بەرایی

رۆژانی رابردوو بەفەرمی وەزارەتی نەوتی عێراق داوای لە کۆمپانیا ئەمریکییەکان کرد بێن پشکەکانی لوکئۆیڵی رووسی لە گەورە کێڵگەی نەوتی وێست قۆڕنە -2  بکڕنەوە، چونکە راگرتنی یان درووستبوونی کێشە بۆ بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی نزیکەی نیو ملیۆن بەرمیل نەوت بۆ عێراق زۆر قورسە، بەتایبەتیش ئێستا کە نرخی نەوت دابەزیووە و ئەو نرخە نییە بتوانێت خەرجییەکانی عێراق پڕ بکاتەوە.  

رۆژ بە رۆژیش قەبارەی وەبەرهێنانی کۆمپانیا چینییەکان لە نەوت و گازی عێراق بەشێوەیەک زیاد دەکات و دەتوانین بێژین نیوە یان دوو لەسەر سێی ئەم پیشەسازییەی عێراق کە بڕبڕەی ئابووری وڵاتەکەیە لەلایەن چینییەکانەوە بەڕێوە دەبرێت و وەبەرهێنانیان بەسەرمایەی سەروو 30 ملیار دۆلار تێدا کردووە لەهەموو رووەکانی وەک گەڕان، هەڵکۆڵین و بەرهەمهێنانەوە.

ئێستا عێراق سەرەڕای داوای لێخۆشبوون لە ئەمریکا بۆ بەردەوامیدان بە بەرهەمهێنانی نەوت تاوەکو ماوەی ساڵێک لە ویست قۆڕنە-2، لەهەمان کاتیشدا لەگەڵ هەریەکە لە کۆمپانیای ئێکسۆن مۆبیل و شیڤرۆنی ئەمریکا لە گفتوگۆ دایە بۆ گەیشتنە رێککەوتن بۆ کڕینەوەی کێڵگەکە و رانەوەستانی بەرهەمهێنانی نەوت لەو کێڵگەی کۆمپانیا رووسیەکە رێژەی 75٪ خاوەنداری بەڕێوەبردنی دەکات.

مانگەکانی رابردوو ئێکسۆن مۆبیل لێکتێگەیشتنی بۆ کێڵگەی مەجنوون کرد و ئێستاش لە گفتوگۆدایە بۆ کڕینەوەی پشکەکانی لوکئۆیڵ لە ویست قۆڕنە-2، کە بەئەگەری زۆرەوە عێراقیش حەزدەکات بیدات بە ئیکسۆن تاوەکو شیڤرۆن، بەمشێوەیەش ئێکسۆن مۆبیل کە گەورەترین کۆمپانیای کەرتی وزەی ئەمریکایە دەبێتەوە بە وەبەرهێنەر و کۆمپانیای سەرکاری یەک لەسەر چواری کۆی بەرهەمهێنانی نەوت لە عێراق لەساڵی داهاتوو دا.

هەموو ئەمانە فرەچەشنکردنی ژینگەی وەبەرهێنان و کرانەوەی عێراق بۆ کۆمپانیا گەورەکانی وزە لە جیهان دەردەخات، بەڵام کەیسی وێست قۆڕنە-2 لاوازییەکی گەورەی کەرتی وزەی عێراق لەنیو پەیوەندی زلهێزەکانی جیهان دەردەخات و ئەو پرسیارە دەهینێتە ئاراوە، ئایا ئەگەر رۆژێک ئەمریکا سزا بخاتە سەر چین و کۆمپانیا جیاوازەکانی عێراق چۆن نەوت بەرهەمدەهێنێت و پارە بۆ وڵات دابیندەکات کە 90٪ لە داهاتی نەوتەوە دێت؟

کێڵگەی نەوتی ویست قۆڕنە -2؛ جێهیشتنی رووسیا و گەڕانەوەی ئەمریکا ؟

کێلگەی نەوتی ویست قۆرنە-2 دەکەوێتە باکووری -رۆژئاوای بەسرە لە باشووری عێراق و بەیەکێک لە کێڵگە گەورەکانی نەوت دادەنرێت لە جیهان و یەدەگی سەرەتایی کێڵگەکە سەروو 14 ملیار بەرمیل نەوتە کە لەرووی جیۆلۆجیشەوە ئەم کێڵگەیە دەکەوێتە باشترین فۆڕمەیشنەوە بۆ کۆبوونەوەی نەوت.

کۆمپانیای لوکئۆیڵی رووسی لە کانوونی یەکەمی 2009وە گرێنەستی پەرەپێدانی کێڵگەکەی وەرگرتووە و لەساڵی 2010وە واژۆی گرێبەستی خزمەتگوزاری کردووە بۆ پەرەپێدانی کێڵگەکە تاوەکو 29ی ئادار 2014 یەکەمین بەرهەمهێنانی بازرگانی لە کێڵگەکەوە دەستیپێکردووە. لەساڵی 2019دا کۆمپانیای لوکئۆیل بەهەڵکۆڵینی 57 بیری نەوت ئاستی بەرهەمهێنانی گەیاندە 480 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا.

کۆمپانیای لوکئۆیڵ خاوەندارێتی 75٪ و کۆمپانیای نەوتی باکوور سەر بە وەزارەتی نەوتی عێراق خاوەنداری 25٪ کێڵگەکە دەکات، بەڵام لەوەتەی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا سزاکانی بۆ سەر رووسیا و کەرتی وزەی رووسیا بۆ رازی بوون بە ئاگربەست لە ئۆکتۆبەری ئەمساڵەوە چڕ کردووەتەوە، کۆمپانیاکە و حکومەتی عێراق لەدۆزینەوەی میکانیزمێکدان بۆ کۆتایهاتنی کارکردنی کۆمپانیاکە یان رێگەدان بە بەردەوامیدان بە بەرهەمهێنان تاوەکو کۆمپانیا رووسیەکە پشکەکانی دەفرۆشێت.

خشتەی 1: خشتەی بەرهەمهێنان و تێجوو و داهاتی کۆمپانیای لوکئویڵ لە کێڵگەی ویست قۆڕنە -2 لەنێوان 2014 -2021

سەرچاوە: راپۆرتی دارایی ساڵانەی لوکئویڵ بۆ ساڵی 2021، رۆژی 2ی کانوونی یەکەمی 2025 فایلەکە وەرگیراوە، بەڵام لە 2022 وە راپۆرتی نوێ بڵاونەکراوەتەوە.

لەراستیدا، سزاکان بەشێوەیەک کاریگەربوون کۆمپانیا رووسیەکە دوای کەمتر لە یەک مانگ لە دەرچوونی سزاکان لەلایەن ئەمریکاوە ئەوەی پشتڕاستکردەوە کەوا عێراق هەموو پارەدانێکی کاش و نەوتی خاوی بە کۆمپانیا رووسیەکە راگرتووە و ئەگەری زۆرە کێڵگەی نەوتی وێست قۆڕنە-2 بکشێتەوە، چونکە بەهۆی سزاکانی ئەمریکا و بەریتانیاوە کۆمپانیاکە لە هەموو ئۆپرەیشنێکی نێودەوڵەتی دابڕینراوە.

ئێستا، کە هەردوو گەورە کۆمپانیای ئێکسۆن مۆبیل و شیڤرۆن لەدانوستاندندان بۆ وەرگرتنی کێڵگەکە لەسەر داوای وەزارەتی نەوتی عێراق، کەزیاتریش ئاڕاستەکان بەوشێوەیە کەوا بدرێت بە ئێکسۆن مۆبیل یان ئەگەر بدرێت بەهەر کۆمپانیایەکی دیکەی ئەمریکی ئەوا دەتوانین بێژین جێهشتنێک لە سەرەتای 2024دا دوای دوو ساڵ گەڕانەوەیەک دەبێت کە یەک لەسەر چواری کۆی نەوتی بەرهەمهێنراوی عێراق یان بەرهەمهێنانی نزیکەی 1 ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانەی عێراق دەکەوێتە لای ئکسۆن مۆبیل.

ئەگەرێکی دیکەش گەیشتنە رێککەوتنی ئەمریکا – رووسیا – ئۆکراینایە بە ئاگربەست و، ئەو کات بە هەڵگرتنی سزاکان کۆمپانیا رووسیەکە دەتوانێت لە کارکردن و وەرگرتنی حەقدەست و قازانجەکانی بەردەوام بێت، کەبەپێی داتاکانی لوکئۆیڵ لەساڵی 2021 دا حەقدەستی تێچووی 709 ملیۆن دۆلار، خەرجی دەرهێنانی 224 ملیۆن دۆلار بووە و لەبەرامبەریشدا بڕی 13.4 ملیۆن بەرمیل نەوت و 590 ملیۆن دۆلار داهاتی بۆ کۆمانیاکە هەبووە.

وەبەرهێنانی چین لە کەرتی وزەی عێراق؛ نەوت و گاز  لە 2005وە بۆ 2024

بەپێی داتا کۆکراوەکان کۆی وەبەرهێنانی چین لە عێراق لە سێکتەرەکانی وزە، خانووبەرە و گەشتیاری و گواستنەوەدا بەهەردوو جۆری وەبەرهێنان و بیناتنانەوە گەشتووەتە 35.4 ملیار دۆلار لەماوەی 2007 بۆ 2024دا، کە لەو بڕەش سەروو 30 ملیار دۆلاری لەکەرتی وزە بووە.

نزیکەی دوو دەیە زیاترە کۆمپانیا چینییەکان روویان لە عێراق کردووە، بەڵام گەشەکردنە گەورەکە وەکو لە خشتەکەی خوارەوەدا دەردەکەوێت رووی لە نەوت و گاز بووە، چونکە چین ئەوەی لە عێراق پێویستییەتی نەوتی خاو بووە. بۆ نموونە  کاتێک ئاڵۆگۆڕی بازرگانی نێوان چین و عێڕاق دەگاتە نزیکەی 50 ملیار دۆلار لەساڵیکدا، ئەوا ئەم ئاڵۆگۆڕە سەروو 35.2 ملیار دۆلار هاوردەکردنی نەوتی خاوی عێراقە لەلایەن چینەوە. 

هەروەها، جیاوازییەکی کۆمپانیا چینییەکان لە کۆمپانیا ئەمریکی و ئەورووپی و بەریتانیییەکانی کەرتی وزە پەیوەندی نێوان کۆمپانیاکە و دەوڵەتەکەیە، هەربۆیەش دەتوانین بێژین ناکۆکییەک لەنێوان دەوڵەتی چین و وڵاتێکی دیکەدا بێتە ئاراوە لەسەر پرسە جیاوازەکان ئەوا کیشەکەش بۆ پیشەسازی نەوت و گازی عێراقیش راستە، چونکە نیوە یان 2/3 کارەکانی بەرهەمهێنانی نەوت و گاز لە عێراق ئێستا چینییەکان بەڕێوەدەبەن.

خشتەی 2: وەبەرهێنان و کارکردنی کۆمپانیا چینییەکان لە کەرتی وزەی عێراق 2007-2024

سەرچاوە: دێرێک سیزەرز، لیکۆڵینڤانی باڵا لە پەیمانگەی ئەمریکی ئینتەرپرایز AEI و دامەزرینەری تراکەری وەبەرهێنانی چین لە جیهان، رۆژی دەستخستنی لە 4ی کانوونی یەکەمی 2025.

تێبینی1 هەندێک لە وەبەرهێنانەکان هاوبەشی لەگەڵ گەورە کۆمپانیا جیهانییەکان کە رێژەی پشکەکانیان لە تەنیشت هەر بڕێکی وەبەرهێنان ئاماژەی بۆ کراوە.

کۆتایی

ئێستا، پەیوەست بە وێست قۆڕنە-2 کە رۆژێک بەرهەمهێنان رادەگرێت و رۆژێک هەناردەکردنی نەوتەکەی، ئەوا دوو بژاردە لەبەردەم عێراق بۆ بەردەوامیدان بە بەرهەمهێنانی نیو ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانە لەم کێڵگەوە هەیە: یەکەمیان فرۆشتنی پشکەکانی لوکئۆیڵ بە کۆمپانیا ئەمریکییەکان و دووەمیان گەشتنە رێککەوتنی ئاگربەست لەسەر شەڕی ئۆکراینا- رووسیا، کە هەردووکیان دەرخەری لاوازییەکی گەورەی سێکتەری وزەی عێراق و کاریگەری وڵاتەکەیە بە رووداوەکانی دەرەوە.

لە داهاتوو دا، پەیوەست بە وەبەرهێنانی کۆمپانیا چینییەکان لە عێراق،  ئەگەر ئەمریکی و چینییەکان نەتوانن درێژە بە رێککەوتنەکەی کە لە کۆریای باشوور واژۆ کرا بدەن و دووبارە رکابەری ئابووری و جیۆسیاسی بێتەئاراوە ئەوا ئەو کات  لاوازی کەرتی وزەی عێراق لە هەژموونی گۆڕانکارییەکان دەردەکەوێت و بژاردەی پڕکردنەوەی وەبەرهێنان و کارکردنی کۆمپانیا چینییەکان نەک قورس دەبێت بەڵکوو مەحاڵ دەبێت، چونکە وەبەرهێنانی چینییەکان و کارکردنیان لەعێراق ئەگەر 30 هێندە نەبێت لەچاو رووسیەکان کەمتر نییە.

لەکۆتاییدا، راستە عێراق سەرچاوەی وەبەرهێنانی وزەکەی فرەچەشن کردووە و وایکردووە هەمووان بەشدار بن، بەڵام هێندەش لاوازی کردووە لە ئەگەری دەرکەوتنی کێشە لەنیوان ئەو هێزانەدا، بەتایبەتیش هێزە سەرەکییەکان ئەوا ئابوورییەکەی بەشێوەیەک بکەوێتە مەترسییەوە وێنا نەکراو بێت.