لەوكاتەی سەدرییەكان بەشە هەرە گرنگ و نێودەوڵەتییەكەی بەغدا “ناوچەی سەوز” گرتبوو، لەسەر وێبسایتی مامۆستاكەی سەدر؛ ئایەتوڵڵا حائیری، بەیاننامەیەكی نامۆ و بێ پێشینە بڵاوكرایەوە كە برنج و قیمە خواردنی مانگرتنی سەدرییەكانی گۆڕی بە خۆپیشاندانی توند و شەڕو پێكدادانی خوێناوی، چونكە سەدری ڕێبەریان بەدوای ئەوەدا وەك نەرێتی جارانی وازهێنانی لە سیاسەت راگەیاند.
ئایەتوڵڵا كازم حائیری ـ 84 ساڵ_ لە رێگەی بەیاننامەیەكەوە دەستبەرداری مەرجەعیەت بوو، لە كاتێكدا ساڵانێكی زۆرە وەك پردی پەیوەندی لەنێوان شیعەی عێراق و ڕێبەرایەتی شۆڕشی ئێران و مەرجەعەكانی بەرەی ویلایەتی فەقیه كار دەكات. بەوپێیە، بە رەچەڵەك كەربەلایی و بە نیشتەجێبوون و مەشرەبیش ئێرانییە. ناوبراو لە هەرە دەركەوتووترین خوێندكارەكانی هەردوو سەدرەكەیە؛ محمد باقر و محمد صادق. دووەمیان كە باوكی موقتەدایە، بەرلەوەی تیرۆر بكرێت (1999) وەسێتی كردووە بۆ شوێنكەوتەكانی كە بگەڕێنەوە سەر بۆچوونەكانی حائیری ئەگەر خۆی لە ژیاندا نەما یان لەلایەن رژێمی بەعسەوە دەستگیركرا. بەو پێیەی بەبۆچوونی ئەو “حائیری شارەزاترینە”، ئەمە لە كاتێكدا کە لە نەجەفدا سیستانی و لیستێكی تر مەرجەعی تەقلیدی دەستبەكاربوون!
لەپاش 2003 كە رەوتی سەدر وەك رێكخستنێكی هەرەمی عەقیدەیی تەپ و تۆزی ژێردەستەیی بەعسی لەخۆی تەكاند و بە جۆش و خرۆشی زیاترەوە دەركەوت، پەیوەندییەكەیان لەگەڵ حائیری هەرزوو گرژی تێكەوت، چونكە لە دەرەوەی رێنماییەكانی مەرجەعی جێگرەوە، موقتەدا سەدر سوپای مەهدی راگەیاند و جاڕی شەڕی دا (2004)، ئەمە لە كاتێكدا تازە بەتازە تایفەی شیعە بەری كەوتنی سەدام و “داگیركردنی عێراق” یان دەچنییەوە و ئەو رۆژانە بۆ ئەم تایفەیە وەك سەرلەنوێ لەدایكبوونەوە بوو. بەدوای ئەوەشدا پەیوەندییەكان گەیشتنە ئاستی كێشانەوەی متمانەی بریكاری لە موقتەدا سەدر لەلایەن حائیرییەوە، بەبێ ئەوەی بگاتە بچڕانی تەواوەتی، چونكە حائیری وەك ئامڕازێكی گوشار پێویست بوو بۆ خاوكردنەوەی هەڵچوون و ریسكە بەردەوامەكانی سەدر.
پەیوەندی ناچاریی سەدر و حائیری گوزارشتە لە گرێ ئاڵۆزەكەی ناو هەموو جیهانی شیعە كە چۆنیەتی سیاسەت كردن و رێبەرایەتییە لە نەبوونی ئیمامی زەمان و مەعسوم. ئەم گرێ و بۆشاییەش لە دنیای شیعەدا بە شوێنكەوتنی رێنماییەكانی شەرعزان و مەرجەعی تەقلید چارەسەر كراوە تا ئەوكاتەی رێبەرە راستەقینەكەی شیعە دەردەكەوێت كە مەهدی مونتەزەرە و هیچ وادەیەكی دیاریكراوی ئەم دەركەوتنەش لە بیروباوەڕە مەزهەبییەكاندا نییە. لە ئێستاشدا كە حائیری ئەو چاودێری و پاڵپشتییەی هەڵگرت و كشایەوە، سەدرییەكان بەهەمانشێوەی كایە سیاسییەكە، لە كایە ئایینی و مەزهەبییەكەشدا تەنیا و شپرزە بەجێ مان. لەوەش خراپتر، مامۆستاكەیان ئاراستەی كردن ببنە شوێنكەوتەی خامنەیی !
بۆ سەدر شوێنكەوتنی خامنەیی بەواتای كوشتنی پرۆژە و خەونەكەی دێت كە دروستكردن و راگەیاندنی دەسەڵاتێكی سەدرییە لە عێراق كە لەجیاتی پاشكۆی ئێران، دۆست و هاوپەیمانی دوور بەدوور بێت، هەرەوەها بەواتای دەستبەرداربوونیش دێت لە غروری “الزعیم العراقي” و “المرجع العربي” كە دوو پایەی سەرمایە رەمزییەكەی ئەون، هەر لەبەر ئەمەش سەدر بێ پێچ و پەنا رەتیكردەوە؛ لەلایەك گومانی لەسەر ئەوە دروست كرد كە راسپاردەكەی حائیری ئازادانە كرابێت، لەلاكەی تر بە رووكەش كشانەوەی خۆی لەكاری سیاسی راگەیاند بۆ ئەوەی نەچێتە ژێرباری هیچ پابەندییەكەوە تا خۆی رێك دەخاتەوە.
كشانەوەكەی حائیری لەلایەك سەدری لە سێبەری ناوبراو قوتاركرد، لەلاكەیتر خستویەتییە گێژاوی چۆنییەتی پڕكردنەوەی بۆشاییەكەی بۆ ئەوەی بتوانێت كارەكانی خۆی ئەنجام بدات بەبێ ئەوەی لە دەسكەوتەكان و پێگەی ئێستای كەم بكات، چونكە خۆی هێشتا نەبووە بە موجتەهیدو ئایەتوڵڵا و مافی ئەوەی نییە فەتوا بدات. بەو پێیەشی لە دنیای شیعەدا لە پاش مەرگ و ئاوابوونی كەسایەتییە كاریزماتیكەكان، كاریگەریی و دەسەڵاتەكەیان دابەش دەبێت و ورد دەبێتەوە، رەنگە سەدریش لەبری دۆزینەوەی رێبەرێكی رۆحی و گرتنی مامۆستایەكی نوێ، كاروباری حەوزە و رەوت و باڵە سەربازی و سیاسییەكەی پارچەپارچە بكات، ئەمەش بۆ ئەو زۆر باشترە كە بەری خوێن و فرمێسكی بنەماڵەكەی و میراتی باوك و دوو برا تیرۆركراوەكەی لەسەر سینی پێشكەش بە مەرجەعێك بكات كە رەنگە لە داهاتوودا خەونە بنەڕەتییەكەی بۆ رێبەرایەتی ئایینی لێ تێك بدات.
بەگوێرەی ئیجتیهادەكانی ناو مەزهەبی شیعە لەنێوشیاندا قوتابخانەی محەمەد سەدر، لەسەر رێگەپێدانی مەرجەعی “شارەزای” زیندوو، تەقلیدكردنی مەرجەعی مردوو (ابتداءً) یان بەردەوام بوون لەسەری دروستە (خوتبەی دەیەمی سەدر)، ئەمەش یەكێكە لەو دەرچانەی بۆ سەدرییەكان زۆر گرنگە تا پەیوەندییان لەگەڵ میراتی رێبەرە گەورەكەیان كە باوكی موقتەدایە نەبچڕێت كە بەلای ئەوانەوە “یارە پیرۆزەكەی خودایە _الولي المقدس”، هەر لەم سۆنگەیەشەوە موقتەدا لە كڵێشەی فەتواكانیدا رستەیەكی جێگیركردووە؛ كە لەبەر رۆشنایی فەتواكانی “شەهید سەدر ” حوكم دەدات، هەروەها سەدری باوك جگە لە حائیری ناوی ئیسحاق فەیازیشی بردووە بۆ ئەوەی بۆ كاروباری ڕێكخستنی حەوزە و فەقێكان بگەڕێنەوە سەری بەو پێیەی دەستیان بە حائیری ناگات لە ئێران، هەروەها پێی وابوو فەیاز كە ئەفغانییە دڵ و دەروونی باشترە بەراورد بە سیستانی و نەجەفی و حەكیم و مەرجەعە تەقلیدییەكانی دیکەی نەجەف كە لەگەڵ بزاوتە خورتە كۆمەڵایەتی و شۆڕشگێڕەكەی محەمەد سەدردا دانویان نەدەكوڵا و هەمیشە لە دەنوكە تەقەدا بوون. ئەو بەشەی دووەمی وەسێتەكەش بەشێوەیەكی كاتی هەندێك كەلێن و بۆشایی دیكە بۆ سەدرییەكان چارەسەر دەكات.
لەو كاتەی كە سەدر كشانەوەی لە سیاسەت راگەیاندووە، لە دوو روونكردنەوەی درێژدا تەفسیری ئایەتێكی قورئان و مانای فەرموودەیەكی پێغەمبەریشی كردووە، كە هەردووكیان دەربارەی ئال و بەیت و ئیمام حوسێنن، دەكرێت ئەمەش وەك خۆ ئامادەكردنی سەدر بۆ قۆناخ و رۆڵێكی نوێ بێت كە زەقكردنەوەی رێبەرایەتییە ئاینییەكەیە لە كاروانی هەوڵدان بۆ گەیشتن بە خەونی مەرجەع بوون. بەهۆی ئەوەشی رەوتی سەدر بزووتنەوەیەكی دینامیكی و جیاوازە لە قوتابخانەكانی تری شیعە، مەرج نییە خۆی پابەند بكات بە رێوشوێن و بەندوباوەكانی دۆزینەوەی مەرجەعیەتێكی ناسراوی ناوداری گەورەوە، وەك شوێنكەوتنی سیستانی بۆ نمونە، كاتی خۆیشی سەدری باوك هەر بەشێوەیەكی نوێ و نا تەقلیدی مەرجەعیەتی خۆی راگەیاند بەبێ ئەوەی لەوكاتەدا مەرجەعێكی لەخۆی گەورەتر پاڵپشتی بكات، لە سۆنگەیەشەوە ئەگەر زۆرە، لەمەولا سەدر و رەوتەكەی پشتیوانی مەزهەبی بۆ دینداری و حەوزە و سیاسەت بەش بكەن بكەن تا ئەوكاتەی موقتەدا پێ دەگات. لە چەند ساڵی رابردووشدا هەر وایان كردووە چونكە ئەوكاتەشی ئایەتوڵڵا حائیری لە گۆڕەپانەكەدابوو بەدەگمەن دەگەڕانەوە سەر فەتواكانی كە بەشی زۆری بەلای حەشدی شەعبی ركابەری سەدرییەكان و ویلایەتی فەقیهی ئێرانیدا لارەسەنگ بوو.
