RRC |

 زریان رۆژهەڵاتی|

 بەرایی

هێرشەكەی هەولێر، بەشێكە لە سیاسەتێكی دووبارەی ئێران بەڵام ئەمجارەیان لە قۆناخێكی هەستناكدا كران كە عێراق، رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و جیهانی پێیدا دەڕوات؛ بە ئامانجكردنی راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆی ناوچە و شوێنێكی جیاوازتر لەوانەی كە بە نەیاری خۆی دەیزانێت!

وا مەزەندە دەكرێت موشەكەكان لە سنوورەكانی هەردوو پارێزگای كرماشان و ئازەربایجانی رۆژئاواوە هاوێژرابن كە جگە لە شوێنی حەوانەوە و زیانگەیاندن بە هاوڵاتیانی سڤیل، چ ئامانجێكی دیكەی نەپێكاوە. كەناڵەكانی نزیك لە ئێران جۆری موشەكەكانیان بە گرادی 122ملم ناوبردووەو هەندێك لە سەرچاوەكانی هەرێمی كوردستانیش پێیانوایە كە ئەوە لە جۆری فاتح 110یە كە پێشتریش بەكارهێنراون. پاڵنەرەكانی هێرشەكەی ئەمجارە كامەن و پێویستە هەرێمی كوردستان چی بكات؟

 هێرشەكەی ئەمجارە بۆچی كرا؟

سوپای پاسداران لە بەیاننامەیەكدا گوتویەتی لەدوای” تاوانەكانی ئەمدواییەی رژیمی دروستكراوی زایۆنی” و “راگەیاندنی پێشوەختە سەبارەت بە وەڵامدانەوە”،” ناوەندی ستراتیژی پیلانگێڕی و شەڕانگێزی” كردۆتە ئامانج. رەنگە ئەمەش ئاماژەیەك بێت بە كوژرانی دوو فەرماندەی ئێرانی كە لە رۆژانی رابردوودا لە سوریا كرابوونە ئامانج. لەڕاستیدا هیچ بەڵگەیەك نییە بیسەلمێنیت كە ناوەندێكی لێكۆڵینەوەی ئیسرائیلی لە هەولێر بووبێت تاوەکو كرابێتە ئامانج، ئەمە لە لایەن هەرێمی كوردستانەوە رەتكراوەتەوە و حكومەتی عێراقیش ئەمەی قبول نەكردووە. ئەوەی لە هێرشەكە زیانی پێگەیشتووە شوێنی حەوانەوەی خەڵك و ناوچەی سڤیل بوون.

راستییەكەی ئیسرائیل ئەوەندەی لەنیو خاكی ئێران و سووریا هێرشی لەسەر ئێران كردووە، ئەوەندە لە شوێنی دیكەی وەك هەرێمی كوردستانەوە ئەو كارەی نەكردووە. تەلئەبیب ئەو توانستەی پیشانداوە كە دەتوانێت لەناوخۆی ئێران بە هەزاران بەڵگەنامەی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران ببات، زانا ئەتۆمییەكانی بكوژێت و هێرشی سایبری بكاتە سەر بنكە و بارەگاكانی ئێران. لە سووریاش بە رەزامەندی رووسیا هەرجارناجارێ هێرش دەكاتە سەر بنكەو بارەگاكانی ئێران و هاوپەیمانەكانی. هێرشی ئێرانیش بۆسەر ئەمریكا و هاوپەیمانی نیودەوڵەتیش زیاتر بۆ سەر كۆمپانیا لۆجستیكییەكانە نەك خودی ئەمریكییەكان. ئەگەر ئامانجەكە هێرشكردنە سەر ئەو وڵاتانە بێت كە ئێران بە نەیار و دوژمنی خۆی دەیانزانێت، ئەوا بێشك ئادرەسەكەی هەولێرنییە. بەڵام وەك زۆرجار، ئێران لە شوێنیكی دوورتر لە نەیارەكانی شەڕی نەیارەكانی دەكات!

لەڕاستیدا ئامانجی هێرشەكان ئەوە نین كە راگەیێنراون و دەشێ چەند هۆكارێكی جیاوازیان بۆ ریز بكەین.

یەكەم: ئەگەری وەرچەرخانی هاوسەنگییەكانی هێزداری لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست

جیهان ئێستا بە كردەوە لە قۆناخی زیندووكردنەوەی سەردەمی شەڕێكی ساردی دیكەدایە. سیاسەتەكانی هاوپەیمانی و چەكداركردنی وڵاتان خەریكە بە خێرایی گەشە دەكات. ئەمە لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بەشێوەی خێراتربوونی گۆڕانی سیاسەتی هاوپەیمانییەكان و گەشە پێدانی توانای سەربازی وەرگێڕدراوە.

نزیكبوونەوەی توركیا لە ئیسرائیل، دوای 14 ساڵ دابڕان، هەروەها نزیكبوونەوەی توركیا لە ئیمارات و وڵاتانی دیكەی كەنداو، لەتەنیشت ئەوەشدا، پرۆژەی ئاشتی عەرەب- ئیسرائیل، كرانەوەی وڵاتانی عەرەبی- كەنداو بەڕووی عێراق و سووریا، لە گرنگترین ئەو سیاسەتە زەبەلاحەی هاوپەیمانین كە دەشێ لەدوای هێرشەكەی رووسیا بۆ سەر ئۆكراینا خێراتربووبن و ئەمەش ئەو خاڵەیە كە بەكردەنی، دەتوانێت تەگەرە بۆ باڵادەستیی ئێران لە عێراق و رۆژهەڵاتی نێوەڕاست خۆشبكات. بۆ نموونە توركیا لەدوای هەڵبژاردنەوە تاوەکو ئێستا چوارجار دانوستاندنی لەگەڵ سەركردەكانی كورد و سوننەدا كردووە و لە هەرێمی كوردستانیش، خەریكە كرانەوەیەك بەڕووی سلێمانیدا دەكات. كونسوڵی توركیا چەندجارێك سەردانی ئەوێی كردووە و بڕیاریشە قۆتابخانەی مەعاریف لەوێ بكرێتەوە. ئەمە بێجگە لەوەی كە ئەنقەرە چاوی لە بازاڕی عێراق و هەرێمی كوردستانە بە وزەشەوە بە تایبەتی گازی سروشتی. ئالێرەوەیە كە رەنگە ئێران خوازیاربێت بەهۆی ئەو هێرشانەوە ئەو پەیامە بدات كە نزیكبوونەوەی زۆرتری هەرێمی كوردستان لەگەڵ توركیا بۆ ئەو هێڵی سوورە.

خاڵی جێگەی سەرنج ئەوەیە كە هێرشەكە چەند رۆژیك دوای سەردانی سەرۆككۆماری ئیسرائیل بۆ توركیا و سەردانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ ئەو وڵاتە، هەروەها لە دوای راگرتنی ناڕاستەوخۆی دانوستاندنەكانی ئێران لەگەڵ سعودی دێت كە بڕیاربوو لەو ماوەیەدا گەڕی پێنجەمی بەڕێوەبچێت.

دووەم: وەرگرتنی ئیمتیازی زیاتر لە دانوستاندنەكانی ڤییەنا

جۆزیف بۆرێل بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەكیتی ئەوروپا راگرتنی دانوستاندنەكانی بە هۆی” فاكتەرێكی دەرەكی” راگەیاندبوو كە پێدەچێ مەبەستەكەی رووسیا بێت كە داوای مافی پارێزراوبوونی لەگەمارۆ كردبوو لە ئەگەری هەرجۆرە مامەڵەیێكی داهاتوویی خۆی لەگەڵ ئێران.

ئێرانییەكان دەزانن كە ئیدارەی بایدن، لەم سەروبەندەی گرژییەكانی خۆی لەگەل رووسیا و چین دا حەزی لە رێككەوتنەوەیە لەگەڵ ئێران، بۆیە دەیانەوێت تاوەکو پێیان بكرێ گوشار بكەن  بۆ ئەوەی ئیمتیازی زیاتر وەربگرن.

لەسەرەتاكانی ئەم مانگەدا كۆمەڵگەی هەواڵگری ئەمریكی هەڵسەنگاندنی 2022ی خۆی بۆ هەڕەشەكان بڵاوكردەوە كە تێیدا باسی لەوە كردووە ئێران بەشێوەی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەردەوام دەبێت لە هەڕەشەكردن لەسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، بەڵام سەرەڕای ئەوەش ئانتۆنی بلینكن داوایكردووە كە ئەوە كاریگەری نەكاتە سەر دانوستاندنەكانی ڤییەنا.[1] پێدەچێت ئەمە لە خواستی ئیدارەی بایدن بۆ كەمكردنەوەی گرژییەكان لەگەڵ ئێران و دۆخی ئێستای ئەو وڵاتە لە ركارییە هێزدارییەكانی واشنتن لەگەڵ چین و رووسیاوە سەرچاوەی گرتبێت.

ئێستا واشنتن لە ناوچەی ئیندۆ پاسیڤیك تووشی هەڕەشەی گەورەبوونی چین بووە. لە ئەورووپا مۆتەكەی پووتینی لێ راست بووەتەوەو لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستیش، گرفتی ئێرانی هەیە. بۆیە رەنگە بە تەمابێت لانیكەم لەڕێی ریككەوتن و هاوسەنگكردنی باڵانسی هێزەوە، خەیاڵی خۆی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست ئاسوودە بكات تا بە ئاسانی بیپەرژێتە سەر ئەوانی دیكە. ئەمە بێجگە لەوەی كە ئەگەری رێككەوتن لەگەڵ ئێران دەتوانێت ئاهێك بە بازاڕی وزەدا بهێنێتەوە كە ئێستا فڕیوە. ئێرانییەكان ئەمە دەزانن، بۆیە بەشێوەیەكی راستەوخۆتر لە جاران هێرش دەكەن.

سێیەم: هاوپەیمانیی پارتی لەگەڵ سەدر

هەرچەند پارتی دیموكراتی كوردستان تاوەکو ماوەیەكی دریژ پێداگری كرد لەوەی كە شیعەكان لە نیوخۆ رێكبكەون ئەوسا لەگەل كورد دانوستاندن بكەن و جارێكیش دەستپێخەریێكی كرد بۆ ئەوەی سەدر و چوارچێوەی هاوئاهەنگی لێك نزیك بكاتەوە بەڵام، ئێرانییەكان بە ئاگان لەوەی كە لانیكەم تاوەکو ئێستا هاوپەیمانییە سێقۆڵییەكەی سەدر- بارزانی- حەلبووسی بنەمایەكی تۆكمەی هەیە و، ئەمەش لە داهاتوودا لەوانەیە وەك بەهێزبوونی ئەو حیزبە لە هەرێمی كوردستان وەربگێڕدرێتەوە. بە تایبەتیش كە هێشتا پێداگری لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی كۆمار دەكات. ئەگەر وا بێت، پارتی بە پاڵپشتی هاوپەیمانییەكەی لەگەل سەدر و حەلبووسی، دەتوانێت بەشێك لە پرسەكانی خۆی لەگەڵ بەغدا یەكلا بكاتەوە كە گرنگترینیان پرسی بودجە، دادگای فیدراڵی و یاسای نەوت و گازە، ئەمەش وادەكات پێگەكەی لەوەی ئێستای باشتر بێت.  بۆیە رەنگە ئامانجێكی هێرشەكە پەیوەندی بە دانوستاندنەكانی پێكهێنانی حكومەت و مەسەلەی پشكەكانی كوردیشەوە هەبێت.

چوارەم: گازی سروشتی كوردستان

كەوتنی موشەك لە نزیك ماڵی بازرگانێکی  كەرتی وزەی هەرێمی كوردستان لەم هێرشەدا، ئەو گومانەی دروستكردووە كە لەوانەیە هیرشەكە پەیوەندی بە بابەتی وزەشەوە هەبێت. ئێستا زیاتر لە جاران باس لە ئەگەری زیادبوونی بەرهەمی گازی سروشتی هەرێمی كوردستان دەكرێت. ئەمە بە لەونێكە كە سەرۆككۆماری توركیاش باسی كردووە. كومپانیای دانەگازیش كە یەكێك لەو گرنگترین كۆمپانیایانەیە كە لەو كەرتەدا كاردەكات، رایگەیاندووە كە لە 2023دا  بەرهەمەكەی دەگەیەنێتە 700 ملیۆن پێ سێجا.[2] ئەگەر بێت و ئەمە وابڕوات و بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی بە كردەوە جێبەجێ نەكرێت، گازی سروشتی هەرێمی كوردستان دەتوانێت گرفت بۆ ئێران دروستبكات. بە تایبەتی كە عێراق بۆ دابینكردنی سووتەمەنی بۆ وێستگەكانی كارەبا، گاز لە ئێران دەكڕێت و ئێرانیش بە تەمای وەرگرتنی گرێبەستێكی دریژخایەنە لەگەڵ عیراق بۆ پێدانی وزە. ئەگەر بێت و هەریمی كوردستان نائارام بیت، ئەوسا بێشك دەرفەتی گەشە پێدانی ئەم كەرتە كەمتر دەبێت.

 ئەنجام

هێرشەكەی ئەمجارەی ئێران  پەیوەندی بە جەنگێك و سێ دانوستاندنەوە هەیە. دانوستاندنی هاوپەیمانییەكان لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، دانوستاندنەكانی ڤییەنا و دانوستاندنەكانی پێكهێنانی حكومەت لە بەغدا. شەڕی ئۆكرایناش داشی ئێرانی سوار كردووە تاوەکو لەكاتیكدا كە جیهان سەرقاڵی ئەوێیە، ئەو لێرە بە ئارەزووی خۆی ئەسپەكەی تاو بدات. شەڕی ئیسرائیل لە هەرێمی كوردستانەوە ناكرێت ئەگەرلەڕاستیدا ئامانجەكە شەڕی ئەو دەوڵەتە بێت. پێویستە هەرێمی كوردستان بەڕەسمی داوای هەڵوێست لە حكومەتی عێراق بكات و كار بكات بۆ ئەوەی ئەمە وەك شكاتی رەسمی لە نەتەوەیەكگرتووەكانیش تۆمار بكرێت. لەوانەیە ئەمە لەسەر زەوی كاریگەرییەكی یەكلاكەرەوەی نەبێت و دواجار ئەو هێزە بێت كە بتوانێت رێ لەوە بگرێت، بەڵام وەك هەنگاوێك بۆ لێسەندنەوەی رەوایی لە دووبارە بوونەوەی ئەو هێرشانە بایەخی خۆی هەیە.

سەرچاوەکان

[1] – https://www.cbsnews.com/news/iran-threats-pompeo-nuclear-deal/

[2] – http://rudawrc.net/?p=1861