RRC |
یاسین تەها|
بۆ دووەمجار لە ماوەی حەوت ساڵی رابردوودا موقتەدا سەدر بڕیاری كشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی راگەیاند و كاری دەستەی سیاسی رەوتەكەشی هەڵپەسارد. هەنگاوی ئەمجارە كە سێ مانگ بەر لە هەڵبژاردن بڕیاری لێدا، لەكاتێكدایە لە ماوەی رابردوودا سەدرییەكان هەڵمەتێكی بەرفراوانی پێشوەختە و شۆیەكی گەورەیان كرد كە سەرۆكوەزیرانی داهاتووی عێراق کە دەبێ سەدری بێت و لە هەڵبژاردندا كەمتر لە 100 كورسی بەدەستناهێنن.
كشانەوەی موقتەدا سەدر لە كاتێكدایە كە خۆی و رەوتەكەی دووچاری كێشە و قەیرانی زۆر بوونەتەوە؛ لەناوخۆی رەوتەكەیدا كێشمەكێشی زۆر هەبوو لەسەر خۆ بەربژێرکردن و چۆنییەتی بەشداریكردنی هەڵبژاردن لەچوارچێوەی پرۆژەی (البنیان المرصوص)، لە ماوەی رابردووشدا زۆر باس لەوەدەكرا كە هەندێك لە كادرەكانی پەنایان بۆ خۆ بەربژێرکردنی سەربەخۆ بردووە، چونكە لیستەكەی پڕبووە و ئەمەش یەكڕیزیی ناسراوی سەدرییەكان دەخاتە بەردەم مەترسی. جگە لەوەش پەیوەندی سەدر لەگەڵ هێزە مەدەنییەكانی تشرینی 2019 هێشتا هەر گرژەو هەندێك لە خۆپیشاندەران دەمیان تاڵە لێی و لە بكوژەكان جیای ناكەنەوە، هەرچەندە ماوەیەكی زۆریش پێكەوە هاوپەیمان بوون. دۆستایەتی ئەمانەش یەكێك بوو لە شانازی و جیاوازییەكانی سەدر و تێكچوونی پەیوەندییەكەیان بێزاری كردووە. لەلایەكی دیکەوە دوو وەزارەت كە لەسەر سەدرییەكان ئەژمار دەکرێن (كارەبا و تەندروستی) کارێکی زۆر خراپیان هەبوو لەم هاوینە، بەتایبەت پاش داڕمانی كارەبای نیشتمانی و سووتانی نەخۆشخانەكانی ئیبن خەتیبی بەغدا و حوسێنی زیقار، ئەمەش سەدری لە سەروكاری چاكسازی “راعي الإصلاح” ـەوە كردە ئامانج و جێگەی رەخنەو ناڕەزایی. شانبەشانی ئەم هۆكارانەش، لەسەرچاوە ئاگادارەكانەوە بڵاوە كە سەدرییەكان پێشبینی بەدەستهێنانی 30 كورسییان كردووە بۆ هەڵبژاردنی 10ی تشرینی داهاتوو، ئەمەش خەونی سەدر بۆ كۆنترۆڵكردنی حكومەتی ئایندە دەخاتە مەترسی و بەدوور نازانرێت هانیبدات كە هەوڵی دواخستنی هەڵبژاردن بدات یان بیەوێت رێساكانی یارییەكە بەجۆرێكیتر بگۆڕێت كە دووچاری ئەو پاشەكشەیەی نەكەن. چونكە سەدر لە هەموو ئەو هەڵبژاردنانەی كراون هەمیشە پێشەنگی هێزە شیعەكان بووە و بەبێ هاوپەیمانی، هەمیشە دەوروبەری 30% دەنگەكانی جەماوەری شیعەی بەدەستهێناوە.
هەرچەندە كشانەوە لە هەڵبژاردن وەك پرسێكی ناوخۆیی سەدری دێتەبەرچاو، بەڵام كێشە و گیرگرفتی زۆر بۆ سەرجەم پرۆسەی سیاسی عێراق دروستدەكات. لە راگەیاندنی بڕیاری كشانەوەدا لە هەڵبژاردن، سەدر ئاڵای سوپای مەهدی و لیوای “الیوم الموعود”ی هەڵكردبوو (دوو میلیشیای سەدری بوون) كە دەشێت وەك هەڕەشەی گەڕانەوە بۆ ساڵانی شەڕی تایفی و “موقاوەمە” لێكبدرێتەوە كە دۆخێكی نەخوزراوە و عێراق دەباتەوە چوارگۆشەی یەكەم. بەتایبەت كە مەترسی كشانەوەی هێزە ئەمریكییەكانیش لە ئارادایە. هەروەها بەبێ سەدر مەترسی ئەوە هەیە شیعەكان زۆرینەی خۆیان لەنێو ئەنجوومەنی نوێنەرانی داهاتوو لەدەستبدەن یان سەنگ و قەبارەی پێكهاتەی شیعە پاشەكشە بكات، بەوپێیەی لەهیچ خولێكدا قەبارەی سەدرییەكان لە 30 كورسی كەمتر نەبووە و ئێستاش 52 كورسییە. ئەمەش بۆ سەرجەم پێكهاتەی شیعە هێڵی سوورە كە هەمیشە گرێی زۆرینە و كەمینەیان هەیە. جگە لەمانەش هەڵبژاردنی پێشوەختە و یاساكەی و دابەشكردنی كورسییەكانی وەك كراس بەبەری باڵای رەوتی سەدردا دووراون و بەشی زۆریشی بەپێداگری و لەسەر داوای ئەوان داڕێژراوە و، هێزە شیعەكانی دیکە وەك ئەوان بەدڵیان نەبووە. ئەگەر ئەم رەوتە جەماوەریی عەقیدەیییەش لە هەڵبژاردنی نوێ بكشێنەوە، هێندەی دیکە سارد و سڕی دەكات و رێژەی بەشداری دەخاتە مەترسییەوە كە بەردەوام لە عێراق دا لە پاشەكشەدایە، ئەمەش لەكاتێكدایە كە بەشێكی بەرفراوان لە هێزە نوێیەكانی پاش خۆپیشاندان بایكۆتی هەڵبژاردنیان كردووە چونكە پێیانوایە، مەرج و دەرفەتی كێبركێكردنی تەندروستی تێدا نییە و هەژموونی چەك و پارەی سیاسی و بەكارهێنانی دەزگاكانی دەوڵەت لە بەرژەوەندی هێزە باڵادەستەكان، بەسەریدا زاڵە.
مستەفا كازمی سەرۆكوەزیران، لە تویتێكدا دەڵێت “ناكرێت تەسەوری بەشدارینەكردنی سەدرییەكان لە هەڵبژاردن بكرێت”، ئەم دەربڕینە هەرچەندە لە چوارچێوەی داوای پاشگەزبوونەوە و موجامەلەی سەدرییەكان خراوەتەڕوو بەتایبەت بەشی زۆری هێزی كازمی لە سەدرەوەیە و هیوای بە ئەویش هەیە بۆ خولی داهاتوو، بەڵام بەدیوەكەی دیکەدا باوەڕێكی زاڵی نێو ناوەندی سیاسییە كە ناكرێت سەدر لە دەرەوەی پڕۆسەی سیاسی و هەڵبژاردن بێت، بەتایبەت لەبەر زۆر هۆكار كە گرنگترینیان پێویستیی پاراستنی باڵە چەكدارەكەیەتی (سرایا السلام) بە رووپۆشێكی سیاسی و پەرلەمانی . لەم نێوەندەشدا سەدر ئەزموونێكی تاڵی پێشووتری هەیە لە ساڵانی 2007 و 2008 كاتێك بڕێك لە دەسەڵات دووربوو، چەكدارەكانی كەوتنە بەر گورز و زەبری حكومەت كە نووری مالیكی سەرۆكایەتی دەكرد و رەتەكەی دووچاری سەركوتكردنی زۆر بووەوە. جگە لەوەش سەدر خۆی شانازی بەوەوەكردووە هیچ حكومەتێكی عێراق لە دوای 2003 بەبێ پرس و رای ئەو دانەنراوە، ئێستاش سەدرییەكان لە سەرجەم جومگەكانی دەوڵەتدا هەن و هەرچەندە ژێرخانی جیابوونەوە و دووركەوتنەوەیان هەیە، بەڵام قورسە بڕوا بەوە بكرێت كە بتوانن لە دەرەوەی دەسەڵات هەڵبكەن بەتایبەت ئێستا كە جگە لە ئەمیندارێتی ئەنجوومەنی وەزیران، بانكی ناوەندیی عێراقیشیان بەدەستەوەیە و لەپاش بڕیارەكەی سەدریش بۆ كشانەوە هەروەك خۆیان ماونەتەوە.
سەدر زۆر شۆی سیاسی هەبووە كە دواتر پاشەكشەی لێكردووە، هەر لە مانگرتن و خۆپیشاندانەوە تاوەکو دەگاتە كشانەوە لە حكومەت و پەرلەمان. هەندێكجاریش گەیشتووەتە بەجێهێشتنی عێراق لەلایەن خۆیەوە، بەڵام دواتر یان لەژێر گوشاری جەماوەرەكەی یان تكا و داوكاری هێزە سیاسییەكانی دیکە یان لەبەر بەرژەوەندی رەوتەكەی پاشەكشەی لێكردووە. باوەڕێكی زاڵیش هەیە كە ئەمجارە بەهەمانشێوەی جارانی دیكە بگەڕێتەوە بۆ نێو پرۆسەكە و هێندە هەیە بەم هەنگاوە رەخنەو ناڕەزایی و كێشە ناوخۆییەكانی سەر رەوتەكەی هەناردەكرد بۆ دەرەوە و، ئەوەی بەرەو ئاقاری خۆ خۆشەویستكردن و تكای گەڕانەوە بۆ یارییەكە گۆڕی، كە هەندێكیان لە ركابەرەكانی و هەندێكی دیکە لەو لایەنانەن کە پێیانوایە چەپڵەی هەڵبژاردن بەدەستێك لێنادرێت و بەبێ سەدر پڕۆسەكە بەباشی بەڕێوەناچێت.
*ئەم وتارە بریتییە لە هەڵسەنگاندنی هەفتانەی ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو ، لەلایەن هاوکاری ناوەند یاسین تەها نووسراوە.
