RRC |

 زریان رۆژهەڵاتی|

 بەرایی

شەڕی دژی داعش و هێرشی جاربەجاری میلیشیاكان، پرسی درۆنداركردنی هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان لە رۆژەڤدا دەهێڵێتەوە كە هێشتا بەهۆی بێ متمانەیی سیاسی و بیرۆكراسییەكی تاقەتپڕووكێنی سەربازییەوە، یەكلانەكراوەتەوە. هەرچەند فەریق جەبار یاوەر ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە بەو دوواییانە گوتبووی، لەمەودوا فڕۆكەی چاودێری بە هاوبەشی(ئەفسەری سوپا و ئەفسەری پێشمەرگە) بۆ چاودێریكردنی ئەو ناوچانە بەكاردێت كە بۆشایی ئەمنییان تێدایە،[1]بەڵام تائێستا عێراق رازی نەبووە هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان درۆندار بكرێن. ئەمەش لەكاتێكدایە كە تەنانەت بەشێك لە هێزەكانی حەشدی شەعبی درۆندارن[2]و بەپێی هەندێك سەرچاوەش، وەزارەتی بەرگریی عێراق بەنیازی كڕینی درۆنی زیاترە.

نەك تەنیا كڕینی چەكی نوێ و پێشكەوتوو، بەڵكو عێراقیش هاوشێوەی بەشێك لە وڵاتە گرنگەكانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، چووەتە خەیاڵی گەشە پێدانی توانای بەرهەمهێنانی چەكی نوێوە و، بۆ ئەوەش، (دەستەی گەشەپیدانی پیشەسازی جەنگی) زیندوو كردووەتەوە كە بەپێی یاسا، پێویستە نوێنەرێكی وەزارەتی پێشمەرگەشی تێدابێت. هەڵبەت بەپێی سەرچاوەكانی وەزارەتی پێشمەرگە، تائێستا هیچ نوێنەرێكی ئەوان لەو دامەزراوە گرنگ و ستراتیژییەدا جێی نەكراوەتەوە كە راستەوخۆ گرێدراوی سەرۆكوەزیرانە.

پرسی  چەك و درۆنداركردنی پێشمەرگە

بیرۆكراسییەكی زۆر و مەرامی سیاسی، دوو هۆكاری گرنگن بۆ رێگرتن لە گەیشتنی چەكی نوێ بە پێشمەرگە. ئەمریكا رازیبووە درۆن بداتە پێشمەرگە، بەڵام كێشەكە لەوەدایە هێشتا عێراق بەوە قایل نییە. لەبەرئەوەی هەرێمی كوردستان بەشێكە لە عێراق، هەرجۆرە مامەڵە یان بەخشینێكی چەك بە هێزەكانی پێشمەرگە، پێویستیی بە رەزامەندی سەرۆكوەزیرانی عێراقە وەك فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراق. ئەم جۆرە داواكارییانەش دەبێ سەرەتا وەزارەتی بەرگریی عێراق، دواتریش فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكان و دوای ئەوەش سەرۆكوەزیرانی عێراق پەسەندی بکات. راستییەكەی سەرۆكوەزیرانی ئێستای عێراق، زیاتر لەوانی پێش خۆی مەیلی هاوكاریكردنی و بەشداریپێكردنی هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستانی هەبووە. ئەمە شتیكی باشە، بەڵام دەستگیرۆیی سەرۆكوەزیرانی عێراق سەبارەت بە چەكی پێشمەرگە هێشتا بابەتێكی گرنگە، كە پێویستە بە سیاسەت و بە یاسا چارەسەرێكی بۆ بدۆزرێتەوە. وەزارەتی پیشمەرگە تەنانەت بەوەش رازیبووە كە “ئەو درۆنانەی دەدرێنە پێشمەرگە، درۆنی شەڕكەر نەبن و تەنیا ئەوانەبن كە بۆ مەرامی چاودێری بەكاربێن”. بەڵام هێشتا بەغدا بەوەش رازی نەبووە.

بابەتێكی دیكەی پەیوەست بە پرسی چەك، دامەزراندنەوەی دەستەی پیشەسازیی جەنگییە كە دوای شەڕی 2003، بە بڕیارێكی پۆل برێمەر حاكمی مەدەنی ئەمریكا هەڵوەشێندرابووەوە. ساڵی 2019 پەرلەمانی عێراق یاسای دامەزراندنی دەستەی پیشەسازیی جەنگی دەركرد كە بەگوێرەی ئەوە، پێویستە نوێنەرێكی پێشمەرگەشی تێدابێت.[3] خاڵی جێگەی سەرنج ئەوەیە كە یەكەم رەشنووسی یاساكە باسی ئەندامبوونی نوێنەرانی یەكەو دامەزراوە سەربازییەكانی بەبێ پێشمەرگە كردبوو، بەڵام لە یاسا پەسندكراوەکەدا پێشمەرگەشی بۆ زیادكراوە، هەرچەند تائێستا جێبەجێنەكراوە.

محەممەد ساحب دەڕاجی، پەرلەمانتاری پێشووی فەتح كە ئێستا سەرۆكایەتی دەستەكە دەكات، گوتوویەتی ئەوان هەنگاوی گرنگ دەنێن بۆ بەرهەمهێنانی چەك لە ناوخۆ، تاوەكو كەمتر پشت بە وڵاتان ببەستن.[4] وادیارە عێراق دەیەوێ هاوسەنگییەك لەنێوان چەكی رووسی و ئەمریكی- ناتۆدا رابگرێت و بۆ بەرهەمهێنانی چەك لە ناوخۆش، چاوی لە رێككەوتن لەگەڵ پۆڵۆنیا، توركیا و چەند وڵاتێكی دیكەیە.

هەندێك لە سەرچاوەكان باس لەوە دەكەن كە بەغدا بە نیازە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی بایراكتار لە توركیا بكڕێت[5] و لیوا یەحیا رەسووڵ گوتەبێژی فەرماندەیی هێزە چەكدارەكانیش باسی لە كڕینی رادار و چەكی فەرەنسی كردووە.[6] كێشەكە لێرەدا ئەوەیە كە ناڕوونییەكی یاسایی هەیە سەبارەت بە چۆنیەتی پشكداركردنی هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان لەو چەكانەی كە عێراق دەیانكڕێت.

 كێبركێی چەك لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست دا

خەریكە وردە وردە پێکهاتنێکی سارد باڵ بەسەر پەیوەندی لایەنە ركابەرەكانی ئەم ناوچەیەدا دەكێشێت، ئەمەش لەگەڵ چڕبوونەوەی خواست و تەقەلای دەوڵەتان بۆ كڕین و دروستكردنی چەكی نوێ هاوتەریبە و بە ئەگەری زۆریش، دواجار ناوچەكە بەرەو هاوسەنگییەكی نوێی هێزداری دەبات. ئێستا هەر لە ئاشتی نێوخۆیی کەنداوەوە بگرە تاوەکو دانوستاندنی تاران و ریاز، لانیكەم 8 دانوستاندنی دوولایەنە و چەندلایەنە لەنێوان هێزە ركابەر و نەیارەكانی ناوچەكە لە ئارادایە. هاوكات لەگەڵ ئەوەشدا، لە سووربوونی توركیاوە بۆ كڕینی ئێس400ی رووسی، تاوەکو خواستی ئیمارات بۆ كڕینی ئێف-35 و بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران و خواستی ریاز بۆ كڕینی چەكی پێشكەوتووی بەرگری، زۆر تەقەلا هەن كە بازاڕی چەكیان لە ناوچەكە گەرم كردووە.

لەم رۆژانەدا كە “درۆنی وێڵ”[7] و گەمەی سیاسەت لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست زیاتر تێكەڵاوی یەكتر بوونە، رووسیا زیاتر ئامادەیی لە ناوچەكە هەیە و چین بە تەمای پەلكێشانە، ئەمریكاش لەنێوان خواستی مان و نەماندا دێت و دەڕوات، ئەكتەرەكانی ئەم ناوچەیە گۆڕین و سەرلەنوێ داڕشتنەوەی هاوپەیمانی و ركابەرییەكان، لەگەڵ دەستخستنی چەكی نوێ، وەك رێگەچارەی دروستكردنی هاوسەنگیی هێزداری سەیر دەكەن. لە دۆخیكی وەهادا، لانیكەم تاوەکو ئەو ساتانەی كە هاوسەنگییەكی سەقامگیری هێزداری دروستدەبێت، ئەگەری بەكارهێنانی گرووپە پرۆكسییەكان كراوەیە. ئەمە بۆ وڵاتێكی وەك عێراق و هەرێمی كوردستان كە سەرەڕێی هێز و جەمسەرە جیاوازەكانن، لەوانەیە واتای بەردەوامی ناسەقامگیری بدات. ئالێرەوەیە كە دابینكردنی چەكی نوێ، بەتایبەتی ئەوانەی كە پەیوەستن بە چاودێری و بەرگری ئاسمانی، بۆ بەرەنگاربوونەوەی هێرشی تیرۆر و گرووپە چەكدارییە جۆراوجۆرەكان بایەخێكی زۆریان هەیە.

كۆتایی

پرسی دابینكردنی چەك بۆ پێشمەرگە تائێستا پرسێكی سیاسییە. ئەگەرنا بەپێی بەندی دووی ماددەی دووەمی یاسای دەستەی پیشەسازیی جەنگی، پێویستە كەرەستە و چەك بۆ هەموو هێزەكان بە پێشمەرگەشەوە دابینبكرێت، بەڵام بێ متمانەیی لایەنەكان بووەتە هۆكارێك بۆ رێگرتن لە دابینكردنی پێداویستی و كەرەستە جەنگییەكان بۆ ئەم هێزانە كە رۆڵێكی كارایان لە شەڕی دژی تیرۆردا هەیە و كاریگەریی بەرچاویان لە دابینكردنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان و عێراق و ناوچەكەش هەیە.

لەم رۆژانەی دوای هەڵبژاردندا كە جموجۆل و دانوستاندنی لایەنەكان سەبارەت بە دروستكردنی هاوپەیمانی و فراکسیۆنی گەورە و دواتریش حكومەت چڕبووەتەوە، گرنگە پرسی دۆزینەوەی دەرچەیەكی یاسایی- سیاسی بۆ پشكداركردنی پێشمەرگە لەو چەكانەی كە وەزارەتی بەرگریی عێراق دەیانكڕێت، لەگەڵ بەشداریی نوێنەری وەزارەتی پێشمەرگە لە دەستەی پیشەسازیی جەنگیی عێراق دا، لەبەرنامەی كاری حیزبەكاندا بێت.

[1] – https://witebej.com/News.aspx?id=66170&MapID=4#.YcGXU8lByUk

[2] https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/astrad-almylyshyat-tht-rayt-qwat-alhshd-alshby-aljz-alawl-mnzwmt-altayrat-almsywrt-

[3] – https://moj.gov.iq/upload/pdf/4561.pdf

[4] – https://www.alaraby.co.uk/politics/%D8%B1%D8%A6%D9%8A%D8%B3-%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A8%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A9-%D8%B9%D8%B1%D9%82%D9%84%D8%A9-%D9%85%D8%AA%D8%B9%D9%85%D8%AF%D8%A9-%D9%84%D8%A5%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A1-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%AC

[5] – https://www.alaraby.co.uk/politics/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D9%83%D8%B4%D9%81-%D8%B9%D9%86-%D8%B5%D9%81%D9%82%D8%A9-%D9%84%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D8%A1-%D8%B7%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%22%D8%A8%D9%8A%D8%B1%D9%82%D8%AF%D8%A7%D8%B1%22-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1%D9%83%D9%8A%D8%A9

[6] – https://ninanews.com/Website/News/Details?key=924373

[7] -ئاماژەیە بەو درۆنە بچووكانەی كە هێرشیان پێ دەكرێت و دۆزینەوەی شوێن وسەرچاوەكانیشیان، لانیكەم دەستبەجێ كارێكی ئاسان نییە.