RRC|

زریان رۆژهەڵاتی|

دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنی هاوبەشی هێزەكانی پێشمەرگە و سوپای عێراق لە دژی داعش لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان( ناوچە جێناكۆكییەكان) رووداوێكی گرنگە و مستەفا كازمی لە مەخموور گوتوویەتی ئیدی دەرفەتی گەڕانەوەی داعش نەماوە، بەڵام، دۆخی سیاسی و ئەمنی لە عێراق و ناوچەكەش، دیمەنێكی گەشبینانەی وامان ناداتێ كە ئەو وێنای كرد. لە ساڵی 2021دا داعش لە سێ قۆناخی سەرەتاكانی ساڵ، نیوەی ساڵ و ئێستاش كە بەرەو كۆتاییەكانی ساڵ دەچین، جموجۆڵەكانی خۆی زیاتركرد و، ئەوەی سەلماند كە تەنانەت ئەگەر نەتوانێ جوگرافیایەكیش بگرێتەوە، ئەوا دەتوانێ ناسەقامگیریی سیاسی و ئەمنی بخوڵقێنێت. هەڵبەت ئەمە تەنیا گرێدراوی عێراق و هەرێمی كوردستانیش نییە و بە بەراورد بە ساڵی 2020، ئەو رێكخراوە جموجۆڵ و هێرشەکانی لە ئەفغانستان و ئەفریقیاش زیاتر كردووە.

هێرشەكانی نوێیەکانی داعش

بەشێك لە سیاسی و فەرماندە سەربازییەكانی عێراق هێرشە تازەکانی داعش بە رووداوێكی گەورە سەیر ناكەن. عەبدولوەهاب ساعدی فەرماندەی دژە تیرۆری عێراق رایگەیاندووە كە ئەوەی داعش دەیكات زیاتر بۆ ئەوەیە هەڵایەكی راگەیاندنی دروستبكات، ئەگینا شتیكی ئەوتۆی پێناكریت. فەرماندەكانی پێشمەرگە و لایەنی كوردستانیش، چەند هۆكارێكی وەك نەبوونی هاوئاهەنگی، كەمی چەك و بۆشایی ئەمنی نێوان هێزی پێشمەرگە و هێزەكانی عێراقیان وەك هۆكاری گرنگ داناوە. هەرچەندە هەندێكیشیان دانیان بەوە داناوە كە لەوانەیە كەموكوڕی و خەمساردیش هەبێت.

پێدەچێت هۆكارێكی جیا بۆ تێگەیشتن لە هۆكارەكانی زیادبوونی هێرشەكانی داعش لەو رۆژانەی رابردوو، زیادبوونی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی سوپای عێراق- حەشدی شەعبی بن لە دژی ئەو رێكخراوە، كە بەتایبەتی لە مانگی 11دا لە سێكوچەكەیەكی نێوان باكووری بەغدا- دیالە و سەلاحەدین دا چڕبوونەتەوە. ئەمە رێك ئەوەش دەردەخات كە چۆن بەهۆی نەبوونی هاوئاهەنگییەكی بەهێز لەنێوان هێزە شەڕكەرەكانی دژی داعش، هەوڵدان بۆ لەنێوبردنی ئەو رێكخراوە  دەتوانێت ببێتە هۆی قیتبوونەوەی لە شوێنێكی دیكە! لە مانگی 11دا سوپای عێراق و حەشدی شەعبی كە لە هەندێك شوێندا پشتیوانیی هاوپەیمانیی نیودەوڵەتیشی لەگەڵ بووە، چەندین ئۆپەراسیۆنیان( وەك ئۆپەراسیۆنی برووسكەی ئاسمان) لەنێوان حەوزی حەمرین تاوەکو چیای مەكحول و رێگەی (المسحك) لە باكووری سەلاحەدین لە ناوچەیەكدا ئەنجامداوە كە وا مەزندە دەكرێت 200 كیلۆمەتر  درێژبێت. ئەنجامی سرووشتی ئەوەش، هەڵكشانی زیاتری داعشە بەرەو باكوور و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان. كاتێک داعش دەرفەتی مانەوەی لە حەوزی حەمرین نەمێنێ، خۆی لە قەرەی ناوچەكانی دەورووبەری خانەقین- جەلەولا، كەلار و كفری دەدات و ئەگەر لە باكووری سەلاحەدینیشەوە تەنگی پێهەڵبچنێت، روو لە ناوچەیەكی نێوان رووباری زاب و دیجلە دەكات كە مەخمووریش یەك لەوانەیە. ئەمە رێك ئەو دۆخە بوو كە لە ساڵی 2014دا روویدا. ئەوكاتەی كە داعش نەیتوانی بەرەو بەغدا و ناوچەكانی باشووری عێراق بڕوات، بەرەو باكوور و هەرێمی كوردستان هەڵگەڕایەوە. هێشتنەوەی دەرگایەكی كراوە بۆ دووژمن، لەكاتێكدا كە لە سێ لاوە هێرشی دەكەیتە سەر، تاكتیكێكی زانراوی سەربازییە و، لەكاتێكدا كە بۆ ماوەیەكی درێژ هاوئاهەنگی نێوان هێزە شەڕكەرەكانی دژی داعش رابگیرێت و رێگە بە پڕچەككردنی پێشمەرگەش نەدرێت، ئەوسا ئەو پرسیارە دێتە ئاراوە كە ئایا خواستێك بۆ هەناردەكردنی داعش بەرەو كوردستان لە ئارادایە؟

ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی دژی داعش لەو ناوچانە، ئەویش لەكاتیكدا كە هاوئاهەنگییەكی تەواو لەگەل هێزی پێشمەرگە نییە و پێشمەرگەش بە كەرەستە و چەكی پێویست پڕچەك  نەكراوە، دەتوانێ هەڵەیەكی تاكتیكی یان تاكتیكێكی بە ئەنقەست بێت كە ئەنجامەكەی زیادبوونی پەلامارەكانی داعش بۆ سەر پێشمەرگە و خەڵكی سڤیل بوو.

پاڵنەری دیكە

ئێستا وەك هۆكاریكی رۆژانەیی، ئەنجامی هەڵبژاردن و مشتومڕی ناوخۆیی شیعی لەسەر داهاتووی حكومەت دۆخیكی دروستكردووە كە تەنانەت گیانی سەرۆكوەزیرانیش پارێزراو نییە و ئەمەش بەستێنێكی باش بۆ خورتبوونەوەی داعش دروستدەكات.

لە مانگی 2ی ئەمساڵدا لە ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداو مێزگردێكمان سەبارەت ئەگەری گەڕانەوەی داعش كرد كە تێیدا وەین مارەتۆ، گوتەبێژی هاوپەیمانان و یەحیا رەسووڵ گوتەبێژی فەرماندەیی هێزە چەكدارەكانی عێراق و ژمارەیەك لە فەرماندەكانی پێشمەرگەش بەشداربوون. زۆربەی پرسیاركانم بەدەوری توانای مرۆیی بەردەستی داعش لە حەوزی سوننی و”نەوەی دووەمی داعش” ، جوگرافیای جموجۆڵەكان، رێكخستن وسەرچاوەی دارایی و هاوئاهەنگی نێوان بەشداربووەكانی شەڕی دژی داعش بوو. گشتیان هاوڕابوو لەوەی كە ئەستەمە داعش بتوانێت وەک جاران خاکێکی فراوان داگیربکات و ئیدارەی بدات، بەڵام پێیانوابوو كە دەتوانێ لە چەند ناوچەیەکی جوگرافی دیاریکراودا مەترسی دروستبکات. باسی زۆر مژار كرا كە یەكێك لەوان زیادکردنی هاوئاهەنگی نێوان هێزەکان بۆ رووبەڕبوونەوەی داعش کردەوە.

راستییەكەی كێشەیەكی گەورەی متمانە لەنیوان هێزەكانی پێشمەرگە و هێزەكانی دیكەی عێراقدا هەیە. هەروەها تەنگژەی میلیشیاكان وهاوپەیمانی نیودەوڵەتی بەتایبەتی هێزەكانی ئەمریكاش لە ئارادایە. سەبارەت بە هێزی پێشمەرگەی كوردستان و هێزەكانی دیكەی عێراق سێ بابەتی ئاڵوگۆڕی زانیاری هەواڵگری، بۆشایی ئەمنی و چەك راستەوانە پەیوەندییان بەبێ متمانەیی لایەنەکان بە یەكتری هەیە. بۆشایی ئەمنی كە هەندێك لە فەرماندەكان بە 400 و هەندێك دیكەش بە درێژی 590 كم مەزەندەی دەكەن لەنێوان هێزەكاندا لە ئارادایە و بریارە بە دوو لیوای هاوبەش پڕبكرێنەوە.

لایەنی كوردستانی نیگەرانیی خۆی سەبارەت بە رێگرتن لە پڕچەك بوونی هێزەكانی پیشمەرگە، هەمیشە دەهێنێتە سەر زمان. یاسای دەستەی پیشەسازی جەنگی- ژمارە 25ی ساڵی 2019-ش كە لە پەرلەمانی عێراق دەرچووە و نوێنەرێكی پێشمەرگەش لە دەستەكەدا دیاریكراوە، نەیتوانیوە ئەو پرسە یەكلا بكاتەوە.  بێگومان كەم چەك هێشتنەوەی پێشمەرگە تەنیا لەبەر هۆكاریكی تەنكیکی نییە، بەڵكو سیاسەتێكی لەپشتە.

بڕیارە 19ی ئەم مانگە دوا كۆبوونەوە لەنێوان بەرپرسانی سیاسی – سەربازی و ئەمنی عێراق و ئەمریكا بكریت بۆ ئەوەی بابەتی كشانەوە و گۆڕینی ئەركی هێزەكانی ئەمریكا تاوتوێ بكەن. ئەگەر لە دوای كۆتایی ساڵ، گرووپە چەكدارەكان درێژەیان بە هێرش و تەنگژەكانیان لەگەڵ ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی دا، بێگومان دەرفەتێكی باشتر بۆ جموجۆڵی داعش دروست دەبێت.

هەڵبەت نابی تەنیا لە دەلاقەی عێراق و كوردستانەوە تەماشای پرسی داعش بكرێت و ئەم رێكخراوە لە ساڵی 2021دا لە ئەفغانستان و ئەفریقیاش جموجۆڵەكانی خۆی زیاتر كردووە. تەنیا لە هەفتەی كۆتایی مانگی 11دا، نزیكەی 6 جار پەلاماری داوە كە دووانیان لە كابول بوون. ئەمە بێجگە لەو تەقینەوانەی كە پێشتر لە ناوچە شیعەنشینەكانی ئەفغانستاندا كردبوونی. لە ئاستی ناوچەكەدا دوو هۆكاری گرنگ شك دەبم كە زەوینەی جموجۆڵەكانی داعشیان زیاتر كردووە. یەكیان گەڕانەوەی تاڵیبان بوو لە ئەفغانستان كە ئەمە بەدەر لە جۆری پەیوەندیی و ناكۆكییەكانی داعش و تالیبان، هیوایەكی بۆ گرووپە تووندڕەوەكانی وەك قاعیدە و داعش دروستكردووە كە رۆژیك پێگەیان بەهێزبێتەوە.

دوەمیان پەیوەندی بە هاوسەنگییەكانی هێز، ئاراستەی نوێی هاوپەیمانی و ركابەرییەكان لە ناوچەكەدا هەیە. لەدوای راڕایی سیاسەتی ئەمریكا لە ناوچەكە، زۆر لە ئەكتەرەكانی ئەم ناوچەیە پێداچوونەوەیان بە پەیوەندی، هاوپەیمانی و ركابەرییەكانی خۆیان كردووە. لە تەنیشت ئەوەشدا كیبڕكێیەكی بەهێزی چەك لە ناوچەكە پەیدا بووە. لەلایەك دانوستاندن و لەلایەك ركابەریی چەك لە ئارادایە. لەم قۆناخەشدا كە ئامانجی لایەنەكان هاوسەنگكردنی هێزی یەكترە، تاوەکو ئەو کاتەی كە هاوسەنگیی دروستدەبێت، دەرفەتی جموجۆڵی هێزە پرۆكسییەكان و هێزێكی وەك داعشیش زیاتر دەبێت.

 كۆتایی

بڕیارەكەی مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ دەستپیكردنی ئۆپەراسیۆنی هاوبەشی نێوان سوپا و هێزەكانی پێشمەرگە بڕیارێكی درەنگ، بەڵام گرنگ بوو. هەڵبەت واتای ئەوە نادات كە ئەمە دەتوانێت كۆتایی بە داعش بێنێ. دۆخی سیاسی عێراق، بارودۆخی ناوچەكە و پەیوەندیی نێوان هێزە شەڕكەرەكانی دژی داعش، وادەكەن هێشتا ئەو رێكخراوە مەترسییەكی ئەمنیی جیدی بێت.

یەكلاكردنەوەی پرسی ناردنی چەک بۆ هێزی پیشمەرگەی كوردستان وەك هێزە شەڕكەرەكانی دیكەی عێراق، گرنگیی زۆری بۆ شەڕی دژی داعش هەیە. مستەفا كازمی بەو دوواییانە بڕیاریدا كە ئۆپەراسیۆنی هاوبەش بكرێت و ئەمەش بایەخیكی زۆری هەیە. هەرچەند ئەمە ناچاری بوو، هەروەهاش بەكاری هێنا، تاوەکو نمایشێكی سیاسیشی پێبكات. لەكاتیكدا كە لایەنەكان لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردن و سەرۆكوەزیرانی داهاتوو مشتومڕیانە، كازمی بەو بڕیارە و بە هاتنەكەی بۆ مەخموور، جووڵەیەكی زیرەكانەی كرد. كوردی رازی كرد، ئەو پەیامەیشی بە خەڵك و لایەنەكان دا كە ئەو پیاوی چارەسەكردنی پرسە هەستناك و ئاڵۆزەكانی وەك شەری داعش و، ناكۆكییەكانی هەولێر و بەغدایە. هەڵبەت دەبێ ئەگەر بمانەوێ هەقی نەخۆین، دەبێ بڵێین كە مستەفا كازمی لە چاو دوو سەرۆكوەزیرەكەی پێش خۆی، زیاتر هەوڵی چارەسەكردنی ئەم پرسانەی داوە و، بۆ هەرێمی كوردستانیش گرنگە لەم کاتەدا پشتیوانی بكات.

*بەڕێوەبەری ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو