نوێنەری دەبلیوو ئێف پی، بەرنامەی خۆراکی جیهانی قسەی بۆ ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو کرد و باسی لەو مەترسی و ئاستەنگانە کرد کە هەڕەشە لە ئاسایشی خۆراکی عێراق و هەرێمی كوردستان دەکەن.

رۆژی چوارشەممە، 20-4-2022، ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو چاوپێکەوتنێكی تایبەتی لەگەڵ عەلی رەزا قورەیشی، نوێنەری دەبلیوو ئێف پی، بەرنامەی جیهانی خۆراک لە عێراق ئەنجامدا كە مەحموود بابان،  بەڕێوەبرد و تێیدا باس لە دوایین راپۆرتی ساڵانەی پرۆگرامی خۆراک WFP  لەبارەی عێڕاق بە ناونیشانی “ساڵی 2021 ، ساڵیکی سەخت بوو بۆ عێراق” کرا.

لە ماوەی رابروودا بە دیاریکراوی لەدوای بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا و هەوڵی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ هەستانەوەو دووبارە جووڵاندنەوەی بازاڕەکانی جیهان، چەندین ئاستەنگ رووبەرووی وڵاتانی جیهان بوونەوە و دواجار هەڕەشەیان لە ئاسایشی خۆراکی جیهان کرد. عێراق و هەرێمی کوردستان بەشێکن لەو ناوچانەی جیهان کە کەوتنە ژێر کاریگەری ئەو ئاستەنگانە.

لە مانگی شوباتی ئەمساڵ و لە ژێر کاریگەری راستەوخۆی شەڕی ئۆکراینادا، نرخی خۆراک ئاستێکی نموونەیی لە بازاڕەکانی جیهان، عێراق و هەرێمی کوردستان تۆمارکرد و  بەڕێژەی 20.7 % بە بەراورد بە ساڵی رابردوو بەرزبووەوە، ئەمەش خێراترین ئاستی بەرزبوونەوەی نرخی خۆراکە لەماوەی دەیەکانی رابردوودا.

لەلایەکی دیکەوە، ژمارەی دانیشتوانی عێراق لەساڵی 2000دا تەنیا 23.5 ملیۆن کەس بووە، بەڵام لە 2022دا بۆ نزیکەی 41 ملیۆن کەس بەرزبووەتەوە، ئەمەش بە واتای ئەوە دێت لە ماوەی 22 ساڵدا، رێژەی زیادبوونی دانیشتوانی عێراق لە74٪ بووە. دابینکردنی خۆراکیش چ لە سەرچاوە ناوخۆییەکان بێت یان لەڕێگەی هاوردەکردنەوە رووبەڕووی ئەو بەرزبوونەوەی ژمارەی دانیشتووان بووەتەوە؛ ئەوە سەرباری بچران لە زنجیرەی دابینکردنی خۆراک.

لە تەنیشت ئەو ئاڵنگارییانەشدا، ئاڵۆزی و نائارامی سیاسی عێراق و ململانێی ناوخۆیی كاریگەری لەسەر دۆخەكە هەبووە؛ بەردەوامی گرژییەکان لەناوخۆ و لەسەر ئاستی ناوچەکە، گەندەڵی و خراپ بەڕێوەبردنی سەرچاوەکان ئەم کێشانەی قۆڵتر کردوونەتەوە.

لە سەرەتای چاوپێکەوتنەکەدا، عەلی رەزا قورەیشی، نوێنەری دەبلیوو ئێف پی، بەرنامەی جیهانی خۆراک لە عێراق ئاماژەی بەوە کرد کە ئاژانسەکەیان کار لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات بۆ ئیدارەدانی ئەو ئاستەنگانەی کە رووبەڕووی ” کەرتی خۆراك” دەبنەوە و هەڕەشەی راستەوخۆ دەکەنە سەر زنجیرەکانی دابینکردنی خۆراک.

گوتیشی هاوکاری عێراق و هەرێمی کوردستان دەکەین تاوەکو ئاسایشی خۆراکی دابینکراو بێت وسەقامگیری کۆمەڵایەتی پارێزراو بێت، کار لەسەر پەڕاوی گۆڕانی کەشوهەوا و ئاڵگارییەکانیشی دەکەین و لەگەڵ بەرپرسانی هەردوو حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان لە پەیوەندی بەردەوامداین بۆ یەکترئاگادارکردنەوە لە ئاستی هەڕەشەکان و چۆنیەتی رووبەڕووبوونەوەیان.

ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو لە  یەکەمین پرسیاریدا تیشکی خستەسەر رۆڵی پرۆگرامی خۆراکی جیهانی WFP لە یارمەتیدانی عێراق و هەرێمی کوردستان لەرووی ئاسایشی خۆراک

لە وەڵامدا عەلی رەزا قورەیشی گوتی” بەرنامەی جیهانی خۆراک لە دوو رووەوە لەگەڵ حکومەتی عێراق  وهەرێمی کوردستاندا تێکەڵ بووە، لەلایەک کار لەسەر پرۆسەکانی ” پەرەپێدان” دەکات و لەلایەکی دیکەوە بە وردی چووەتە نێو کاروباری “مرۆییەوە”.

قورەیشی ئاماژەی بە زۆری ژمارەی پەنابەران و ئاوارەکانی نێو هەرێمی کوردستان کرد و گوتی” سەرووی 250 هەزار پەنابەری سووری لە هەرێمی کوردستانن و بەشێوەیەکی زۆر باش پێشوازییان لێکراوە و زیاتر لە 650 هەزار ئاوارەی عێراقی لە هەرێمی کوردستانن و ئەم ژمارە زۆرانە کاریگەری گەورەیان کردووەتە سەر حکومەتی هەرێمی کوردستان لە رووی دابینکردنی ئاسایشی خۆراک و هەڕەشەی راستەوخۆ لە زنجیرەکانی خۆراک دەکەن.

هەروەها، قورەیشی گوتی” ئاژانسەکەیان لە چەندین سێکتەردا کار لەگەڵ حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان دەکات لەوانەش زیاترکردنی دەرفەتەکانی کارکردن بۆ پەنابەر و ئاوارەکان، ئەوە لە چوارچێوەی بەرنامەکانی پەرەپێدانی مرۆیی،  هەروەها هاوکاریکردنی خێزانەکان و بەهێزترکردنی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان تاوەکو بە شێوەیەکی ئەرێنی لەسەر کۆمەڵگە بشکێتەوە.

لە پرسیاری دووەمدا، تیشک خرایەسەر ئاستی ئاسایشی خۆراک لە عێراق و هەرێمی کوردستان  وتاوەکو چ رادەیەک لەژێر مەترسیدایە؟

لە وەڵامدا، قورەیشی گوتی” بە دڵنییاییەوە ئاستی ئاسایشی خۆراک لە هەموو جیهان دابەزیوە، شەڕی ئۆکراینا هەڕەشەکانی سەر ئاسایشی خۆراک زیاتر کردووە وعێراق و هەرێمی کوردستانیش لەوەدا بێبەش نین؛ گوتیشی ” لە عێراق نزیکەی 2 ملیۆن کەس هەن کە خواردنی پێویستی رۆژانەیان دەستناکەوێت و سەرووی 2.4 ملیۆن کەسی دیکەش هەن خواردنی تەندرووست ناخۆن”، بەڵام هاوکات دەبێت ئەوەش لەبەرچاو بگرین کە ئەو ژمارانە لە چاو ژمارەی دانیشتوانی عێراق کە 40 ملیۆن کەسە، ژمارەیەکی کەمە، واتە عێراق بە بەراورد  لەگەڵ چەندین وڵاتی دیکەی جیهان، تاڕادەیەکی زۆر، باشترە؛ قورەیشی گوتیشی”  رووسیا و ئۆکراینا بڕێکیزۆر لە دانەوێڵەی جیهان دابین دەکەن، هەرچەندە عێراق  و هەرێمی کوردستان لە دابینکردنی بەشێك لە خواستەکانیان بۆ ئارد پشت بە تورکیا دەبەستن، بەڵام دواجار خودی تورکیا پشت بە ئۆکراینا  ورووسیا دەبەستێت و ئەو شەڕەی کە ئێستا هەیە کاریگەری لەسەر تورکیا جێدەهێڵێت   وبەو جۆرەش دەرهاوێشتەی لەسەر عێراق و هەرێمی کوردستانیش دەبێت”.

ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداو  پرسیاری لە قورەیشی کرد سەبارەت بە ئاستی هەژاری لە پارێزگاکانی عێراق و ئەو هەڕەشانەی کە روبەڕووی سێکتەرەکانی سەبەتی خۆراک دەبنەوە؟

نوێنەری بەرنامەی جیهانی خۆراک لە وەڵامدا گوتی” ئەگەر بمانەوێت لیستێک دابنێین و تێیدا ئاستی هەژاری پارێزگاکانی عێراق پۆڵێن بکەین ئەوا ریزبەندییەکەی بەمجۆرە دەبێت، دیالە زۆرترین هەژاری تێدایە؛ پاشان کەرکووک و دواتر ئەنبار دێت و دواجاریش پارێزگای نەجەف. بەگشتی نرخی کاڵاکان لە عێراق و هەرێمی کوردستان بەرزبوونەتەوە و لە ئەگەری زیاتر درێژەدان  بەشەڕی ئۆکراینا پێشبینی بەرزبوونەوەی زیاتریشیان لێدەکرێت.

لەبارەی ئاڵنگارییە سەرەکییەکانی بەردەم عێراق و هەرێمی کوردستان و هەروەها کاریگەرییەکانی کەمبوونەوەی ئاو و گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا لەسەر ئاسایشی خۆراکی عێراق نوێنەری دەبلیوو ئێف پی گوتی” بە دڵنیاییەوە ئاڵنگارییەکان زۆرن، لە سەرووی هەموویانەوە پەتای کۆڤید-19 دێت هەروەها ئەو قەیرانی کە ئێستا شەڕی ئۆکراینا درووستیکردووە کە دەزانین کاریگەری دەبێتە سەر بەرهەمی گەنم و رۆنی شلی گوڵە بەرۆژە کە رووسیا و ئۆکراینا بەشێکی بەرچاویانی لێبەرهەمدەهێنن، جگە لەوە گۆڕانی کەشوهەوا کاریگەری راستەوخۆیان بۆسەر ناوچەکە و بە دیاری کراوی عێراق و هەرێمی کوردستانیش دەبێت، قورەیشی گوتیی” گۆڕانی کەشوهەوا سیاسەتە ئاوییەکانی ئێران و تورکیای لە ئاست سەرچاوەکانی ئاوی نێو ئەو وڵاتانەی گۆڕیوە  وسنووردارکردنی رژانی ئاو لەنێو رووبارەکان لە ئێران  وهەروەها کەمی ئاوی دیجلە و فورات کاریگەرییان لەسەر عێراق  وهەرێمی کوردستاندا دەبێت”.

لەبارەی هەڵسەنگاندنی بەرنامەی جیهانی خۆراک بۆ کارەکانی حکومەتی عێراق و هەرێمی

کوردستان کرد و ئایا کارەکانیان بە سوودی پاراستنی ئاسایشی خۆراک و کۆنترۆڵکردنی نرخی ماددە سەرەکییەکانە یان نا؟

نوێنەری بەرنامەی جیهانی خۆراک گوتی” هەرێمی کوردستان تاڕادەیەک جێگیرە و بارودۆخی لە ئاست پاراستنی ئاسایشی خۆراکدا سەقامگیرە، سەرباری ئەو بارودۆخە نەخوازراوانەی کە لە جیهان و ناوچەکەدا روودەدەن، دەبینین کە هەرێمی کوردستان هێشتا پێشوازی لە پەنابەرانی سووری و هەروەها ئاوارەکان دەکەن؛ بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا ئاڵنگاری هەن.

قورەیشی گوتیشی” پێویستە لەسەر عێراق چەندین گۆڕانکاری  وچاکسازی ئەنجامبدات لەسەرووی هەموویانەوە ” فرە رەنگکردنی” ئابوورییەکەی تاوەکو لە پشت بەستن بە فرۆشتنی نەوت دەرباز ببێت و بتوانێت سەرچاوەکانی داهات زیاتر بکات؛ عێراق وڵاتێكە تێیدا کەرتی کشتوکاڵی رۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت ئەو کەرتەش پێویستی بە سەرچاوەکانی ئاوە و لەگەڵ کەمی رێژەی باران بارین و دابەزینی ئاستی ئاوی رووبارەکان و ئاوی ژێر زەوی، هەڕەشەکانی سەر کەرتی کشتوکاڵی زیاتر دەبن بۆیە پێویستە لەسەر حکومەتی عێراق کار لەسەر پاراستنی سەرچاوەکانی ئاو بکات و میکانیزمی گەیاندنی ئاو بە ناوچە کشتوکاڵییەکان دابنێت تاوەکو بەو شێوەیە پشتگیری لە جووتیارەکانی بکات”.

سەبارەت بە “پرۆژە یاسای پشتیوانی خێرای ئاسایشی خۆراک و گەشەپێدان” کە ئێستا لە نێو پەرلەمانی عێراقدا تاووتوێ دەکرێت، قورەیشی گوتی” ئەوە بابەتێكە بۆ سیاسەتڤانان جێیدەهێڵین تاوەکو بڕیاری لەسەر بدەن، ئەوەی کە پەیوەندی بە بەرنامەی جیهانی خۆراکەوە هەیە ئەوەیە ” پاڵپشتیی تەواوی حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان دەکەین لە هەر هەنگاوێک کە مەبەست لێی دابینکردنی ئاسایشی خۆراک بێت”

لەبارەی چۆنیەتی هاوکاریکردنی یان رێنوێنیکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان وعێراق لەلایەن

WFP  وە، عەلی رەزا قورەیشی گوتی” حکومەتی هەرێمی کوردستان کار لەسەر ئەنجامدانی چاکسازی لە سیستەمی دابەشکردنی خۆراک دەکات و بەرنامەی جیهانی خۆراکیش لە پەیوەندی بەردەوامە لەگەڵ هەولێر بۆ هاوکاریکردنی لەو بوارەدا”.

لە بەشێكی دیکەی چاوپێکەوتنەکەدا باس لە هەڕەشەکانی ” میلیشیا چەکدارەکان” بۆسەر ئاسایشی خۆراک کرا کە بەشێك لە سنووەکان کۆنترۆڵ دەکەن؟

قورەیشی گوتی” هەرچەندە ئەوە پرسێكی سیاسی و ئەمنییە و پەیوەندی بە بەرنامەی جیهانی خۆراکی نییە، بەڵام بە گشتی ناسەقامگیری لە ناوچە سنورییەکان و بە قاچاخبردنی شمەک و کەلوپەلەکان وهەروەها بوونی ئەو کردە ئەمنییانە لە ناوچە سنورییەکان، کاریگەرییان لەسەر ئاسایشی خۆراکدا هەیە چوونکە ئەوە بابەتێکە کاریگەری راستەوخۆی لەسەر کاری جووتیاران و بەرهەمە کشتوکاڵییەکاندا دەبێت. هەر ناسەقامگیرییەک کە لە ناوچە سنوورییەکاندا رودەدەن بارودۆخەکە قورستر دەکەن، ئەوە سەرباری ئەو سەختییانەی کە کەمی ئاو لە ناوچەکەدا بەتایبەتیی ناوچە سنوورییەکاندا هەیە و ئاڵنگارییەکانی بەردەم جووتیاران زیاتر دەکات”.

دوا پرسیاریش لەبارەی پێشنیازەکانی WFP   بۆ حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان بوو تایبەت بە یارمەتیدانی خەڵکانی هەژار کە بەدەست نەبوونی خۆراکی پێویستەوە دەناڵینن؟

عەلی رەزا قورەیشی، نوێنەری بەرنامەی جیهانی خۆراک جەختی لە گرنگی بەردەوامبوون و مانەوەی  بەرنامەی دابەشکردنی خۆراک” کۆپۆن” کرد و بە یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی دابینکردنی ئاسایشی خۆراک لە عێراق و هەرێمی کوردستان دانا. قورەیشی گوتی” بەرنامەی دابەشکردنی خۆراک” گرنگە بە تایبەتیی بۆ هەژارترینی کۆمەڵگە کە دەبێت بەردەوام بێت، بەڵام هاوکات دەبێت تێیدا چاکسازی ئەنجامبدرێت  وچاکسازییەکانیش بە جۆرێک بێت کە لەلایەک خەڵکێکی زیاتری هەژار بگرێتەوە و لەلایەکی دیکەشەوە خزمەتگوزاری زیاتر و خێراتر و باشتر پێشکێش بکات؛ پێویستە لەسەر حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان بە جیددی بڕوانێتە پرسی گۆڕانی کەشوهەوا و بە شێوەیەکی هوشیارانە مامەڵە لەگەڵ ئەو پەڕاوە بکات؛ گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا بە روونی لە بەشەکانی باشووری عێراق دەبیندرێن و دەبێت لەسەر ئاستێکی بەرزی حکومی کاری بۆ بکرێت؛ قورەیشی ئاماژەی بە گرنگی وەبەرهێنان لە دۆسیەی گۆڕانی کەشوهەوا کرد تاوەکو بتوانرێت بە باشترین شێوە رووبەڕووی ببێتەوە؛ یەکێک لەو كەرتانەی دیکە کە نوێنەری بەرنامەی جیهانی خۆراک بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی عێراق پێشنیازی کرد، وەبەرهێنانە لە کەرتی کشتوکاڵی هەروەها پتەوکردنی ژێرخانی کشتوکاڵییە و پێشکێشکردنی ئاسانکاریی بە جووتیاران و کارکردن لەسەر گەیاندنی ئاو بە ناوچە کشتوکاڵییەکان تاوەکو گۆڕانی کەشوهەوا کەمترین کاریگەری لەسەر ئاسایشی خۆراک جێبهێڵێت”.