سۆما زرار

حەیدەر عەبادی سەرۆكوەزیرانی پێثشووتری عێراق كە لە سەردەمی ئەودا بابەتە گرنگەكانی وەك پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و بەغدا بەگەرمی لە رۆژەڤدا بوون لە گفتوگۆیەكی تایبەتی کۆڕبەندی هەولێر 2023 بەناونیشانی "ئاسۆی تەگەرە ئابووری و سیاسییەکانی عێراق؛ ریفۆرم یان دابڕان" بەشداربوو، كە د. محەمەد ئیحسان بەڕێوەی برد.

لەسەرەتای گوتەکانیدا لەبارەی ماوەی پێشووی حکومڕانی خۆی، حەیدەر عەبادی گوتی:"نەهاتووم تاوەکوو بەرگری لەخۆم بکەم و باس لە بڕیارەکانی پێشتووترم بکەم. ئەو بڕیارانەی کە پێشتر داومن و دەرمکردووە بەئامانجی خزمەتکردنی وڵات بووە، کاری من ئەوەبوو کارێکی شۆڕشگێڕانە بکەم بۆ گۆڕینی دەستوور و گۆڕینی هەڵومەرجەکان."

عەبادی لە گفتوگۆکەدا جەختی لەوە كردەوە كە بە ئەنجامی هەڵبژاردنەكەی 2021 شۆك بووە ئەوەشی رەتكردەوە كە دەستوور رێگەی دابێت بەوەی كە دۆڕای هەڵبژاردن بتوانێت لە جیاتی براوەدا حكومەت پێكەوە بنێت. بەڵكوو باسی لەوە كرد كە ئەوە كشانەوەی سەردرییەكان بوو كە هەموو هاوسەنگییەكەی گۆڕی. سەرۆكوەزیرانی پێشووی عێراق كەمتر خۆی لە قەرەی ئەوە دا كە هەڵسەنگاندنێك بۆ كارنامەی حكومەتەكەی سوودانی بكات بەڵام جەختی لەوە كردەوە كە پاڵپشتی لە سیاسەتی بەرزكردنەوەی بەهای دینار دەكات چونكە راستەوخۆ كاریگەری لەسەر بژێوی خەڵك دادەنێت.

پرسی تیرۆریش یەكێك دیكە لەو مژارانە بوو كە حەیدەر عەبادی سەرۆكوەزیرانی پێشووتری عێراق باسی لەوەكرد. عەبادی كاتی حزی سەركەوتنی بەسەر داعش راگەیاند و لەو چاوپێكەوتنەشدا دووبارە جەختی لەوە كردەوە كە شەڕی ئەوان لە دژی تیرۆر سەركەوتنێك بووە لە ماوەیەی كەمتر لەو دە ساڵەدا ئۆباما باسی لێوە كردبوو كۆتاییان پێهێنا بەڵام سەبارەت بە مانەوەی جموجۆڵی داعش لەم رۆژانەدا، عەبادی گوتی داعش وەکو بیروباوەڕ هەیە و ناڕوات، ئەستەمە باوەڕ بە چەک چارەسەر بکرێت، ناتوانێت بە چەک بەسەریدا زاڵ بیت .

دەقی پرسیار و وەڵامەكان

پرسیار: لەدوای کێشەکانی عێراق چووینە هەڵبژاردنەوە و لایەنێک بردییەوە، ویستیان حکومەتی زۆرینەی نیشتمانی پێکبهێنن دوور لە تایفییەت و نەتەوەپەرستی، یەکەمجارە لە مێژووی سیاسیی دەبینم دۆڕاو حکومەت پێکدەهێنێت، براوەش دەکشێتەوە، شرۆڤەت بۆ ئەو جووڵەیە چییە؟

حەیدەر عەبادی: سوپاس بۆ پێشەکییەکەت، من بۆ بەرگریکردن لە بڕیار و هەڵوێستەکانی رابردووم لێرە نییم، پێموایە هەموو ئەو بڕیارانەی داومن لە بەرچاوڕوونیدا بووە، رەنگە بۆ ئەوانی دیکە ناڕوونی بێت و، لە نیازێکی باشەوە بووە بۆ بەرژەوەندیی نیشتمان، دەشتوانم بەرگری لە هەموو بڕیارەکانم بکەم. دەستووری عێراق لە ساڵی 2005 عێراقییەکان دەنگیان پێدا و جێگریان کرد، داواکراوبوو کە کارێکی شۆڕشگێڕانە بکەم بۆ گۆڕینی دەستوور و هەڵگێڕانەوەی دۆخەکە، من پیاوێکی جێ متمانەم، بۆیە ناترسم لەخۆم و پرەنسیپەکانم، من لە رێگەی کردەیەکی دیاریکراوەوە هاتم، ناتوانم بەسەریدا هەڵبگەڕێمەوە. کاتی خۆی داوام لە جەماوەر کرد و ویستم گوێم لە خۆپێشاندانی ملیۆنی بێت و رەنگە ئەمە بە رێگەپێدانی میلـلی بیبینم، ئێمە لە شەڕدابووین، ناتوانین راپرسی و دەنگدان بکەین، بەڵام گوتم با خۆپێشاندانی ملیۆنی هەبێت و یەک داواکاریی هەبێت ئەویش ئەو چاکسازییەیە، نەوەک نامەی دژ بەیەکتر.

ئامارمان بۆ خۆپێشاندەران کرد، بەڵێ راستە لە پارێزگاکان خۆپێشاندان هەبوو، بەڵام ژمارەیان هەزاران کەس دەبوون نەوەک ملیۆنەها، بۆیە پێموابوو رێگەپێدانی میلـلیم نییە، من رێز لە هەموو ئەو دەنگانە دەگرم کە داوایان لێکردم، بەڵام ئەمە بەس نییە، من پێویستم بە رێگەپێدان هەیە، سەرباری هەموو ئەوانە لەماوەی یەک ساڵی کارکردنم روویدا و هێشتا داعش لەسەر سنووری بەغدا بوو و فەلووجە داعشی لێبوو، رەنگە تێڕوانینێکی گشتیش هەبووبێت کە پێیوابوو داعش کۆتایی پێهات، بەڵام داعش کۆتایی پێنەهاتبوو، مەترسیی داعش هەرمابوو تا ئەو کاتەی لەسەریماندا لە موسڵ، داعش رێکخراو و سیستمێکی تیرۆریستیی زۆر مەترسیدارە، چەند بەسەریدا زاڵ بیت، ئەگەر ئەو زاڵبوونە کۆنترۆڵ نەکەیت، رەنگە جارێکی دیکە بگەڕێتەوە، باوەڕێکیان هەیە، راستە باوەڕێکی پووچە، بەڵام باوەڕێکە مەترسیی هەیە.

ئەوەی تۆ باسی دەکەیت، بەڵێ ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ساڵی 2021 شۆکهێنەربوون، پێموانییە زۆرێک چاوەڕوانیی ئەو ئەنجامانەیان دەکرد، ناکۆکیی لەسەر بێگەردیی هەیە با دانی پێدا بنێم، لایەنی نێودەوڵەتی پێیوابوو بێگەردە، رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بە بێگەردیان زانی و من شۆک بووم، من لەگەڵ رێکخراوی نێودەوڵەتی کە لە شارەزایی و رەسەنایەتی شاهێدیان بۆ دەدرێت گوتیان بێگەردە، بەڵام زۆر شت هەبوون لەم هەلبژاردنەدا کە شینەکرانەوە و شیکردنەوەیان قورس بوو، هەرچۆنێک بێت لەگەڵی رۆیشتین، لە دەستووردا بنچینە هەیە ئەو بنچینانەش لە ساڵی 2005 بونیادنراوە و لەسەر بنەمای سازان بونیادنراوە، ئەم دەستوورەی بە سازان نووسراوەتەوە لە ساڵی 2021 بوو بە تەگەرە و رێگر، ئەگەر مەرجی دوو لەسەر سێ نەبووایە، کە دەبوو دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەران ئامادەبن بۆ دەنگدان لەسەر سەرۆک، ئەوا رەنگ بوو ئەم حکومەتە پەسەندکرابا، بەڵام ئەو مەرجەی لە دەستووردا هەیە کردەکەی راگرت، ئەوانەی دەستووریان داڕشتووە خەمیان تاکڕەوی بوو، تاکڕەویی تیمێک لە دەسەڵات، چونکە دەزانن تازە لە رژێمێکی بەعسیی سەرکوتکار رزگارمان بووبوو، کە خەڵکی دەکوشت، نەیانویست بۆ ئەو سیستمە بگەڕێینەوە، بۆیە رێکخستنیان بۆ ئەو مەبەستە دانا و ئەمە لە دەستووردا دانرا، بۆیە لێرەوەدە دەیخەمەڕوو بۆ ئەوەی چاکسازیی لە دەستووردا بکەین، بەڵام نابێت دەستوور بەشێوازێک دابنێین وەکو ئەوەی ئێستا چۆن بۆمان گونجاوە، بەڵکو لەسەر بەرژوەندیی وڵات و دۆخی وڵات دایبڕێژین، من پێموایە پێوستمانە و قسەکانم دوێنێ لەگەڵ برام کاک مەسعود ئەوەبوو کە پێویستمان بە بەرەنگاربوونەوە هەیە، هەر تیم و گرووپێکی سیاسیی تێڕوانینێکی هەیە و باسی تێڕوانینەکەی دەکات، وڵات بەشێوەیەکی گشتی پێویستی بە تێڕوانین هەیە، پێویستی بە گرووپێک هەیە ببیتە کڕۆکێکی پۆڵایین و بەرەنگاری ئەم بابەتە ببێتەوە، ئەگەر هەمواری نەکەینەوە ئاییندە دڵخۆشکەر نابێت بۆمان، کێشەی زۆرمان هەیە، بەتایبەت لەڕووی ئابوورییەوە، کێشەیەکی راستەقینەمان هەیە لەڕووی داراییەوە.

پرسیار: پێتوایە دەستوور وایکرد دۆڕاو لە هەڵبژاردن حکومەت پێکبهێنێت، نەوەک براوە؟

حەیدەر عەبادی: نا، کشانەوەی برایان لە رەوتی سەدری هەموو هاوکێشەکەی گۆڕی، برایان لە رەوتی سەدری تێڕوانینێکیان هەبوو ئەوان حکومەت پێکبهێنن و بەپێی هاوبەشییەک کە ئەو پێیباشبوو، کاتێک نەیتوانی لە هاوکێشەی سیاسیی لە پەرلەمان چووە دەرەوە، بۆیە زۆرینە بە جۆرێکی دیکە دروستبوو، بە بڕیاری سیاسیی لەلایەن فراکسیۆنە سیاسییەکانەوە، بەڵێ تەگەرەی یەکەم دەستوور و زۆرینەی دوو لەسەر سێ بوو.

پرسیار: حکومەت پێکهێنرا و سوودانی بوو بە سەرۆکوەزیران، 100 رۆژمان تێپەڕاند، پێموایە عێراقییەکان دەیانەوێت دەستکەوت ببینن کە تایبەت بێت بە کرۆکی کەرتی ئابووری و ئەمنی لە وڵات، ئێمە کێشەمان لەگەڵ سیستمی حوکمڕانی هەیە نەوەک حکومەت، پرسیار ئەوەیە ئایا ئێمە لەبەردەم حکومەتێکی راگوزەریین یان هەر دوو ساڵ جارێک حکومەتێکی راگوزەر پێکدەهێنین و ملیارەها دۆلار بەفێڕۆدەدەین و وڵات لە ئاڵنگارییەوە بۆ ئاڵنگاری دەچێت و کێشەکان زۆردەبن، بۆچوونت لەبارەی 100 رۆژەکەی محەممەد شیاع سوودانییەوە چۆنە؟ پێشموایە ئەو وادانەی حکومەت دیارییانکردووە پێوەی پابەندنەبووە وەکو حکومەتەکانی پێشوو لەنێویاندا ئەو حکومەتەی تۆ لە ساڵی 2014 پێکتهێنا.

حەیدەر عەبادی: لەکاتی من خەمڵاندن زاڵبوو بەسەر داعش 10 ساڵ بوو وەکو کەمترین ماوە، من ئەوەم لە بەرپرسانەوە گوێ لێ دەبوو، لەماوەی سێ ساڵدا بەسەر داعشدا زاڵ بووین، ژمارەیەکی پێوانەییە، سەرۆک ئۆباما لە یەکێک لە گوتارەکانی گوتی: 25 ساڵ. ئەو 10 ساڵە تەنیا قسەی میدیا نییە. 

پرسیار: تاوەکو ئێستا داعش لە مەخموور و دەوروبەری حەویجە هەن، دەسووڕێن و دەگەڕێن، بەڵام تەکتیکیان گۆڕیوە، پێموایە خێرا راگەیاندنی کۆتاییهاتنی داعش لەلایەن تۆ و ئۆباماشەوە هەڵەبوو، ئۆباما ویستی بۆ مەبەستی هەڵبژاردن بەکاریبهێنێت، تۆش پەلەت کرد بۆ ئەوەی بابەتەکە کۆتایی پێبهێنیت، مافی خۆتە شانازی بەو سەرکەوتنانەوە بکەیت کە عێراقییەکان پێکەوە بەدەستیانهێناوە.

حەیدەر عەبادی: تیرۆر وەکو بیروباوەڕ هەیە و ناڕوات، ئەستەمە باوەڕ بە چەک چارەسەر بکرێت، ناتوانێت بە چەک زاڵ ببیت بەسەر باوەڕدا، کۆنترۆڵکردنی زەوی و سەرکوتکردنی خەڵک دەتوانیت بە چەک بیکەیت، ئەمەمان کرد، بۆیە کۆنتڕۆڵکردنی زەوی لەلایەن داعشەوە بەتەواوەتی کۆتاییمان پێهێنا، داعش کۆنترۆڵی هاووڵاتییانی کردبوو، زەویی کۆنترۆڵکردبوو و خەڵکی سەردەبڕی، ئێستا کردەوەی تیرۆریستی دەکات، یەکێک لە هۆکارەکانی گەڕانەوەی داعش و کردەوە تیرۆریستییەکان کێشەیەک لە ئەدای کارکردن، بەشێک لەو گەندەڵییەی هەموو جار قسەی لەسەر دەکەین، هەمووان نەفرەت لە گەندەڵی دەکەن و وات لێدێت نازانی کێ گەندەڵی دەکات، ئەوەش کێشەیەکی دیکەیە.

پرسیار: ئایا فەرمانبەری ئاسایی دەوڵەت گەندەڵە، یان سەرەگەورەکان؟

حەیدەر عەبادی: ئەگەر هەمووان نەگۆڕێن ئەم حاڵەتە وەکو خۆی دەمێنێتەوە و هەریەک دەیخاتە سەر ئەوی دیکە، لەکۆتاییدا ئەو سیاستمەدارە لەنێو خەڵکەوە هاتووە، وانییە؟ لە رێگەی سندووقەکانی دەنگدانەوە هاتوون، چی بە یاریکردن بێت یان بە راستی، بەڵام ئەوانەی بەشدارییان لە هەڵبژاردنیش نەکرد بەرپرسیارن لە ئەنجامەکان، چونکە ئەگەر بەشدارییکردبا هاوکێشەکەی دەگۆڕی، بۆیە بەرپرسیارێتییەکی هاوئاهەنگییانە و بە کۆمەڵە، ئینجا پرسیارەکەت چی بوو؟

پرسیار: ئێستا ئێمە 100 رۆژی تەمەنی حکومەتمان تەواوکرد و لە 100 رۆژی دووەمین، هەر پێکهاتەیەکیش وادەی هەیە و هەیە دەڵێت سەرۆکوەزیران وەکو بەڕێوەبەرێکی گشتییە، ئایا ئەوە راستە؟ ئایا هێشتا ئەم عەقڵییەتە لەگەڵ ئەو ئاڵنگارییە سیاسیی و ئابووری و ئەمنییانە مامەڵە دەکات کە رووبەڕووی وڵات دەبێتەوە، یان گۆڕانکاریی هەیە؟

حەیدەر عەبادی: راستە سەرۆکوەزیران پۆستێکی کارگێڕییە، بەڵام لەهەمان کاتدا پۆستێکی سیاسییشە، پێویستی بە سەرکردایەتی هەیە.

پرسیار: بەڵام ئەو سەرۆکوەزیران و فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانە، ئەو کەسی ژمارە یەکە لە وڵات، هیچ وڵاتێک لە جیهاندا نییە سەرۆکوەزیران دەستبەکارببێت، ئەگەر تەواوی بەرپرسیارێتییەکان نەگرێتە ئەستۆ.

حەیدەر عەبادی: راستە، راستە، ئەو بەرپرسی ژمارە یەکە لە حکومەت و دەوڵەتی عێراقی لە جێبەجێکردن بەپێی دەستوور، پێموایە بچووککردنەوەی رۆڵی راست نییە، لەهەمان کاتدا سەرۆکوەزیران بە تەنیا ناتوانێت هیچ بکات، ئەگەر فراکسیۆنە سیاسییەکان و خەڵکی لەگەڵدا نەبێت، ئەمانە راستیین، سەرۆکوەزیران ئەگەر حیزبی نەبێت، فراکسیۆن و جەماوەری نەبێت بیەوێت هەر کارێکی چاکسازیی بکات بەخێرایی شکستی پێدەهێنرێت، ئەمە راستییە. من بەرگری لە سەرکەوتنی ئەم حکومەتە دەکەم، دەبێت سەربکەوێت، چونکە بە راشکاویی من بەشێک نییم لە رێککەوتنی سیاسیی پێکهێنانی حکومەت و واژۆم نەکردووە و رەزامەندنەبووم نەبووم لەسەری، تێبینیم هەیە، بەڵام خوانەخواستە ئەگەر ئەم حکومەتە سەرکەوتوونەبێت، واتە بە قەیرانێکی دیکەدا تێدەپەڕین، واتە ئەو بنمیچە جارێکی دیکە دەهەژێت و خەڵک بەشێوەیەکی گشتی زەرەرمەند دەبێت.

من پشتیوانیی بەرزکردنەوەی بەهای دینار دەکەم، زۆر پشتیوانی دەکەم، زۆریش پشتیوانیی دەکەم و سەرۆکوەزیرانم قایلکردووە و لەبەر یەک هۆی زۆر سادە ئەویش ئەوەیە نرخەکان بەرزبوونەتەوە و ئاستی بژێویی خەڵک پاشەکشێی کردووە، بەرزکردنەوەی بەهای دینار کاریگەریی لەسەر دۆخەکە دەبێت، بەڵام بەتەنیا سەرکەوتوو نابێت و کاتی خۆشی باسی ئەمەمان کردووە، پێویستی بە هەنگاوی دیکەیە بۆ باشکردنی ئابووریی وڵات، پێویستی بە رێکخستنی دراو و بەهاکەیەتی، رێکخستنی خەرجی و ئەو خەرجییەی لەسەر بنچینەی لێکۆڵینەوە ناکرێت.

پرسیار: بەقاچاخبردنی دۆلار بۆ دەرەوەی عێراق، چونکە هۆکاری سەرەکیی دابەزینی نرخی دینارە و ئەوەش گەنجینەی ئەمریکا جەختی لەسەر کردووەتەوە بەوەی دۆلار لە بازاڕەکانی عێراق دەکێشرێتەوە بۆ ئێران و لەوێوە بۆ رووسیا؟

حەیدەر عەبادی: ئەو قسانەمان گوێ لێدەبێت، من خۆم لێم پرسیون چەندە پارەکە؟ پێمانبڵێن بڕێک دۆلارە، ملیۆنەهایە یان ملیارەها دۆلارە، هیچم دەستنەکەوت، بەڵام بانکی ناوەندیی عێراق بڕی ئەو پارانە بڵاودەکاتەوە کە دەیانفرۆشێت و بۆی دێت لە داهاتەکان بەگشتی و داهاتەکانی نەوت و بازاڕی فرۆشتنی دۆلار، هەموو زانیارییەکانی هەیە بە مەزادی کەمکردنەوەی فرۆشتنی دۆلاریشەوە لە دامەزرانییەوە لە ئۆکتۆبەری ساڵی 2003ـەوە تاوەکو مانگی پێشوو، پێداچوونەوەی بۆ بکەن، ئەوەی سەیرە ئەوەیە زۆرترین تێكڕاکانی لە رۆژانی (CPA) بووە، لەکاتێکدا حکومەتی عادل عەبدولمەهدی کە تۆمەتبارکرا مەزادی تێدا بە بڕێکی زۆر تێدا کەمکرایەوە، من توێژینەوەم لەسەر هەیە، ئەمە پێویستی بە هەڵوەستەیە لە سەردەمی حکومەتی بەڕێز مستەفا کازمی کە بە نزیکتر لە رۆژئاواوە هەژماردەکرا مەزادی دراو بە پلەیەکی زۆر بەرزبوویەوە، پێموایە پێویستی بە توێژینەوەیە. 

کێشەکە لەکوێدایە؟ ئایا دۆلار بە کردەیی بە قاچاخ دەبرێت؟ باشە، لایەنی ئەمریکی دەڵێت بردنەدەرەوە لە رێگەی بانکەکانی ئیماراتی عەرەبی و لە رێگەی تورکیا و عوممان و میسرەوە دەکرێت، باشە ئەو وڵاتانە هاوپەیمانتانن، لەگەڵ رێزم بۆ هەموو وڵاتان، ئێوە دەسەڵاتتان هەیە باشە بۆ بەتەنیا لەسەر ئێمەیە؟ بۆچی گەلەکەمان باجی ئەوە بدات؟ بۆچی؟ ئەمە پێویستی بە تێڕوانینە، نابێت هەموو شت بانگەشە و تۆمەتبارکردن بێت، هەندێک دەڵێن ئەمریکا ئیمپریالییە و دژایەتییمان دەکات یان ئەوان دەڵێن ئێوە لایەنگری ئێرانن و هێڵی ئێرانیتان هەیە و دەتانەوێت نزیکترببنەوە و ئەوە گەندەڵییە و چییە، پێموایە پێویستی بەوەیە بە ژمارە قسە بکەین. بە بۆچوونی من دەبێت بازاڕ کراوەبێت، بەڵێ لەگەڵ چاودێریی سپیکردنەوەی پارە پێویستی بە چاودێری هەیە، نەوەک رێگریی لە فرۆشتنی دۆلار بکەیت، نەوەک خەڵک لەسەر دۆلار دەستگیربکەیت، زۆرترین کەس کە بەدوای بازرگانان دەڕۆیشت سەدام حوسێن بوو کە لەسێدارەی دەدان، ئەو بازرگانانەی لەسێدارەدەدا کە مامەڵەیان بە دۆلارەوە دەکرد تا گەیشتە ئەوەی دۆلارێک ببێتە 3500 دینار، بۆیە ئەمە سەرناگرێت، پێویستت بە سیاسەتێکی ئابووریی دروستە بۆ ئەوەی سەربگرێت.

بە بۆچوونی من ئەم کێشەیە هی ئەم حکومەتە نییە، چونکە لەگەڵ هاتنی رووبەڕووی بووەوە، گوایە رێککەوتنی پێشتر لەگەڵ ئەمریکییەکان هەیە کە مامەڵەکان بە ئەلیکترۆنی بن و لەگەڵ سەرەتای ئەم حکومەتە جێبەجێکرا، چارەسەرییەکان هێشتا رێژەیەک سەرکەوتنییان تێدایە، نرخەکان خەریکە دادەبەزێت و ئەوە ئاماژەیەکی باشە بۆ خەڵک، بەڵام سیستمی دارایی و ئابووری پێویستی بە زیاتر هەیە، رەنگە بڵێین راستە حکومەت گەمارۆدراوە بە کارنامەکەی و هەندێک بەرنامە هەیە پێویستی بە شەش مانگ هەیە بۆ ئەوەی یاسایان بۆ دەربکرێت، بەپێی زانیارییەکانم لە دوایین کۆبوونەوەی هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت، من ئامادەی دانیشتنەکان نابم، بەڵام زانیارییەکان دەڵێن رێککەوتوون.

پرسیار: تۆ بەشێکی لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت؟

حەیدەر عەبادی: چوارچێوەی هاوئاهەنگی هاوئاهەنگییە، سەیرتان پی نەیەت چوارچێوەی هاوئاهەنگی تاوەکو ئێستا پەیڕەوی ناوخۆی نییە. 

پرسیار: مەبەستم هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەتە؟

حەیدەر عەبادی: نەخێر، من بەشدارییم تێدا نەکردووە، لەگەڵ رێزم بۆی، نزاشم بۆکرد، بەڵام لەبەر ئەوەی واژۆم لەسەر بەڵگەنامەکە نییە، بۆیە تێیدا نیم، بەڵام من دژی حکومەت نییم، جیاوازیی هەیە، بە پێچەوانەشەوە من پشتیوانیی ئەو رێککەوتنە سیاسییە دەکەم کە واژۆیان کردووە، چونکە رێککەوتنی سیاسییە، جێبەجێنەکردنی ئاماژەیەکی نادرووستە کە دەستبەرداری رێککەوتنە سیاسییەکان ببین، بەڵام من بەشێک نییم لێی.

پرسیار: پێتوایە بەپێی ئەو رێککەوتنەی واژۆیان کردووە دەبێت لەماوەی ساڵێک هەڵبژاردن بکرێت یان ئەوپەڕی تاوەکو ساڵ و نیوێک دەبێت بکرێت، ئایا ئەم حکومەتە دەتوانێت هەڵبژاردنێکی بێگەرد بەڕێوەببات؟

حەیدەر عەبادی: بەداخەوە شتێک هەیە دوو حکومەتی دوایی عێراق تەمەنیان ساڵ و نیو بۆ دوو ساڵ بوو، ئەم حکومەتە ئەگەر گەڕی خۆشی تەواو بکات سێ ساڵ دەبێت، بەڵام بەپێی رێککەوتنی سیاسیی دەبێت هەڵبژاردنی پێشوەختە هەبێت، ئێستا ئەوان کار لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە بۆ پارێزگاکان دەکەن، پێویستە سەرەتایەک بۆ هەڵبژاردنێکی دروست دابنێت و دواتر هەڵبژاردنی پەرلەمانی بکرێت، بۆچوونێکیش هەیە یاسای هەڵبژاردن یەکبخرێت و هەردووکیان بەیەک یاسا بکرێت بۆ ئەوەی پێویست نەکات جارێکی دیکە یاسایەکی دیکە دەربکرێت، واتە بڕگەکانی تایبەت بە هەڵبژاردنی پارێزگاکان و پەرلەمانیش لەو یاسایەدا هەبن بۆ ئەوەی یاسایەکی یەکگرتوو بێت، من ئاگادارم کارەکان لەوبارەیەوە زۆر جیددین و بە ئاراستەی درووستدا دەڕۆن، پرسی دووەم پرسی کۆمیسیۆنە، ئایا ئەم کۆمیسیۆنە دەگونجێت یان ناگونجێت؟ بۆچوونی زاڵ لە هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت ئەوەیە کۆمیسیۆنێکی نوێ هەبێت و یاسایەکی نوێ، ئەمە بۆچوونی زۆرینەیە.

پرسیار: ئەگەر کۆمیسیۆنی نوێ دیاریبکرێن دیسانەوە دەگەڕێینەوە بۆ ئەوەی شیعە کێ بێت و لە سوننە و کورد کێی بۆ دیاریبکرێت، دەگەڕێینەوە سەر هەمان بنچینەکانی هاوکێشەکە، کە لە ساڵی 2005ـەوە لەسەری دەڕۆین، کێ دەڵێت کۆمیسیۆنی داهاتوو باشتر دەبێت؟

حەیدەر عەبادی: ئێمە بە چەند قۆناخێکدا رۆیشتووین، ئێستا هەوڵێکی نوێ هەیە، یەکەم تیمی کۆمیسیۆن نەتەوە یەکگرتووەکان هەڵیبژاردن، دواتر لەلایەن پەرلەمانەوە یاسا دەرچوو و ئەنجوومەنی نوێنەران هەڵیاندەبژێرێت کە بەپێی دابەشکاریی دەبێت، قۆناخی دیکە دامان بە دادوەرەکان، هێزەکان هاتن و چووینە قۆناخێکی دیکەوە، ئەنجوومەنی باڵای دادوەری لەگەڵی نەبوو، چونکە بۆچوونی ئەوەبوو هەڵەیە، ئەوەش راستە، چونکە دادوەر چاودێر دەبێت، ئێستا جووڵەکە وایە کە سەرەتا سەکۆیەکی ئەلیکترۆنی بۆ بەربژێربوون هەبێت، دواتر لیژنەیەکی فراوان لە پسپۆڕان هەبن و پێداچوونەوە بە فۆرمە ئەلیکترۆنییەکان بکەن دوای داپۆشینی ناوەکان و کەمبکرێنەوە بۆ نزیکەی 50 کەس کە مەرجەکانیان تێدایە، لەو لیستە یان رەوانەی پەرلەمانی دەکەیت بۆ ئەوەی هەڵیانبژێرێت، یان خۆی لیژنەکە خۆی هەڵیانبژێرێت و نۆ کەسیان دیاری بکات لەگەڵ دوو یان سێ کەسی یەدەگیش و بدرێتە ئەنجوومەنی نوێنەران بۆ پەسەندکردنیان، بۆیە لێرە سازانت کرد، ئەنجوومەنی نوێنەران پەسەندی دەکات و لیژنەکە هەڵیاندەبژێرن. ئەمە شتێکی نوێیە، پێموایە ئەگەر سەرکەوتووبین تێیدا ئەوا لە کۆمیسیۆنێکی پیشەگەرتر و جێ رەزامەندیتر لە هەمووانەوە نزیکدەبینەوە، لە راستیدا ناکۆکی هەیە لەبارەی کۆمیسیۆن ئایا سەربەخۆ بێت، خۆی دەبێت سەربەخۆ بێت، ئایا سەربەخۆکان دەهێنیت، یان کەسانی حیزبی لە هەموو لایەنەکان دەهێنین و دیاریدەکرێن، ئێستا ئاراستە گشتییەکە ئەوەیە کەسانی سەربەخۆ بهێنین و ئەمە باشە، ئەگەر هەڵبژاردنی پارێزگاکان سەرکەوتووبوو ئەوا دەڕۆین بۆ ئەوانی دیکەش. ئێستا کێشەیەکی دیکەمان هەیە، کێشەیەکی قورس و گەورەیە کە بەشداریکردنە لە هەڵبژاردن، هەڵبژاردن چی سوودی هەیە. هەڵبژاردنی پێشوو لە چارەسەر نزیکی کردینەوە یان دووریخستینەوە؟ رێژەی بەشدارییکردن چەندە؟ 36٪ یان 37٪.

پرسیار: کەمتر، زۆر کەمتر، ئەو ژمارانەی کە لەوبارەیەوە بڵاوکرانەوە زۆر کەمترە، بەڵام کێشەکە ئەوەیە هەموو حیزبە سیاسییەکان خۆی بە ژمارە هەڵدەخەڵەتێنێت، ژمارەکان لە کوردستانیش وانەبوو کە بڵاوکرایەوە، بۆیە ژمارەکان نە لە بەسرا وابوو نە لە زاخۆ.

حەیدەر عەبادی: وا راگەیێندرا کە 9 ملیۆن و 500 هەزار کەس لە 25 ملیۆن کەس بەشدارییان کرد، ئەو دەنگانەی پووچەڵکراونەتەوە 5 ملیۆن و 500 هەزار دەنگن، تەنیا چوار ملیۆن کەس دەنگیاندا، ئەوانی دیکە لەکیس چوو، چونکە دەنگیاندا بە بەرژێرێک سەرنەکەوت، واتە کێشە هەیە، کردەی سیاسی تەنیا چوار ملیۆن کەس بەڕێوەی دەبات، ئەمە نوێنەرایەتیی راستەقینە و دیموکراسییەتی راستەقینە نییە، بۆیە کێشە هەیە و دەبێت بیگەڕێنینەوە بۆ ئاراستەی خۆی، یەکێکیان ئەوەیە چۆن هاووڵاتییان هانبدەین بچنە دەنگدان، قسەیەکیش لەسەر کۆمیسیۆنی ئێستا هەیە کە لەلایەنی هۆشیاریی و میدیاییەوە وەکو پێویست کاری نەکرد بۆ ئەوەی خەڵک هانبدات بۆ چوونە دەنگدان، لە هەموو هەڵبژاردنێک رێژەی 30 بۆ 35٪ـی خەڵک بەشداری ناکەن بە هۆکاری جیاواز، ئەوەی دەمێنێتەوە رێژەی 60 بۆ 65٪ ئەگەر هانی بدەیت رەنگە بەشداری بکات، لەسەر ئەوە دەوەستێت چۆن هانی دەدەیت. 

نوێدەکرێتەوە...