پاش تێپەڕاندنی بەربەرستی 100 رۆژی یەكەم و هێوربوونەوەی رێژەیی مەترسییەكانی "هەڵكشانی شێتان" ـەی دۆلار، لەپڕ حكومەتی سوودانی كەوت بەسەر ئاڵۆزییەكانی هەمواری یاسای هەڵبژاردن. ئەم یاسایە كە جێگیر نییە و هەر چەند ساڵێك وەك كراس بەبەری هێزە سیاسییە باڵادەستەكان دەبڕێ و دەدوورێ، ئەم جارەیان لەكاتێكدا خراوەتەڕوو كە جەمسەرێكی سەرەكی و گرنگی شیعە كە سەدرییەكانن لە دەرەوەی پەرلەمان و پرۆسەی سیاسین، ئەگەر یاساكەش بەخواستی ئەوان بڕوات كە فرە بازنەییە، ئەوە ئەگەری دووبارەبوونەوەی هەمان ئەنجامی هەڵبژاردنی تشرینی 2021 هەیە كە سەدری كرد بە یەكەم، ئەگەریش دژی خواستی سەدرییەكان بێت و گوێیان بۆ نەگیرێت ئەوە مەترسی گەڕانەوەیان بۆ شەقام و ناڕەزایەتی زیاتر دەكات و لە هەردوو بارەكەشدا سەدر هەر گرێ و لەمپەرە بۆ هێزە شیعەكانی ركابەری ئەگەرچی خۆشی دوورەپەرێز كردبێت.
یاسای هەڵبژاردن كە هێزە شیعەكانی چوارچێوەی هاوئاهەنگی دەیانەوێت بە سیستمی "سانت لیگۆ" و كەمكردنەوەی بازنەكانی هەڵبژاردن (لە 83 بازنە بۆ 18) تێیپەڕێنن، تەنیا سەدرییەكان تووڕە ناكات بەڵكو گورز لەو هێزە نوێیانەش دەدات كە لە پاش تشرینی 2019 دروستبوون، یان ئەو "سەربەخۆ" یانەی بەكەڵك وەرگرتن لە فرەبازنەیی گەیشتوونەتە پەرلەمان، ئەمانەش جگە لە چەتری سەدر چاویان لە كۆمەك و پشتیوانی مەرجەعیەتی نەجەفیشە كە پێشتر پشتیوانی لە زۆركردنی بازنەكانی هەڵبژاردن كردووە، ئەگەر هەموو ئەمانەش بچنە سەر یەك هێڵ و یەك ئاڕاستە، ئەوە بەرەنگاربوونەوەیان بۆ هێزە شیعە حوكمڕانەكان قورس و باجدار دەبێت بەتایبەت كە ئەوان هێشتا لە دڵەخورتێی گوشارە داراییەكانی ئەمەریكادان و ترسی ئەوەیان هەیە پلانێك بێت بۆ دووبارەكردنەوەی ئەزموونی رووخاندنی حكومەتەكەی عەبدولمەهدی (2019 _ 2020) لە رێگای خۆپیشاندانەوە.
لەپاش ئەو هەموو نەرمییەی "چوارچێوەی هاوئاهەنگی" نواندیان بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا لە پای رەواندنەوەی هەندێك لە مەترسییەكانی قەیرانی دۆلار و بەرگرتن لە ئەگەری قۆستنەوەی لە ناوخۆدا، درزی دووەم كە دەشێت سەدر كەڵكی لێوەربگرێت بۆ تەنگەتاوكردنی ركابەرەكانی ناڕەزایەتییەكانی پەیوەست بە پرۆژەی هەمواری یاسای هەڵبژاردنە، لەم چوارچێوەیەشدا باس لەوە دەكرێت كە لەچەند ماوەی داهاتوودا مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانی پێشوو بە پرۆژەیەكی سیاسی نوێوە بگەرێتەوە بۆ بەغدا و لەگەڵ هەندێك لە هێزە مەدەنییەكانی تر خۆیان رێك بخەنەوە بۆ ئەوەی لەگەڵ سەدردا بەر بەنیازەكانی چوارچێوەی شیعی بگرن بەتایبەت پاش ئەوەی كازمی ئەستۆ پاكیی خۆی وەرگرت لە تاران و دەنگۆی ئەوەش هەیە سڵاو و كاخەزی تارانی لەگەڵ خۆیدا هێنابێت بۆ سەدر، بەڵام بەگوێرەی زانیاری ناو رەوتەكەی مقتەدا سەدر، هێشتا سەدر هیچ وەڵامی نەداونەتەوە.
جگە لە یاسای هەڵبژاردن، حكومەت لە بەردەم تاقیكردنەوەی پرۆژەیاسای بودجەشدایە كە دوا كەوتووە بۆ مانگی ئادار و نیسان، ئەم وێستگەیەش جگە لە ئاستی هەرێمی کوردستان و بەغدا لەسەر ئاستی چوارچێوەی شیعی و هاوپەیمانییە سوننەكان (سیادە و عەزم)، هەروەها لەسەر ئاستی ناوخۆی شیعە حوكمڕانەكانیش هەر لێكەوتەی دەبێت، چونكە دابەشكردنی پارە و داهات بەسەر جەمسەرەكانی هێز ئاسان نییە و ئەگەر لایەنێك هەڵاواردە بكرێت یان بەشی پێكهاتە و پارێزگا و جەماوەر و كۆمپانیا و بەرژەوەندییەكانی كەمبكرێتەوە، ئەوە ئەگەر كراوەیە بۆ ئەوەی بچێتە بەرەی بەرهەڵستكاری كابینەی حكومەت، ئەمە لەكاتێكدا حكومەتەكە خۆی بەدیار بێدەنگی و ئاماژەكانی سەدر و رەتەكەیەوە رۆژ دەژمێرێت.
لە بودجەدا گرێی زۆر هەن؛ خەمڵاندنی نرخی نەوت، بڕینەوەی نرخی دۆلار و چارەسەركردنی جیاوازی زۆری نرخە فەرمی و بازاڕییەكەی، بەدوای ئەوانیشدا جێگە كردنەوەی گفتەكانی كارنامەی حكومەت، لەمەش گرنگتر رازیكردنی لایەنە سوننەكان و چارەسەركردنی گرێی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان كە بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی بژاردەكانی مامەڵە لەگەڵ كردنی خزاندووەتە تونێلێكی بەرتەسەكەوە. بەگوێرەی پرەنسیپی گەمەی دیموكراسی هێزە شیعەكان زۆرینەی ئەوەیان هەیە بەتەنیا بودجە تێپەرێنن، بەڵام لەكاتێكدا كە ئەوان لە ئەمەریكا و ئەورووپا دەگەڕێن بۆ سەلماندنی ئەوەی حكومەتەكە بنكە فراوان و هەمەچەشنە تەنیا هی شیعە نییە، هەڵاواردەكردنی ئەم دوو جەمەسەرە یان بێباكی بەرامبەریان هەروا ئاسان نییە وەك ئەو كاتەی كە حەیدەر عەبادی سەرۆكوەزیرانی پێشووتر (2014 _ 2018) بەهۆی شەڕی داعشەوە هەموو پاڵپشتییەكی نێودەوڵەتی هەبوو.
بەگوێرەی ئەو ئاماژانەی بەردەستن هێشتا سوودانی بەتەواوی لە تێستی ئەمەریكا دەرنەچووە، لە واشنتن زۆرێك بەو چاوە تەماشای دەكەن بەڵێ ناكرێت بە "پاشكۆی ئێران" تەماشا بكرێت، بەڵام ناشتوانێت زۆر لە قسەی بنكە سیاسییەكەی دەربچێت لە چوارچێوەی شیعی كە بە ئاشكرا دوو وەزیریان لە گرووپە چەكدارەكانی دژە ئەمەریكا و سزادراوی واشنتن بەسەردا سەپاند كە بریتین لە نەعیم عەبودی، وەزیری خوێندنی باڵا (عەسایب) لەگەڵ ئەحمەد ئەلئەسەدی وەزیری كار و كاروباری كۆمەڵایەتی (جند الإمام ـ الفتح). هەر لەبەر ئەو دڵەڕاوكێ ئەمەریكییەشە وەزیری دەرەوە (د.فوئاد حسێن) و شاندە باڵاكەی عێراق لە واشنتن نەیانتوانی مانگی رابردوو بانگهێشتنامەیەك بۆ سودانی بە ئاسانی مسۆگەر بكەن و ئەو سەردانە بە دیاری نەكراوی ماوەتەوە تاوەکو كاتێكی دیکە.
لە دەرەوەی عێراقیش، ئێران و توركیا كە دوو دراوسێ هەرە پەیوەندیدارەكەی عێراقن لەبەردەم پێشهات و ئەگەری جۆراوجۆردان كە بەشێكیان سیاسی و ئابووری و، هەڵبژاردن و بەشەكەی دیکەی كەمئاوی و كەمی بارانە كە سەرجەمیان كاریگەری گەورەیان لەسەر عێراق دەبێت، مەسەلەی كۆنتڕۆڵكردنی دزەكردنی دۆلاریش بۆ ئەم دوو وڵاتە لە عێراقەوە پابەندییەكی كت و پڕ و ناكاوە كە شكاوەتە گەردنی حكومەتی سوودانی و زانیارییە دزە پێكراوەكان باس لەوە دەكەن مەسەلەی پابەندی بە "سیستمی سوێفت" و خۆ ئامادەكردن بۆ پێشهاتەكانی توركیا و ئێران هاندەری ئەمینداری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان بووە كە خۆی بهێنێتە ئەو ئاستەی چەند كۆڕ و كۆبوونەوەیەك بەپرسە عێراقییەكان بگەڕێت و بچێتە ئەو خوانانەشی كە ئەمینداری عەسایب سەرۆكی "بابلیون"ی تێدایە كە دوو سزادراوی ئەمەریكان، لەو دیدارانەشدا "گۆتێریش مەترسییەكانی راستەوخۆ بەگوێی ئامادەبووان داوە" بۆ ئەوەی پاساویان نەمێنێت" چونكە ئەگەری زاڵ ئەوەیە لەمەولا ئەمەریكا گوشارەكانی لە دیاردە بێزراوەكانی عێراق یان ئاودیوی دۆلار بۆ ئێران بگوازێتەوە بۆ بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكان لە مانتهاتنی نیویۆرك.
ئەو هاوپەیمانییە شیعییەی كە بڕیارە بەرەنگاری ئەم ئاڵنگارییانەی عێراق ببێتەوە چەند مانگێك بەر لە ئێستا پاڵنەری مانەوەی بە تۆكمەیی و یەك ریزی زیاتر بەرەنگاربوونەوەی سەدر بوو، ئێستا كە حكومەت یەكلایی بووەتەوە و لەبەردەم ئەگەری هەڵبژاردندایە ئەوان كەوتوونەتە شەڕی قورسی بەرژەوەندی حیزبەكانیان و گەڕان بەدوای پێگە بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو، هەرچەندیشە زوو زوو دەگوترێت كە دوو جەمسەرە ركابەرەكەی هاوپەیمانییەكە "دەوڵەتی یاسا" و عەسایب" كۆك و تەبان و لەگەڵ جەمسەرەكەی دیکەی "حەكیم ـ عەبادی" كێشەیان نییە، بەڵام پێدراوەكان بەرەو ئەوەن كە لایەنە شیعەكانی بنكەی سوودانی هێندەی چاویان لەسەر سۆراخكردنی قۆناغی داهاتووە هێندە لە بیری تۆكمەكردنی ئەم قۆناخەدا نین و لە چەند رۆژی رابردووشدا هەندێك لە جیاوازییەكانی ئاراستەی سوودانی سەرۆك وەزیران و هێزە شیعەكانی هاوپەیمانی دەركەوتوون بە تایبەت لە بوارەكانی پابەندی وەزیرەكان بە حیزبەكانیان و خەمساردییان لە "بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی" ئەمەش دەرگایەكی دیکە بە ڕووی ناكۆكی و جیاوازی زیاتر لە ناو كابینەی حكومەت و راگرە سیاسییەكانی.
