگەر ئێران و سعودی لێ ببڕێن كە پەیوەندییەكانیان ئاسایی بكەنەوە، ئەوسا هەم ناوبژیوانی بەهێزتر لە عێراق هەیە، هەمیش دەتوانن راستەوخۆ دانوستاندن بكەن، وەك ئەوەی پێشتر كردوویانە. بۆیە ئەمە بۆ عێراق بابەتێكی كاتییە.

سەبارەت بە كێشەكانی ئێران و ئەمریك لە عێراق کە رەهەندێكی نێوخۆیشیان هەیە، كازمی لەم ماوەیەی دواییدا توانیویەتی لە دوایین گەڕی دیالۆگی ستراتیژی لەگەڵ ئەمریكا، چارەسەرێكی نێونجی بۆ بابەتی مان و نەمانی هێزەكانی ئەمریكا و خواستی گرووپە چەكدارییەكان بدۆزێتەوە. لەوانەیە ئەمەشی لەڕێی دانوستاندن لەگەڵ ئێران و لەگەڵ بەرپرسانی نزیك لە گرووپەكە چەكدارییەكان كردبێت. هەڵبەت نەبوونی كۆنترۆڵی تەواوی دەوڵەت بەسەر گرووپە چەكدارییەكان، وابەستەیی ئەم بابەتە بە كەین و بەینی گرووپە چەكدارییەكان و دەوڵەتانی دەرەوە، هەورەها گرێدراوییەكەی بە دۆخی پەیوەندییەكانی ئەمریكا و ئێران، وادەكەن كە ئەم بابەتە هێشتا بۆ بەغدا تەگەرەیەكی جیدی بێت.

بۆ توركیا كە بە دۆخێكی ناوخۆیی دژواردا دەڕوات و زیاتر لە عێراقیش، پرسیی سووریا لە ئەولەویەتی ئێستایدایە، رەنگە خەمەكانی عێراق لەبارەی سەقامگیری لە سنوورەكان،  ئەوەندەی پرسی ئاراستەكردنی رای گشتی توركی بایەخدار نەبێت. بۆیە بەغدا رازی بێت یان رازی نەبێت، بەردەوامیدان بە شەڕی پەكەكە لە سنوورەكان هێشتا بۆ ئەنكەرە بایەخدارە و بە كەڵكی سیاسەتی نێوخۆی دێت.

لەڕووی ئابوورییەوە توركیا و ئێران، وەك بازاڕێكی گرنگ تەماشای عێراق دەكەن و ئەوان ركابەری یەكەن. ئێستا لانیكەم پرۆژەیەكی توركی بۆ هەناردەكردنی كارەبا بۆ عێراق و دانەیەكی میسری و دانەیەكی خەلیجی و یەكێكی ئێرانیش بۆ بەردەوامیدان بۆ ناردنی گاز و كارەبا بۆ عێراق لە ئارادان. نەك هەر لەسەر كارەبا، بەڵکوو ركابەرییەكیش لەسەر بایەخە رێڕەوییەكەی عێراق لە ئارادایە. عێراق بۆخۆی بە تەمای بەندەری فاوە. توركیا دەیەوێ رێگایەكی ئاسن و دانەیەكی وشكانی و دەروازەیەكی نوێ لەگەڵ عێراق بكاتەوە. لە موسلیش چاوی لە پرۆژەكانی بنیاتنانەوە و وەرگرتنی پرۆژەی فڕۆكەخانە بوو كە حكومەت دایە فەرەنسا. وڵاتانی عەرەبی بە تەمای ئەكتیڤكردنی رێگاكانی بەستنەوەی عێراڤ بە سعودی و بەستنەوەی عێراق بە ئوردن- میسرن و، ئێرانیش بە تەمای هێڵی شەمەندەفەری شەلەمچە- بەسرە و بازاڕی ئەم وڵاتەیە. بۆیە ركابەرییەكان تەنیا سروشتێكی سیاسی و ئەمنییان نییە و، رەهەندێكی ئابووریشیان هەیە. ئا لە دیمەنێكی وەهاشدا، دەستەبەركردنی ئاسایش و سەقامگیری لە عێراق لەڕێی هاوكارییەكی ناوچەیی، تۆزێ زوو دێتە پێشچاو!

هەرچەند ئەزموونەکانی پێشتر بەوجۆرە بوون كە هەركاتێ بەغدا پەیوەندیی و هاوپەیمانییەكانی لەگەڵ جیرانەكانی باشتر كردبێت، زیانی لە پرسی كورد داوە، بەڵام ئەنجامدانی كۆنفرانسێك بۆ گلێكردنەوەی لایەنە دژەبەرەكان لە بەغدا، كە بتوانێ رۆڵێكی ناوچەیی بداتەوە بەم وڵاتە، دەتوانێ بۆ هەر حكومەتێك لە بەغدا خاڵێكی پۆزەتیڤ بێت، هەڵبەت لە دۆخی ئێستادا ئەستەمە كۆنفرانسەكەی بەغدا گۆڕانكارییەكی گەورە دروستبكات.