RRC |

یاسین تەها – زریان رۆژهەڵاتی|

بەرایی

لەماوەی چەند مانگی رابردوودا كردە چەكدارییەكانی ژمارەیەك گرووپی بەرهەڵستكاری ئەمریكا لە عێراق زیادیان كردووە و ئەگەر وابڕوات، لەوانەیە بۆ پێكدادانێكی راستەوخۆتر لە جاران مل بنێت. لەماوەی ئەم چەند رۆژە سەرەتاییەی مانگی ئۆكتۆبەردا هێرشەكان وەستان، بەڵام جارێ هیچ گەرەنتییەك نییە كە ئەم راگیرانە بەردەوام بێت. رووداوەكانی مانگی ئەیلوولی ئەمساڵ گوزارشت لە گۆڕانێك لە تەكتیكی گرووپەكانی “بەرگری”دا دەكەن و ئاستی كردەوەكانیان لە دژی ئەمریكا و هاوپەیمانان پلەیەكی دیكە بەرز كردۆتەوە. جاران ئەگەر زیاتر كۆمپانیا عێراقییەكانی هاوكاری هاوپەیمانان و دەرووبەری فڕۆكەخانەی بەغدایان كردبێتە ئامانج، لە مانگی ئەیلوولدا، بێجگە لەوانە بنكە سەربازییەكان و نێردە دیپلۆماتییەكانیشیان لەبەردەم قەرەوڵی خۆیان داناوە.

حكومەت تا ئێستا نەیتوانیوە ئەم گرووپانە كۆنترۆل بكات و ئەمەش بێجگە لە پرسە ئەمنی و سەربازییەكان، ئەگەری خوڵقاندنی گرفتێكی دیپلۆماسیشی بۆ عێراق زیاد كرد كە بێگومان، ئەگەر لەماوەی كورتخایەنیشدا نەبێت، ئەوا لە درێژخایەندا كاریگەریی نیگەتیڤی بۆ سەر هەرێمی كوردستانیش دەبێت. بێجگە لەوە، موشەكبارانەكەی چەند رۆژی رابردووی دەورووبەری فڕۆكەخانەی هەولێریش دەریخست كە قەیرانی میلیشیاكان چۆنچۆنی دەتوانێت ئاسایشی هەرێمی كوردستانیش بشێوێنێ.

ئامانجی هێرشەكان گۆڕاوە؟

لەماوەی نێوان هەردوو مانگی ئاب و ئەیلوولدا، 37 جار هێرش بۆ سەر كاروانی لوجستیكی هێزەكانی هاوپەیمانان، ناوچەی سەوز و دەورووبەری فڕۆكەخانەكان و بنكە سەربازییەكان كراون.[1] 17جاریان هێرش كراوەتە سەر ئەو كۆمپانیا عێراقییانەی كە گرێبەستیان لەگەڵ هاوپەیمانان هەیە و كاروباری لۆجستیكی دەكەن. ئەوانەش زیاتر لە مانگی ئابدا لە ناوچەكانی بابل، زیقار، دیوانییە و سەلاحەدین و بەغدا چڕ بووەنەتەوە. بەمەش وادەردەكەوێت كە ئامانجێكی سەرەكی هێرشكاران، زیاتر درووستكردنی ترس و دڵەڕاوكێ و پەشیمانكردنەوەی كۆمپانیاكان بووە لە هاوكاریی هاوپەیمانان، نەك ئەوەی كە راستەوخۆ هێزەكانی هاوپەیمانان و ئەمریكا بكەنە ئامانج. ژەنراڵ فرانك مەكنزی فەرماندەی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، ئەمەی بەڕوونی هێناوەتە سەرزمان و گوتوویەتی:” ئەوان پەلاماری ئێمە نادەن. هێرشەكان قوربانییان نییە بەڵام بەردەوامن.”[2] راستییەكەی ئەوەیە كە ئەو هێرشانە زیاتر لەڕێی بۆمبی تەوقیتكراو، لەسەر رێگا كراون و ئامانجەكەشیان درووستكردنی خەسارێكی گیانیی زۆر نەبووە و تەنها لە نێوەڕاستی ئەیلوولدا نەبێ كە لە یەكێك لەو هێرشانەدا كەسێك كوژراوە، ئەگینا هێرشەكانی پێشوو تەنها چەند بریندارێكی كەمیان لێكەوتۆتەوە. بە لەبەرچاو گرتنی كاردانەوەی ئەمریكا لەبەرامبەر كوژرانی هاوڵاتییەك لە كەركووك، پێدەچیت گرووپەكانی” موقاوەمە” هەستناكییەكی زیاتریان هەبووبێت تا هێرشەكانیان زیانی گیانی لێنەكەویتەوە.

ئەوەی زیاتر ئەمریكا و نێردە دیپلۆماتییەكانی نیگەران كردووە نەك تەقاندنەوەی بۆمبەكانی سەررێگا بەڵكوو ئەو هێرشە موشەكییانەیە كە لە مانگی ئەیلوولدا زیادیان كردووە و لە كۆتاییەكانی ئەیلوولیشدا خەسارە گیانییەكانیشی زیاتر بوون. پێشتر ماتیۆ تولەر باڵیۆزی ئەمریكا لە عیراق رایگەیاندبوو كە “بەردەوامیی هێرشە موشەكییەكان ناچارمان دەكات بە پەیوەندییەكانمان لەگەڵ عێراقدا بچینەوە.”[3] نزیكەی مانگێك دوای ئەو قسەیەش، دەركەوت كە تەنانەت ئەگەری داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە عێراق لەدوتوێی قسەكانی تولەردا بووە. لەماوەی هەردوو مانگی ئاب و ئەیلوولدا، بێجگە لە هێرشێك بۆ سەر بنكەی ئاسمانی بەلەد ودەورووبەری فڕۆكەخانەی هەولێر، 18 جار لە بەغدا بە كاتیۆشا هێرش كراوە كە زۆربەیان بۆ ناوچەی سەوز، دەورووبەری فڕۆكەخانەی بەغدا، و بنكەی تاجی بووە. هەبوونی زیاتر لە شەش هێرشی موشەكی بۆ فڕۆكەخانەی بەغدا و دەورووبەری، ئەو بۆچوونە بەهێزتر دەكات كە پێدەچێت ئامانجێكی ئەو هێرشانە “وەدەرنانی ئەو كۆمپانیا بەریتانییە بێت كە ئەركی پاراستنی فڕۆكەخانەی بەغدای لە ئەستۆدایە، تا بەرەبەرە هاوشێوەی لوبنان و نەجەف كۆنترۆڵی فرۆكەخانەی بەغداش ئاسانتر بێت.”

بەڵام ئامانجەكە تەنها فڕۆكەخانەی بەغداش نییە، بەڵكوو پەلاماردانی ناوچەی سەوز و تەنانەت نێردە دیپلۆماتییەكان و بنكە سەربازییەكان لە مانگی ئەیلوولدا دەریدەخەن كە “گرووپەكانی موقاوەمە” لە قۆناخی رووبەڕووبوونەوەی ناڕاستەوخۆوە بەرەو رووبەڕووبونەوەیەكی راستەوخۆتر هەنگاویان ناوە.

بەشێوەیەكی گشتی دەتوانین بێژین كە لەدوو مانگی رابردوودا، بە هێرشەكەی سەر فڕۆكەخانەی هەولێرەوە، جوگرافیای هێرشی میلیشاكان فراوانتر بووە. لە مانگی ئەیلوولدا بنكەی سەربازی تاجی و بەلەد كراونەتە ئامانج و لەوانەیە هێزەكانی هاوپەیمانان لە فڕۆكەخانەی هەولێرش ئامانج بووبن. ئەمەش دەریدەخات كە  تەكتیكی میلیشاكان كە لە مانگی ئابدا زیاتر جەختی لەسەر ناوچەكانی باشوورو بەغدا كردووە، وردە وردە بەرەو باكوور هەڵكشاوە و لە جیاتی كردەوەی تەقینەوەی ئیزعاجكردنی كۆمپانیاكانی گواستنەوە و فڕۆكەخانە، ناوچەی سەوز و بنكە سەربازییەكانیش بە ئامانج كراون.

گرووپەكانی “موقاوەەمە”

دوای كوژرانی قاسم سولێمانی و ئەبومەهدی موهەندیس لە كانوونی دووەمی 2020،  چەند گرووپێكی  ناو حەشدی شەعبی خۆیان بەگرووپەكانی بەرگری ناساند و لە بەیاننامەیەكدا جەختیان لەوە كردەوە كە ئەمریكا داگیركارە و دەیكەنە ئامانجی خۆیان. ئەوانیش عەسائیبی ئەهلی هەق، ئەوفیا، جوندولئیمام، نوجەبا، كەتائیبی سەیدوشوهەدا، ئیمام عەلی، سەرایای خۆراسان و سەریای عاشوورا بوون.[4] بەڵام دواتر بە كردەوە هەندێك ناوی دیكە بەرپرسیاریی بەئامانجكردنی بنكە و بارەگا سەربازییە هاوبەشەكانی عێراق و ئەمریكایان گرتە ئەستۆ. ئەم گرووپانەش كە بە ڤێرژنی نوێی گروپە بەرهەڵستكارەكان دەناسرێن گرنگترینەكانیان بریتین لە “عصبة الثائرين”، “أصحاب الكهف” و “قبضة المهدي” و “أولو العزم”[5] و بەمدواییانەش” قوات ذو الفقار” ولیوای” كریم درعم”[6]جەختیان لە درێژەپێدانی هێرشەكان كردۆتەوە. ئەمەش بە نوێترین مۆدێلی حەشدی ئێرانی لەقەڵەم دەدرێن، كە لە ترسی تۆڵەكردنەوەی راستەوخۆ یان بەئامانجگیران و گەمارۆدرانیان، پەنایان بۆ خۆحەشاردان لەژێر ناوی نوێدا بردووە. ئەم مۆدێلە كاركردنە لە گەڕانەوە بۆ تەكتیكی ساڵانی بەر لەكشانەوەی سوپای ئەمریكا و دەركەوتنی داعش دەچێت كە بە “تیمەكانی مەرگ” دەناسران.

بەگشتی گرووپەكانی “موقاوەمەی ئیسلامی”، سەربە بلۆكی ئێران وحیزبوڵڵا هەژمار دەكرێن و بەگوتار و رەفتاری خۆیان، بەرهەڵستیی ئەمریكا و ئیسرائیل و هەژموونی رۆژئاوایی دەكەن. سەردەمی نوری مالكی دەرفەتیكی زێڕینی بۆ بەهیزبوونی ئەو گرووپانە رەخساند. نوری مالیكی لە دووساڵی كۆتایی ویلایەتی دووەمی (2012 _ 2014) خۆیدا لە كەرنەڤاڵێكی فەرمیدا لە بەغدا، پاڵپشتیی بزووتنەوەی عەسایبی كرد كە ئەمیندارەكەی پێشترلە گرتووخانەكانی ئەمریكادا تۆمەتی تیرۆری ئاراستەكرابوو. مەرجەعیەتەكەشی كازم حائیری شوێنكەوتەی وەلی فەقیهی ئێرانییە. ئامار و رووپێوییەكانی ئەمساڵیش (2020) دەریدەخەن ژمارەی گرووپە جۆراوجۆرەكانی ناو حەشدی شەعبی لەنێوان ساڵانی (2014-2018) 67 گرووپ بووە، لەو ژمارەیەش شوێنكەوتووانی “عەلی خامنەیی”؛ رابەری ئێران، دەگەنە 44 گرووپ، شوێنكەوتووانی عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەی عێراقیش 17 كۆمەڵ و گرووپن، لە دەرەوەی ئەم دووانەش؛ 6 گرووپی دیكە شوێنكەوتووی مەرجەعی دیكەی ناوخۆ و دەرەوەی عێراقن.[7] ئەمەش وایكردووە كە لەكاتی كردەوەی” گرووپەكانی موقاوەمە” دا كە لەهەناوی هێزە چەكدارییە شیعییەكانەوە دەركەوتوون، پەنجە بۆ ئێران رابكێشرێت.

دوابەدوای هۆشدارییەكەی مایك پۆمپیۆ، مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانی عێراق دەسبەجێ وەزیری دەرەوەی ناردە ئێران تا بۆنی دەمی بەرپرسانی تاران تاقیبكاتەوە. هەرچەند بەرپرسانی ئێرانی بۆ جاری یەكەم ئیدانەی هێرشەكانیان بۆ سەر نێردە دیپلۆماتییەكان كرد بەڵام، خودی رۆیشتنەكەی فوئاد حسێن واتای ئەوە دەدات كە بەرپرسانی بەغداش گومانیان بۆ ئێران دەچێت كە دەستی لە زیادبوونی كردەی گرووپەكانی “موقاوەمە”دا هەبێت. ئەم گومانە لەلایەن موقتەدا سەدریشەوە كە ئێستا بە پاڵپشتیكاری سەرەكیی سەربازیی حكومەت دەزانرێت، بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ دووبارە كرایەوە. سەدر داوی لە گرووپەكانی “موقاوەمە” كرد كە بە گوتەی خۆی”موقاوەمە” نەكەنە”موقاوەلە”و بەوجۆرەش ئاماژەی بە هەبوونی دەستێكی دەرەكی لە پشت ئەو رووداوانە كرد. ئەم وتەیە كاتێك سەرنجڕاكێشتر دەبێت كە ئەوە بە بیری خۆمان بێنینەوە كەوا زۆربەی گرووپەكانی “موقاوەمە” پێشتر لە سەدرییەكان جیابوونەتەوە!

ئامانجی درێژخایەنی ئەم گروپانە كۆپیكردن و گواستنەوەی نمونەی حوكمڕانی و ئاینداریی ئێرانییە. جگە لەوەش سەرجەمیان پێداگری لە دەركردنی سوپای ئەمریكا لە عێراق دەكەن. ئەمەش زیاتر پێداویستییەكی ئەمنیی ئێرانییە وەك لەوەی پرسی هەنوكەیی عێراق بێت. ئەمە دەرەنجامی ئەوەیە كە ئێران هەست بەمەترسی دەكات لەوەی كە چواردەورەكەی بەهێزەكانی ئەمریكا گیراوە. ئەویش لە كاتێكدا كە ئابوورییەكەی زیاتر داتەپیوە و ناڕەزایەتییەكانی نێوخۆ زیاتر لەجاران پەرە دەسێنن. بەمدواییانەش ئامانجێكیتر بۆ ئەو گروپانە زیاد بووە، ئەویش تۆڵەكردنەوەی كوشتنی قاسم سلێمانی و ئەبومەهدی موهەندیسە كە لەسەرەتای 2020 بە هێرشی فڕۆكەكانی ئەمریكا كوژران.

هێرشی گروپە چەكدارەكان بەزۆری لەرێگای موشەكی دوورهاوێژەوەیە كە زیاتر تەكنیكێكی ئێرانییە كە  بەهۆی سستی سیستەمی فڕۆكەوانی سەربازی، تاران ناچارە بە موشەكی زەمینی قەرەبووی بكاتەوە. ئەم هێرشانەش لەیەك كاتدا چەند ئامانجێك دەپێكن: لەلایەك لەسەرو بەندی هەڵبژاردندا ئیدارەی ترەمپ بەلاوازی پیشاندەدەن. لەلاكەیتریش كێشەیە بۆ مستەفا كازمی درووستدەكەن كە لە هەندێك شوێندا گرفتی بۆ بەرژەوەندییەكانی ژمارەیەك لە فەرماندە محەلییەكانی گرووپە چەكدارەكان درووستكردووە. جگە لەوەش، دەتوانێت نمایشكردنی هێزو بەرگریكردن لەو بەرەیە بێت كە ئێران نوێنەرایەتی دەكات.

بێجگە لەكورد و سوننە كە بەئاشكرا و بەڕاشكاوی دژی ئەم هێرشانەن، لایەنەكانی شیعەش بەیاننامەی ناڕەزایی جۆراوجۆریان دەركردووە. بەڵام رەنگە سەرجەمیان بەحكومەتی عێراقیشەوە نەتوانن ئەو هێرشانە یان جموجوڵی ئەو گروپانە بنەبڕ بكەن. بەو پێیەی كە قووڵاییەكی ئیقلیمی هەیە و لەلایەن گروپگەلێكەوە دەكرێن كە لەوانەیە لە نێو حكومەت و دامەزراوەكانی دەوڵەتیشدا دەستیان بڕوات. بە ئەگەری زۆر، رەنگە تەنها لێكتێگەیشتنێكی ئیقلیمی یان هێوربوونەوەی گرژی ئەمریكا و ئێران بتوانێت ئەوانە سنوودار بكات. رەنگە هەر ئەوەش پاڵنەر بووبێت كە وەزیری دەرەوەی عێراق بە پەلە خۆی بگەیەنێتە تاران.

وەرگۆڕانی بەریەككەوتنی میلیشیاكان و هێزەكانی ئەمریكا لە رووبەڕبوونەوەیەكی ناڕاستەوخۆی سنووردارەوە بۆ پێكدادانێكی راستەوخۆ، كاریگەری لەسەر هەرێمی كوردستانیش دادەنێت. تەنانەت ئەو وەختانەی كە ئێران لە وەڵامی كوژرانی قاسم سولێمانی دا چەند موشەكێكی بەرەو هێزەكانی ئەمریكا لە ئەنبار تەقاندبوو، دووانیشی بە هەرێمی كوردستانەوە نابوو. ئەمەش پەیامێك بوو كە هەرێمی كوردستانیش بەشێك دەبێت لەو ململانێیەی كە لە نێوان ئەمریكا و ئێران دا هەیە. رووداوەكەی 30ی ئەیلوولیش كە  تێیدا شەش موشەك لە دەشتی نەینەواوە بە دەورووبەری فڕۆكەخانەی هەولێرەوە نرابوون، پێشهاتیكی مەترسیدارە كە دەریدەخات چۆنچۆنی هەرێمی كوردستان لەناوجەرگەی هەرجۆرە پێكدادانێكی گریمانەییدا دەبێت، ئەگەر رووبدات.

ئەنجام

لەوانەیە كەم كەس لاریی هەبێ لەوەی كە بەشێكی زۆری گرووپەكانی “موقاوەمە” لە هەناوی حەشدی شەعبییەوە دەركەوتوون. هۆكارە ئایدۆلۆژی وعەقیدەتییەكانیش وادەكەن كە ئەو گرووپانە، ئاسانتر بتوانن لەنێو گرووپە جیاوازەكانی حەشدی شەعبیدا رێكخستنی نهێنی-نایاسایی درووستبكەن. نزیكترین بنكە و بارەگاكانی حەشدی شەعبی بە هەولێر كە زۆرێك لە نوینەرایەتییە دیپلۆماتییەكان وهێزەكانی هاوپەیمانانی لێیە، لە مەخموور و دەشتی نەینەوایە. بە گشتی وا مەزەندە دەكرێت كە 22 بنكە و بارەگایان لەو ناوچانە هەبێت.[8] بۆیە گرنگە هەرێمی كوردستان هەماهەنگییەكانی لەگەڵ حكومەتی عێراقی زیاتر بكات بۆ چاودێریكردنی زیاتری جموجۆڵە سەربازییەكان لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم. بە دیاریكراویش داوای رێكخستنی زیاتری كاری گرووپەكانی حەشدی شەعبی لە دەشتی نەینەوا و مەخموور بكات.

باشتروایە گوتاری رەسمی هەرێمی كوردستان نەك بە ئامانجگرتنی هەموو حەشدی شەعبی، بەڵكوو رێگرتن لە كردەوەی گرووپەكانی”موقاوەمە” بێت لە كوردستان. چوونكە یەكەم ئەوانە ناوی حەشدی شەعبی بەكارناهێنن و دووەمیش ئەوەیە كە هەموو حەشد یەكدەست و یەكجۆر نین.

خاڵێكی دیكەش ئەوەیە كە لەوانەیە گرووپەكانی” موقاوەمە” بۆ كەمكردنەوەی گوشارەكان لەسەر خۆیان، وەك مەیدانێكی نوێ تەماشای هەرێمی كوردستان بكەن و لە ڕێی دوور و نزیكەوە هەوڵی ئاڵۆزكردنی دۆخی ئەمنی بدەن. ئا لەو بوارەشەوە، زیاد كردنی هەماهەنگییە سێقۆڵییە ئەمنییەكانی هەرێم- هاوپەیمانان- و بەغدا بایەخێكی زۆری هەیە.

[1] -زانیارییەكانی ماوەی نێوان 30ی تەمووز هەتا 1ی تشرینی یەكەمی ئاژانسی هەواڵی عێراقییەمان شیكردۆتەوە.

[2] – https://www.nbcnews.com/news/military/attacks-u-s-troops-iraq-have-increased-says-u-s-n1239863

[3] – https://www.rudaw.net/sorani/middleeast/iraq/010920205

[4] https://iraqi24.com/news/%D9%A8-%D9%81%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%AA%D9%87%D8%AF%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%8A%D8%B4-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D8%B1%D9%8A%D9%83%D9%8A-%D8%A8%D9%80-%D8%AC%D8%AD%D9%8A%D9%85-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A-%D9%88%D8%AA%D8%B5%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%B2%D8%B1%D9%81%D9%8A-%D8%A8%D9%80-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D9%8A%D9%84-

[5] موقع الحرة (17/4/2020)، المیلیشیات الوهمیة لعبە إیران الجدیدة فی العراق، https://www.alhurra.com/iraq/2020/04/17/ (متاح: 1/7/2020).-

[6]– https://www.rudaw.net/arabic/middleeast/iraq/270920202

[7] -Staff writer, How Iran the Mideast’s new superpower, is expanding its footprint across the region – and what it means, monitor, https://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2017/1217/How-Iran-the-Mideast-s-new-superpower-is-expanding-its-footprint-across-the-region-and-what-it-means؛هشام الهاشمي (1/7/2020)، الخلاف الداخلي في هيئة الحشد الشعبي، مركز صنع السياسات للدراسات الدولية والاستراتيجية، http://www.makingpolicies.org/ar/posts/internal-dispute-in-alhashd-alshaabi.php?fbclid= (متاح: 5/8/2020). –

[8] – https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/the-shia-militia-mapping-project