بەرایی

كۆبوونەوەی لایەنە سەرەكییەكانی هەرێمی كوردستان لە سایەی هێرشێكی دیكەی درۆنی بۆ سەر هەولێر، هەوڵێكی سازانە لەنێو ترازنێكی قووڵتر، كە دەشێ بۆ كورد چارەنووسساز بێت. درۆنەكەش نەبێ، دیارە كە سازانی نێوخۆیی كورد دڵی هەموو لایەك خۆش ناكات، بەڵام ئەمە بۆ كوردستانییان ئیدی وەك پێویستییەكی ژیانیی لێهاتووە.

لە ماوەی رابردوودا دوو هەوڵی نێوخۆیی و دەرەكی بۆ كردنەوەی گرێكویرەی هەڵبژاردن بە دەستپێشخەریی نێچیرڤان بارزانی و جنین پلاسخارت كراون و بە ئەگەری زۆر، سەرئەنجام ئەمەش بە سازانی لایەنەكان لەسەر هەڵبژاردن لە وادەیەكی نوێ دا كۆتایی دێت، بەڵام ئەوەی لێرەدا بایەخی زیاترە، نەك تەنیا بابەتی هەڵبژاردن، بەڵكو هەوڵی سازاندنی لایەنەكانە لەنێو ئەو ترازانە چەند ئاستەی كە لە كوردستانی دوای- داعش قووڵتر بووەتەوە.

هەڵبژاردن، یەكخستنی پێشمەرگە و سەقامگیری

بێگومان بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوەیەكگرتووەكانیش، كاركردنی چەرخی هەڵبژاردن لە عێراق و هەرێمی كوردستان بە هەموو كەموكوڕییەكانییەوە، باشترە لەوەی كە نەبێت و نەكرێت. هاوشێوەی ئەو هەوڵانەی كە بۆ سەرخستنی پرۆسەی هەڵبژاردنە پێشوەختەكەی عێراق درا، پلاسخارت كە لەوانەیە ناوەكەی وەك چالاكترین نوێنەری رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان لە عێراق تۆمار بكرێت، بە هاوكاری سەرۆكی هەرێمی كوردستان، كار دەكات بۆ ئەوەی رێسای گەمەی سیاسی لە كوردستان تێكنەچێت و هەرجۆریك بێت چەرخی هەڵبژاردن بسووڕێت.

ئەمە هەوڵێكە بۆ ئەوەی لە ماوەی كورتخایەندا سەقامگیری هەرێمی كوردستان پارێزراوبێت، چونكە قەیرانە كەڵەكەبووە ناوخۆیی و دەرەكییەكان، وایانكردووە كە هەڵبژاردن بۆ تازەكردنەوەی متمانەی لایەنە سیاسییەكان و دابینكردنەوەی رەواییەكی رێژەیی، پێویست بێت. بەپێی ئامارە رەسمییەكان لە ساڵی 1992وە تاوەکو ئێستا رێژەی بەشدارینەكردنی خەڵك لە هەڵبژاردن لە 12.6%ەوە بۆ 41% بەرز بووەتەوە و ئاماری ناڕەسمیش باسی زیاتر لەوە دەكەن. هەرچۆنێك بێت، ناڕەزایی دەنگدەر بابەتێكە حاشای لێناكرێت و ئەگەر لە دۆخێكی وادا هەڵبژاردنیش پەكی بكەوێت، ئەوسا لەوانەیە ناسەقامگیری زیاتربێت. وەك چۆن تەنیا ماوەیەكی كەم لە دوای بەشدارییە كەمەكەی خەڵك لە هەڵبژاردنی 2018ی عێراق، رشتەیەكی رووداوە نێوخۆییەكان سەقامگیری عێراقیان خستە مەترسییەوە! لە تەنیشت ئەوەشدا ژمارەی ئەو گەنجانەی كە تەمەنیان لەنێوان 15-39دایە لە هەرێمی كوردستان ، لە سەرووی 2ملیۆن و 500 هەزار كەس دەبن و بەشێوەی سرووشتی، ئەمانە داوای دابەشكردنەوەی کار، سەروەت، بەشداری سیاسی و…تاد دەكات. بۆیە ئەگەر چەرخی هەڵبژاردن كار نەكات و دەنگدەری تۆراو بۆ بەشداری سیاسی هان نەدرێن، دەشێ ناڕەزایی و بێهیواییەكان بە ئاراستەی جیاجیادا بچن و تەگەرەی گەورە بۆ سەقامگیری هەرێمی كوردستان دروست بكەن.

بێگومان دەتوانین چەندین هۆکاری دیكەی وەك هێرشی بێ ئامانی گرووپە چەكدارەكان، كردەوەكانی داعش و ناكۆكییەكانی هەولێر و بەغدا، لەگەڵ دەستوەردانی سەربازییانەی توركیا و ئێران كە بە پاساوی جۆراوجۆر، لە ریزی ئەو هۆكارانە دانێین كە هەڕەشە بۆ سەقامگیری كوردستان دروستدەكەن و، كاتێكیش كە گرفتی هەڵبژاردن و متمانەی لایەنەكان و رەوایی هەبێت، ئەو هەڕەشەیە كاریگەرتر دەبێت. ئالێرەوەیە كە هەوڵە نێوخۆییەكان بە دەستپێشخەری نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان و هەوڵە دەرەكییەكان كە جێنین پلاسخارت سەرۆکی نێردەی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عێراق  تێیدا پێشەنگە، واتایەكی زۆریان بۆ پرسی سەقامگیری هەرێمی كوردستان هەیە.

کۆڵەگەی راگرتنی هەموو حكومەتێك چەندەی یاسا و ریساكانی گەمە سیاسییەكان بێت وەك هەڵبژاردن، ئەوەندەش ئەو “زۆرە رەوایە”یە كە پێویستە هەر حكومەتێك هەیبێت بۆ ئەوەی بتوانێت یاسا و بڕیارەكانی جێبەجێبكات. بۆیە هەر کاتێک لە هەر شوێنێك، هەر حكومەتێك كۆنترۆڵیكی یەكدەستی بەسەر هێزە سەربازی و چەكدارییەكاندا نەبوو، ئەوسا زیاتر لە رێکخراوی، پشێوەی زاڵ دەبێت. كەلێنی ئەمنی دروست دەبێت و ئەو وڵاتە سەقامگیر نابێت. دۆخی ئیستای كورد و فەلەستینییەكان باشترین نموونەیە بۆ ئەوەی كە چۆن فرەهێزی و یەكنەبوونی باڵی سەربازی وادەكات وڵاتێك بە پەرتەوازەیی بمێنێتەوە. ئا لێرەوە، ئەگەر گوتەكانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان سەبارەت بە پێویستی كێشانەوەی دەستی حیزب لە كاروباری پێشمەرگە وەك یەكێك لە هۆکارە بنچینەییەكانی سەقامگیری سەربگرێت، ئەوسا هەرێمی كوردستان قەڵەمبازێك دەكات و بەكردەوە پرۆسەی بنیاتنانی خۆی تۆكمە دەكات. بێگومان ئەوەش هەوڵە درێژخایەنەكەی سەقامگیرییە!

سازان یان ترازانی زیاتر؟

هەرێمی كوردستان لە بەردەم گوشارێكی زیاتر لە جارانە. لە دووڕێیانێكدایە كە یان دەبێ لە نێوخۆ بسازێ یان زیاتر بترازێ! بەرلە هەموو شتیك ترازانێك لە نیو كۆمەڵگەدا هەیە. لە هەرێمی كوردستان نەوەیەکی تازە كە داینامیكی گۆڕانە گەشەی كردووە و هێزە سیاسییەكان ئیدی ناتوانن لەمە زیاتر چاوی لێ بپۆشن. و دووریش نییە كە ئەم نەوە تازەیە لە دوو خولی داهاتووی هەڵبژاردن دا رووخساری سیاسەت لە كوردستان زیاتر بگۆڕێت.

ترازانی سیاسی لە كوردستان بەشێكی پەیوەندی بە هاتنی نەوەی دووەمی سەركردەكانەوە هەیە كە هەریەكەو تەقەلای قایمكردنی پێگەی خۆی دەدات. ئەگەر ركابەریی نێوان سەركردە تازەكانی كورد ریسایەكی نوێ وەرنەگرێت و وەك ساڵانی سەرەتای بزاڤە كوردستانییەكان بێت، ئەوا لێكترازانی زیاتر لە ئاسۆیە و زۆر دەر و دراوسێش بە گەرمی  پاڵپشتی لە قوڵكردنەوەی ركابەرییە نێوخۆییەكانی سەركردەكانی كورد دەكەن كە تەنیا سیاسی نییە و بەهۆی نایەكانگیریی هێزی سەربازییەوە، هەمیشە پۆتانسییەلی ئاڵۆزی و گرفتی زیاتری تێدایە.

ترازانێشكیش لە پەیوەندی كورد و دەوربەرەكەیدا هەیە. ئێستا ئیدی كاریگەرییەكانی قۆناخی پۆست – داعش لەسەر سیاسەتی كوردی خەریكە روونتر لە جاران دەردەكەون. شەڕی وەرگرتنەوەی خاك لە داعش كۆتایی هات و ئەو بایەخەی كورد چی لە هەرێمی كوردستان و چی لە رۆژئاوای كوردستان وەك لەشكری پیادەی شەڕی دژی تیرۆر بۆ دنیا هەیبوو، هاوشێوەی ساڵانی گەرمەی شەڕی داعش نییە و ئەمەش وادەكات كە كورد بە ناچاری بە پەیوەندییە دەرەكییەكانی خۆیدا بچێتەوە، بەڵام بەر لەوە پێویستی بە سازانی نێوخۆییە!