رۆژی 24ی ئەیلوول 2024 لە ریو دی جانیرۆی بەڕازیل-ەوە رێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت "ئۆپێک" راپۆرتی ساڵانەی "ئاسۆی نەوتی جیهان - 2050"یان بڵاوکردەوە، بەپێی راپۆرتەکە گەشبینییەکی گەورە بۆ داهاتووی نەوت لە رووی زیادبوونی خواست و دابینکردنی لەلایەن وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوتەوە دەبینرێت، سەرەڕای زیادبوونی ناسەقامگیرییەکان لە رووە جیاوازەکانەوە.

لە راپۆرتە 290 لاپەڕەیەکەدا بە پشتبەستن بە سێ بنەمای سەرەکی و لە سێ سیناریۆی جیاوازدا بازاڕی خواست و خستنەڕووی بۆ هەموو جۆرەکانی وزە روون کردووەتەوە، بەڵام فۆکووسی هەر پەڕەگرافێک زیاتر لەسەر داهاتووی نەوتە، بەتایبەتیش دوای بڵاوکراوەکانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزە لەبارەی وزە باوەکان و نەوتەوە. بەپێچەوانەی پێشبینییەکانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزە بۆ داهاتووی نەوت، رێکخراوی ئۆپێک ئاماژە بەوە دەکات، کە خواست بۆ وزە بە رێژەی 24% تاوەکو 2050 زیاتر دەکات، کە ئەمەش لە دەرەوەی وڵاتانی رێکخراوی گەشەپێدانی و هاوکاری ئابوورییەوە OECDیە، کە هیندستان و چین دوو پایەی سەرەکی زیادبوونی ئەم خواستەیە پێکدەهێنن، بەشێوەیەک تاکە جۆری وزە لە ماوەی 25 ساڵی داهاتوودا خواستی لەسەر کەمدەبێتەوە خەڵوزە، لەکاتێکدا خواستی رۆژانەی جیهان بۆ نەوت دەگاتە 120 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا. لێرەدا بە پشتبەستن بە سیناریۆکانی ئۆپێک و بەراوردی بنەماکانی بە داتاکانی بانکی جیهانی و نەتەوەیەکگرتووەکان و سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی هەڵوەستەیەک لەسەر گەشبینییەکانی ئۆپێک بۆ داهاتووی نەوت و گۆڕانکارییەکان لە داهاتوودا دەکەین.

بنەماکانی زیادبوونی خواست بۆ نەوت لە ساڵانی داهاتوو تاوەکو 2050

بەپێی ئۆپێک هەر سێ بنەمای زیادبوونی دانیشتووان، گەشەکردنی ئابووریی جیهان و بەشاریبوونی دانیشتووانی جیهان تاوەکو 2050 وادەکات کە زیادبوونی خواست بۆ نەوت و جۆرە باوەکانی وزە نەوەکو کەمبکات، بەڵکو زیاتر بێت و پێویستی بە 17.4 تریلیۆن دۆلاری دیکە هەبێت بۆ وەبەرهێنان و لێدانی بیری نوێ و زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوت. بەپێی داتاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، ژمارەی دانیشتووانی هەسارەی زەوی 8.2 ملیار کەس لە 2024دا و ئەم ژمارەیە تاوەکو 2050 دەگاتە 9.7 ملیار کەس، کە لە راپۆرتەکەی ئۆپێکیش ئاماژە بە هەمان ژمارە دەکات کە زۆربەی لە دەرەوەی وڵاتانی OECDوەیە. 

بنەمایەکی دیکە کە کاریگەری گەورەی لەسەر زیادبوونی خواستی وزە و نەوت دەبێت، زیادبوونی ژمارەی دانیشتووانی شار و سەنتەری شارەکانە، کە بە پرۆسەی بەشاریبوون دەناسرێت، کە ئەمەش بەپێی ئۆپێک ژمارەیان تاوەکو 2050 دەگاتە سەروو 6.6 ملیار کەس، لەکاتێکدا بەپێی نوێترین راپۆرتی بانکی جیهانی ئێستا رێژەی 56%یان 4.4 ملیار کەس لە شارەکان دەژین و تاوەکو 2050 ئەم ژمارەیە دەبێتە دوو هێندە، واتە زیاتر لەوەی کە ئۆپێک پێشبینی کردووە کە لە هەر 10 کەس لە هەسارەی زەوی، ئەوا 7 کەسیان لە شارەکان دەژین و ئەمەش وادەکات رێژەی 80%ی کۆی گەشەی بەرهەمی نێوخۆی GDP جیهان لەشارەکانەوە بەرهەمبێت. هەروەها، ئەم زیادبوونەی دانیشتووان لە سەنتەری شارەکان بەمانای زیادبوونی هێزی کار دێت، کە ژمارەیان دەگاتە 6.6ملیار کەس و نزیکەی 870 ملیۆن هێزی کاری نوێ دێتە بازاڕی کارەوە. 

بنەمای سێیەمی گەشبینییەکەی ئۆپێک بۆ داهاتووی نەوت بەهۆی فراوانبوون یان قەبەبوونی ئابووری جیهانەوەیە، کە ئەمەش جیاوازە لە پێشبینییەکانی سندوقی نەختینەی جیهانی، بەشێوەیەک بەپێی ئۆپێک ساڵانە رێژەی 2.9% لە ئێستاوە تاوەکو 2050 ئابووری جیهان گەشە دەکات، بەڵام  ئەم گەشەکردنی ئابوورییە بەشێوەیەکە، کە بە رێژەی 3.7% لە دەرەوەی وڵاتانی OECDوەیە و وڵاتانی رێکخراوی گەشەپێدان و هاوکاری ئابووری OECD بە رێژەی 1.6% ئابوورییەکەیان گەشە دەکات. هەروەها ئەم گەشەکردنەی ئابووریی جیهان، بەجۆرێکە کە قەبارەی ئابووری جیهان دەبێتە دوو هێندە لە 165 تریلیۆن دۆلارەوە لە 2023دا بۆ 358 تریلیۆن دۆلار لە 2050دا. 

لە راستیدا تەنیا لە بنەمای سێیەمدا جیاوازی لەنێوان ئۆپێک و دامەزراوەکانی دیکەی جیهان هەیە، بۆ نموونە سندووقی نەختینەی نێودەوڵەتی لە راپۆرتی ساڵانەیدا، لەبارەی گەشەی ئابووریی جیهان تاوەکو 2050 ئاماژە بەوەدەکات، کە ئابووریی جیهان بە رێژەی 2.4% ساڵانە زیاد دەکات، کە ئەمەش 0.5% کەمترە لەوەی ئۆپێک.

سیناریۆکانی زیادبوونی خواست بۆ نەوت

چاوەڕواندەکرێت خواستی جیهان بۆ هەموو جۆرەکانی وزە بە رێژەی 24% لە ماوەی 25 ساڵی داهاتوودا زیاد بکات، کە هۆکاری سەرەکی ئەم زیادبوونەش بەهۆی وڵاتانی تازەگەشەکردووە دەبێت، لەنێویاندا هیندستان کە رێژەی 30% کۆی زیادبوونی خواست بۆ وزە پێکدەهێنێت. بەشێوەیەک بەپێی پێشبینییەکانی ئۆپێک بۆ خواستی رۆژانەی نەوت لە جیهان لە 102.2 ملیۆن بەرمیلەوە دەگاتە 120.1 ملیۆن بەرمیلی رۆژانە لە 2050دا، لەماوەی مامناوەندیشدا تاوەکو 2029 خواستی رۆژانەی جیهان بۆ نەوت دەگاتە 112.3 ملیۆن بەرمیل نەوت. 

رێکخراوەکە دوو سیناریۆی دیکەی بۆ داهاتووی نەوت خستووەتەڕوو، بەشێوەیەک لە سیناریۆی یەکەمدا کە بەستراوەتەوە بە تەکنەلۆژیاوە ئاماژە بە رۆڵی تەکنەلۆژیا یان پاڵنەرەکانی تەکنەلۆژیا بۆ کەمکردنەوەی دەردانی دووانەئۆکسیدی کاربۆن، هەروەها گۆڕانکارییەکانی بازاڕی وزە لە رووی خواست و بەکارهێنانەوە، کەوا تەکنەلۆژیا پێشەنگی دەکات دەخاتەڕوو، کە لەم سیناریۆیەدا ئەگەر دەردانی دووانەئۆکسیدی کاربۆن سنووردار بکرێت و راگرتنی بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما بۆ سەروو دوو پلەی سیلیزی جێبەجێ بکرێت، ئەوا خواستی جیهان بۆ نەوت رۆژانە لە سەروو 100 ملیۆن بەرمیل نەوتەوە جێگیر دەبێت تاوەکو 2040 و دواتر کەمدەکات بۆ 96 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا، ئەمەش بەواتای جیاوازی لە خواست بۆ نەوت بە بڕی 24 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا  دێت، بەپێی سیناریۆی یەکەمی ئۆپێک وەکو لەسەرەوە باسکراوە.

سیناریۆی دووەم، کە بە گەشەکردنێکی دادپەروەرانە ناسێنراوە، ئاماژە بەوە دەکات کە هەبوونی ئابوورییەکی دادپەروەرانە و دابینکردنی خۆشگوزەرانێکی باشتر بۆ وڵاتانی تازەگەشەکردوو، دەبێتە هۆی زیادبوونی خواست بۆ هەموو جۆرەکانی وزە. لەم سیناریۆیەدا پێشبینیی دەکرێت تاوەکو 2030 خواستی جیهان بۆ نەوت بگاتە 115 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا و ئەم زیادبوونە بەردەوام دەبێت، تاوەکو دەگاتە 127 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا، واتە لەم سیناریۆیەدا بە بڕی  2 ملیۆن بەرمیل لە 2030 و 7.1 ملیۆن بەرمیل نەوت لە 2050دا خواست بۆ نەوت زیاتر دەبێت وەک لە سیناریۆی یەکەمدا. 

کۆتایی

زیادبوونی خواست بۆ کۆی جۆرەکانی وزە جگە لە خەڵوز بە رێژەی جیاواز تاوەکو 2050 زیاد دەکات. بەپێی رێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت، وەکو ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە، ریزبەندیی یەکەم بۆ وزە نوێبووەکان (تیشکی خۆر و با)کە لەماوەی 2023-2050دا بە رێژەی 445% زیاد دەکات. ئەگەر ئەو وزەیەی لە وزە نوێبووەکان دێت یەکسانی بکەین بە بەرمیلێک نەوت، ئەوا بەشێوەیەکە کە لە 9.6 ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانەوە زیاد دەکات بۆ 52.4 ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانە. دووەم گەورەترین زیادبوونی خواست لەسەر جۆرەکانی وزە بۆ گازی سرووشتییە، بەشێوەیەک خواست بۆ گازی سرووشتی لەپێش نەوت دێت، لەکاتێکدا بەپێی ئۆپێک، چاوەڕواندەکرێت خواست بۆ نەوت لەو ماوەیەدا  16.7 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا زیاد بکات.

هەروەها، خواست بۆ نەوت و گاز لە جیهان بە رێژەی 53% بەشداری کۆی وزەی جیهان لە 2050 دەکات و نەوت بەتەنیا رێژەی یەک لەسەر سێ یان 29% کۆی وزەی جیهان لە 2050دا پێکدەهێنیت، ئەم پێشبینی زیادبوونی خواستە بۆ نەوت لەلایەن ئۆپێکەوە تەواو پێچەوانەی پێشبینییەکانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە IEA و دامەزراوەی زانیاری وزەی ئەمریکا EIA یە. هەربۆیەش لە سیناریۆی نیت زیرۆی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە IEAدا هاتووە "خواست بۆ نەوت لە 2050 دەگاتە 55 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا" کە ئەمەش ناکاتە نیوەی ئەوەی ئۆپێک لە خراپترین سیناریۆدا بۆ داهاتووی نەوت دایناوە. بڕیارە رۆژی 16ی مانگی داهاتوو ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە راپۆرتی ساڵانەی بەناونیشانی "ئاسۆی وزەی جیهان 2024" بڵاوبکاتەوە، کە نەک تەنیا جیاواز دەبێت بەڵکو چاوەڕواندەکرێت تەواو پێچەوانەی ئەمەی ئۆپێک بێت کە بڵاوکراوەتەوە.  

ئەگەر بەراوردێکیش لەنێوان راپۆرتی ئەم ساڵ و ساڵی رابردوودا بکەین، ئەوا پێشبینییەکان بۆ خواستی نەوت روو لە هەڵکشان بووە، بەشێوەیەک لە راپۆرتی 2023دا خواستی جیهان بۆ نەوت لە 2030دا رۆژانە 102 ملیۆن بەرمیل دەبێت، بەڵام لە راپۆرتی 2024دا خواستی جیهان بۆ نەوت رۆژانە لە 2030دا زیاد دەکات بۆ 103.1 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا. هەروەها لە دوو دەیەی داهاتوودا و لە 2045دا بەپێی راپۆرتی راپۆرتی ئۆپێک لە ساڵی رابردوو خواستی جیهان بۆ نەوت رۆژانە 106.1 ملیۆن بەرمیل دەبێت، بەڵام لە راپۆرتی ئەمساڵدا خواستی جیهان بۆ نەوت بەرزدەبێتەوە بۆ 108.5 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا.ئەم زیادبوونەی بەردەوامی خواست بۆ نەوت لە داهاتوودا لەسەر بنەماکانی گەشەکردنی ئابووری ولاتانی تازەگەشەکردوو، زیادبوونی ژمارەی دانیشتوان و بەشاربوونی دانیشتووانەوە.  

سیناریۆکان لەسەر بنەمای پێشبینییەکان بۆ ژمارەی دانیشتووان، گەشەی ئابووری و زیادبوونی ژمارەی شارنشین، بەدڵنیاییەوە بەلەبەرچاوگرتنی پێشکەوتنەکانی تەکنەلۆژیا، گۆڕانکارییە جیۆپۆلەتیکی و دیمۆگرافیای جیهان. لە هەردوو دیوەکەدا ئەوەی روونە کە ئاسۆی درێژخایەنی کەرتی وزە ناسەقامگیرە و هەروەکو چۆن دەرفەتی گەورە لە بەردەمدایە بەهەمان شێوە ئاڵینگاری گەورەی دێتە پێش لەسەروو هەموویانەوە راگرتنی هاوسەنگی گەشەپێدانێکی بەردەوام، گەشەسەندنێکی دادپەروەرانە و دابینکردنی وزە بۆ 1 ملیار کەس لە جیهان کە هێشتا وزەی کارەبایان پێنەگەشتووە، هەموو ئەمانەش سەرەڕای گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا و پێشکەوتنەکانی ژێری دەستکرد، کە لەم دەیەی و دەیەی داهاتوودا کاریگەری خۆی دەکاتە سەر کۆی سیناریۆکان. 

سەرچاوەکان:

OPEC Secretariat, September 2024, World Oil Outlook 2050, Vienna, Austria, www.opec.org

World Bank Group. “Urban Development.” World Bank, world Bank Group, 3 Apr. 2023, www.worldbank.org/en/topic/urbandevelopment/overview. Accessed Sept. 23AD.

 United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2024). World Population Prospects 2024: Summary of Results (UN DESA/POP/2024/TR/NO. 9).

IEA (2023), World Energy Outlook 2023, IEA, Paris https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2023, Licence: CC BY 4.0 (report); CC BY NC SA 4.0 (Annex A)