سۆما زرار

یەكێك لە گفتوگۆ تایبەتەكانی كۆڕبەندی هەولێر 2023، لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئەنجامدرا. گۆڕانكارییەكانی جیهان  بەشێوەیەكی گشتی و، دۆخی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و عێراق بە تایبەتی، هەروەها بارودۆخی نێوخۆیی هەرێمی كوردستان كە تێیدا گەڕیكی دیكەی ناكۆییەكانی پارتی و یەكێتی مۆری لە سیاسەتی نێوخۆیی هەریمی كوردستان داوە، گفتوگۆكەی سەرنجڕاكێش كرد كە لەلایەن زریان رۆژهەڵاتی بەڕێوەبەری ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداوەوە بەڕێوەبرا.

سەرۆكی هەرێمی كوردستان جەختی لەوە كردەوە كە لە دوای شەڕی ئۆكرایناوە دنیا بە قۆناخێكی گۆڕانكاریدا تێپەڕ دەبێت و پێداچوونەوەیەكی گشتی لەسەر كۆی پرسەکان لە ئارادایە. ئەمەش دەرفەتێكی گرنگی بۆ عێرق و هەرێمی كوردستان رەخساندووە كە تاوەكوو سوودی لێوەربگرن. تەبایی نێوخۆیشی وەك مەرجێكی ئەمە هەژمار كرد و گوتی:" بە بۆچونی من، بەهێزبوونی هەرێمی کوردستان مەترسی نییە بۆ عێراق و بەهێزبوونی عێراقیش مەترسی نییە بۆ هەرێمی کوردستان، بەڵکو ئەوان تەواوکەری یەکدین. ئێمە بەو جۆرە سەیری دەکەین کە دوو کیانمان هەیە، بەڵام یەک دەوڵەتمان هەیە کە دەوڵەتەکەشمان دەوڵەتی عێراقە. هەرێمی کوردستان هەر لەو چوارچێوەیەدا بەپێی دەستوور و بەپێی بۆچوونی سیاسیی خۆی، هەوڵیداوە لە هەموو روویەکەوە لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە قسە بکات."

نێچیرڤان بارزانی جەختی لەوەش كردەوە كە هەرێمی كوردستان دەتوانێت رۆڵی گرنگی لە سەقامگیری عێراق هەبێت و سەقامگیربوونی عیراقیش كاریگەری لەسەر سەقامگیری ناوچەكە دەبێت.

 سەرۆكی هەرێمی كوردستان جەختی لەوە كردەوە كە سیاسەتی عێراق و هەرێمی كوردستان راگرتنی هاوسەنگیی بووە و تا ئێستاش ئەمەی بە باشی هێناوە.

 سەبارەت بە دۆخی نێوخۆیی عێراقیش باسی لەوە كرد كە سیاسەتی ئەوان پشتگیریكردنە لە حكومەتەكەی سوودانی و تا ئیستاش هیچ گۆڕانێك لەوەدا رووینەداوە. لە هەمانكاتیشدا جەختی لەوە كردەوە كە پێویستە هەوڵی جیددی بدرێت بۆ جێبەجێكردنی دەستوور.

 لەبارەی شەڕی دژی تیرۆرەوە باسی لەوە كرد كە پێویستە بایەخ بە بەرنگاربوونەوەی ئایدۆلۆژیای داعشیش بدرێت.

 نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەدووری زانی كە ناكۆكییەكانی نێوان پارتی و یەكیتی بۆ شەڕی نێوخۆیی  پەل بهاوێ و گوتی هەموو هەولێكیمان بۆ ئەوەیە كە ئەو پرسانە چارەسەبكرێن و دەستپێشخەریی كۆبوونەوەیەكی نێوالن خۆی و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانیشی كرد.

ئەو جەختی لەوە كردەوە كە یەكێتی و پارتی هیچ رێگایەكی دیكەیان نییە جگە لەوەی كە رێكبكەون و پێویستە هەڵبژاردن بكرێت و جەختی لەوەش كرد كە هەوڵەكانی بۆ گفتوگۆ لەگەڵ لایەنەكان بەردەوام دەبێت.

 دەقی پرسیار و وەڵامەکان

پرسیار: ئێوە سەردانی بنەماڵەیەکی بوومەلەرزەلێدراوتان کرد لە باکووری کوردستان و تورکیا کە کۆمەڵێک کەسیان گیانیان لەدەستداوە. حەز دەکەم بزانم هەستت چی بوو وەکو سەرکردەیەک کە سەردانی لێقەوماوانت کرد؟

نێچیرڤان بارزانی: زۆر سوپاس بۆ ئەم دەرفەتە. بەخێرهاتنی هەموو میوانە بەڕێزەکان دەکەم کە هاتوون و زۆر سوپاس بۆ ئەم بانگهێشتەش. وەک هەر مرۆڤێک، ئەو دیمەنەی کە ئێمە بینیمان لە کارەساتێک کە لە تورکیا و سووریا روویدا بەڕاستی بۆ هەر کەسێک جێگەی دڵگرانی و ناڕەحەتی بوو. حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساتەکانی یەکەمی دوای بوومەلەرزەکە زۆر بەپەلە بەپێی توانای بەردەستی درێخی لە هاوکاری نەکرد. وەزارەتی ناوخۆ، بەرگریی شارستانی، وەزارەتی تەندروستی، کەرتی تایبەت لە هەرێمی کوردستان و لەسەرووی هەمووانیشەوە دەزگای خێرخوازیی بارزانی، بەڕاستی ئەوەی کە لەوێ کردیان جێگەی شانازی بوو بۆ هەموومان. ئێمە کە چووینە ژێر ئەو خێوەتە، خێزانێک لەوێ بوون زۆربەی کەسوکاری خۆیان لەدەستدابوو؛ بەڕاستی ئەوە شتێکی تا بڵێی ناخۆش بوو. هیوادارم دوایین خەمیان بێت و ئینشاڵڵا بە زووترین کات ئەو شوێنانەی کە تێکچوون چاکبکرێنەوە. دووبارە دەڵێم ئێمە سەربەرزین بەو کارانەی کە لەلایەن دامودەزگاکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و کەرتی تایبەت و دەزگای خێرخوازیی بارزانی کران.

پرسیار: ساڵی 2022 ئەوەی کە من تێبینیم کردبێت، زۆربەی ئەو سەردان و دیدارانەی کە هەتانبوو زیاتر رەهەندێکی نێوخۆیی و عێراقیان هەبوو، بەڵام ساڵی 2023 زیاتر رەهەندێکی دەرەکی هەیە. هۆکاری ئەمە چییە؟

نێچیرڤان بارزانی: خۆی ئێمە لەسەر دوو رەهەند کار دەکەین: ناوخۆیی و دەرەوە. چی وەکو هەرێمی کوردستان و چی وەکو عێراقیش؛ کۆنفرانسەکان دەرفەتێکن بۆ هەرێمی کوردستان کە دیدگای خۆی بۆ چۆنییەتی چارەسەری کێشەکانی نێوخۆی عێراق و چارەسەری کێشەکانی کوردستان و دەرەوە، لەگەڵ ئەو کەسانەی کە دەیانبینێت بخاتەڕوو. هەر لەم چوارچێوەیەدا ئێمە کۆمەڵێک دیداری باشمان لە میونشن لەگەڵ بەرپرسانی باڵای وڵاتەکان هەبوو و دیدگەی هەرێمی کوردستانمان بۆ وڵاتان روونکردەوە و ئەوەی هەستم کرد ئەوە بوو کە ئەمڕۆ لە جیهاندا عێراق بە شێوەیەکی گشتی و هەرێمی کوردستانیش لە چوارچێوەی عێراقدا بایەخێکی زۆری پێدەدرێت. سەقامگیریی عێراق کاریگەری لە سەقامگیری ناوچەکە دەبێت بەشێوەیەکی گشتی و هەرێمی کوردستانیش دەتوانێت لەو سەقامگیرییەدا لەگەڵ عێراق رۆڵی باشی هەبێت.

بە بۆچونی من، بەهێزبوونی هەرێمی کوردستان مەترسی نییە بۆ عێراق و بەهێزبوونی عێراقیش مەترسی نییە بۆ هەرێمی کوردستان، بەڵکو ئەوان تەواوکەری یەکدین. ئێمە بەو جۆرە سەیری دەکەین کە دوو کیانمان هەیە، بەڵام یەک دەوڵەتمان هەیە کە دەوڵەتەکەشمان دەوڵەتی عێراقە. هەرێمی کوردستان هەر لەو چوارچێوەیەدا بەپێی دەستوور و بەپێی بۆچوونی سیاسیی خۆی، هەوڵیداوە لە هەموو روویەکەوە لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە قسە بکات. لەم کاتەدا پرسی شەڕی ئۆکراینا و رووسیا لە جیهاندا بە شێوەیەکی گشتی تەوەرێکی سەرەکییە، بەڵام بەڕاستی ئەوەی من بینیم مانای ئەوە نییە کە بایەخدان بە عێراق نییە. ئێستا وڵاتان، عێراق لە قۆناخێکی نوێ دەبینن و وەکو هەستانەوەیەکی ئابووری و هەستانەوەیەکی سیاسی سەیری عێراق دەکەن. رۆڵی عێراقیش بە رۆڵێکی زۆر گرنگ دەبینن. لەم چوارچێوەیەشدا هەرێمی کوردستان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ هاتنەدی ئاشتەوایی و ئاسایش لە ناوچەکە و عێراقدا.

پرسیار: لە کۆنفرانسی میونشن تێبینی چیت کرد؟ ئایا رۆژئاوا کە نزیکەی 200 ساڵە ئاراستەی بە سیاسەتی جیهان داوە بە شێوەیەکی سەرەکی خەریکی پێداچوونەوەیە بە پەیوەندییەکانی خۆی لەگەڵ جیهانی دەرەوە؟ ئەگەر وایە هەرێمی کوردستان و عێراق لە کوێی ئەو پێداچونەوەدان؟

نێچیرڤان بارزانی: بێگومان ئێستا دوای شەڕی رووسیا و ئۆکراینا هەست دەکرێت کە پێداچوونەوەیەکی جیدی لە جیهاندا لەسەر کۆی مەسەلەکان هەیە. لە کۆنفرانسی میونشندا ئەوە زۆر بەرچاو بوو، واتە لە کۆنفرانسی میونشن روون بوو کە وڵاتە زلهێزەکان بەدوای هاوپەیمانییەتی نوێدا دەگەڕێن و وڵاتەکان لەسەر ئەم بنەمایە ئێستا خۆیان رێکدەخەن، واتە کاتێکی نوێیە بۆ هاوپەیمانەتیی نوێ. بە بۆچوونی من، لەم بابەتەدا عێراق دەتوانێت رۆڵێکی سەرەکی ببینێت. سەرنج بدەن، عێراق بە هەرێمی کوردستانیشەوە لەڕووی وزەوە دەتوانێت رۆڵێکی سەرەکی  بۆ چارەسەرکردنی کێشەی وڵاتانی رۆژئاوا بگێڕێت. تا ماوەیەکی زۆر هەموو سەرنجیان لەسەر رووسیا بوو، بەڵام ئێستا رەنگە ئەمە بگۆڕدرێت. لەم چوارچێوەیەدا عێراق وڵاتێکە کە دەتوانێت رۆڵێکی جیدی لە بابەتی وزەی جیهاندا بگێڕێت، ئەگەر دیدگەیەکی روون و جیدی هەبێت، بە هەرێمی کوردستانیشەوە. پێم وایە دەرفەتێکی زێڕین بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق هاتووەتە پێش.

پرسیار: ئایا بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان ئاسانە هاوسەنگییەک لەنێوان جەمسەرە جیاوازەکاندا بپارێزن کە لە جیهان و ناوچەکەدا خەریکە پێکدەهێندرێن؟ 

نێچیرڤان بارزانی: تاوەکو ئێستا پێموایە عێراق زۆر بە باشی کاری کردووە، واتا چوارچێوەی سیاسەتی عێراق ئەوەیە کە ببێتە پردی پەیوەندی. ئەوە وەزیری دەرەوەی عێراق لێرە دانیشتووە، هەوڵێکی زۆر جیدیان داوە کە ئەو رۆڵە بۆ عێراق هەبێت و وڵاتانی ناوچەکە، وڵاتانی دەرەوە و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش بە چاوێکی زۆر رێزەوە سەیری رۆڵی عێراق دەکەن و پێیان خۆشە ببێتە پردێکی پەیوەندی. بە بۆچوونی من، عێراق ناتوانێت ببێتە بەشێک لەم جەمسەرانە، بەڵام دەتوانێت ببێتە پردی بەیەکگەیشتنی ئەم لایەنانە و تاوەکو ئێستاش عێراق ئەم رۆڵەی بینیوە و توانیویەتی تا رادەیەکی باش ئەمە جێبەجێبکات و هیوادارم بتوانێت لە داهاتووشدا ئەم رۆڵە بگێڕێت. 

پرسیار: ئایا ئەم شۆکی دراوەی کە دروستبوو لە عێراق، لە ئەنجامی شۆکێکی سیاسی بوو یان تەنیا بابەتێکی ئابوورییە؟

نێچیرڤان بارزانی: دەبوایە ئەم پرسیارە لە فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق بکەی کە لێرە دانیشتووە. ئەو چووەتە ئەمریکا و هاتووەتەوە. ئێمە دوێنێ لەگەڵ جەنابی سەرۆکوەزیرانی پێشوو، جەنابی د. حەیدەر عەبادی و لەگەڵ د. فوئادیش ئەو بابەتەمان باسکرد. بێگومان بابەتی دۆلار و دینار کاریگەری لەسەر هەموو تاکێکی ئەم وڵاتە هەبووە و ئەم پرسە سەقامگیری تێدا نەبێت، لەڕووی ئابوورییەوە گوشارێکی زۆر دەخرێتە سەر هاووڵاتییان. 

ئێستا بە بۆچوونی من، لەم چوارچێوەیەدا ئەوەی روویدا، زۆر خەڵک وا باسی دەکات کە دەبوایە کۆنتڕۆڵی هەندێک وڵات بکرێت، بەڵام بە بۆچوونی من وا نییە و زیاتر رێکخستنەوە بوو کە تاوەکو ئێستاش بەردەوامە. ئەم رێکخستنەوەیە بەپێی رێککەوتنێک کە زیاتر لە ساڵێک لەمەوپێش لەگەڵ عێراق کراوە، قسەی لەسەر دەکرێت و ئێستا جێبەجێدەکرێت. ئامانجەکەشی زیاتر ئەوەیە کە سەقامگیرییەکی باش بۆ ئابووریی عێراق دروستبێت.

ئەوەی کە ئێستا ئێمە دوای سەردانەکەی د. فوئاد، وەزیری دەرەوەی عێراق لەگەڵ شاندێک بۆ ئەمریکا دەیبینین، تا رادەیەک ئەم بابەتە بەرەو چارەسەربوونێک دەڕوات کە من پێم وایە رەنگە لە ماوەی کورتخایەن ئازاری هەبێت، بەڵام لە درێژخایەندا دەبێتە هۆی سەقامگیریی ئابووری لە هەموو عێراقدا.

پرسیار: چاوەڕوانی چی داهاتوویەک بۆ هەرێمی کوردستان دەکەی؟

نێچیرڤان بارزانی: ئێستاش ناکۆکی لە هەرێمی کوردستان هەیە، بەڵام ناکۆکییەکان تاوەکو ئێستاش ناکۆکیی سیاسین، ئەگەر پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئەم ناکۆکییانەی کە ئەمڕۆ لە هەرێمی کوردستان هەن، دەبنە هۆی بەرکەوتنی سەربازی، بێگومان نا و شتی وا نابێت. هەموو لایەنە سیاسییەکانی کوردستان بە تایبەتی یەکێتی و پارتی ئەو قۆناخەیان دەمێکە جێهێشتووە و من پێشبینی ئەوە ناکەم بەهیچ شێوەیەک هەرێمی کوردستان جارێکی دیکە بگەڕێتەوە سەر ئەوەی کە خوانەخواستە بەرکەوتنی سەربازی رووبدات. داهاتووی هەرێمی کوردستان، بە بۆچوونی من، داهاتوویەکی گەشە، واتە هەرێمی کوردستان وەکو کیانێکی دەستووری لە دەستووری عێراقدا جێگیر بووە و جارێکی دیکە بە دڵنیاییەوە دۆخەکە ناگەڕێتەوە پێش نووسینەوەی دەستووری عێراق. بەڵام بابەتە ئەوەیە ئایا تاوەکو ئێستا ئەم دەستوورە تا چی رادەیەک جێبەجێکراوە؟ قسەی ئێمە ئەوەیە، لە ساڵی 2003وە ئێمە بۆ جێبەجێکردنی دەستوور جیدییەت نابینین. 

پرسیارە سەرەکییەکە ئەوەیە ئایا عێراق بەرەو فیدراڵی دەڕوات یان بەرەو مەرکەزییەتی بەهێز؟ ئێمە پێمان وایە ئەگەر عێراق بەرەو فیدراڵییەت بڕوات و بنەمای سەرەکی فیدراڵی لەم وڵاتەدا جێگیر بێت، داهاتوویەکی زۆر باش نەک تەنیا بۆ هەرێمی کوردستان بەڵکو بۆ عێراقیشچاوەڕوان دەکرێت و چارەسەری دروستیش ئەمەیە کە دەبێت بکرێت. سیاسەتی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش ئەوەیە کە لە چوارچێوەی عێراقدا بەپێی دەستووری عێراق ئەم کێشانە لەگەڵ بەغدا چارەسەر بکات. ناکۆکییەکانی ناوخۆی هەرێمیش هەموو لایەنەکی ماندوو کردووە، واتا ناکۆکی سیاسی، هەموو لایەنێک و خەڵکی ماندوو کردووە. پێموایە کاتی ئەوە هاتووە ئەم کێشانە چارەسەر بکرێن و لەگەڵ یەکێتیش دەبێ کێشەکان چارەسەر بکرێن.

من ئەم کۆڕبەندەش بە دەرفەت دەزانم کە هەر لێرەوە لە برادەرانی یەکێتی داوا بکەم، لە کاک قوباد، لە تیمی یەکێتی لە حکومەت، کە بگەڕێنەوە بۆ نێو ئەنجوومەنی وەزیران؛ بێگومان نیگەرانی و کێشە هەیە و بە دڵنیاییەوە کێشەکانی ئەوانیش لە هەموو ئاستێکدا، لە سەرۆکی هەرێمەوە، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان زۆر بە جیدی وەرگیراون، بەڵام چارەسەر ئەوە نییە لە دەرەوەی حکومەت ئەم کێشانە باس بکەین؛ چارەسەر ئەوەیە لەگەڵ یەکدی دابنیشین؛ چارەسەر ئەوەیە جێگری سەرۆکی حکومەت بگەڕێتەوە بۆ کۆبوونەوەکانی ئەنجوومەنی وەزیران و هەموومان پێکەوە کار بکەین و ئەم دەرفەتە زێڕینەی کە ئەمڕۆ بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق هاتووەتەپێش، بە شتی زۆر بچوک و بێمانا لەدەستی نەدەین. ئەوە بە مانای ئەوە نایەت کە من گرنگی بە شتەکان نادەم. لەنێوان ئەم دوو لایەنەدا کێشە هەیە بەڵام ئەم کێشانە دەبێ لە نێو حکومەت چارەسەر بکرێن. ئەگەر لەگەڵ یەکدی گفتوگۆ نەکەن، دانەنیشن و لە دەرەوەی ئەنجوومەنی وەزیران باسی کێشەکان بکەن، ئەوە چارەسەر نابێت. کەواتە دەبێ بگەڕێنەوە و هیوادارم برادەران ئەم پەیامەی منیان گوێ لێبێت و ئینشاڵڵا بە زووترین کاتیش بڕیار بدەن بگەڕێنەوە بۆ نێو ئەنجوومەنی وەزیران.

پرسیار: لە قەیرانەکانی دوای هەڵبژاردنی 2021ی عێراقدا هەوڵێکی زۆرتاندا بۆ سازانی لایەنەکان و سەردانی حەنانەتان کرد و لەگەڵ لایەنەکانی دیکەدا کۆبوونەوە؛ دواتریش حکومەتێکی نوێ پێکهات. سەرەتا گەشبینییەکی زۆر دیار بوو بە قسەکانتەوە سەبارەت بەوەی کە ئەم حکومەتە کاری چۆن دەبێت و دەتوانێت چی بکات بەپێی ئەو رێککەوتنەی بۆ پێکهێنانی حکومەت کرابوو، بەڵام گوتەکانتان لە میونخ جۆرێک رەشبینی پێوە دیاربوو. ئایا دوو دڵییەکت هەیە سەبارەت بەو بەڵێنانەی کە لایەنەکانی پێکهێنەری حکومەت بە کوردیان داوە یان شتێکی دیکە لە ئارادایە؟

نێچیرڤان بارزانی: لێکدانەوەکەی خراپ کراوە، ئەگینا قسەکانی من هی ئەوە نەبوون رەشبینیان پێوە دیاربێت، بەڵام با من شیکردنەوەیەک بۆ ئەمە بکەم. یەکەمجارە لەدوای ساڵی 2004 حکومەتێک پێکدەهێنرێت کە رێککەوتنێکی سیاسی و نووسراوی لە نێوان لایەنەکانی پێکهێنەری حکومەت هەیە. هەروەها لەوێ باسیش لەوە کراوە کە چۆن هەنگاو بەرەو چارەسەری کێشەکان بنرێت و لە هەمان کاتدا ماوەی دیاریکراو بۆ چارەسەری هەر کێشەیەکیش دانراوە و بە بەردەوامیش کۆبوونەوەی لایەنەکانی پێکهێنەری حکومەت لە بەغدا هەیە بۆ ئەوەی بزانن لە چ یاسایەک دەستپێبکەن و کام کێشە چارەسەر بکەن و بە چ شێوەیەک بەردەوام بن. 

لە لایەکی دیکەوە، لە ئەنجامی ئەو کۆبوونەوانەی ئێمە لەگەڵ جەنابی سەرۆکوەزیران هەمانبووە، خواستێکی جیدی هەیە بۆ ئەوەی کێشەکان چارەسەربکرێن. ئەو قسەیەی کە من لە میونیخ کردم و گوتم ئەگەر کێشەکان چارەسەرنەبن، هیچ مانایەک بۆ مانەوە لەنێو حکومەتەکەدا نییە، مەبەستم سەرۆکوەزیران نییە، بەڵکو مەبەستم ئەو لایەنانەیە کە حکومەتیان پێکهێناوە. دەبێ هەموویان یارمەتی سەرۆکوەزیران بدەن بۆ ئەوەی ئەو بەرنامەیەی هەیەتی و ئەو رێککەوتنەی هەموومان لەسەری رێککەوتووین، جێبەجێ بکرێت. سەرۆکوەزیران ماوەی چوار بۆ پێنج مانگە ئەو پۆستەی وەرگرتووە، تاوەکو ئێستا ئەوەی ئێمە دەیبینین ئەوەیە کە لە هەموو ئاستێکدا ژینگەیەکی ئەرێنی لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا هەیە. ئێستا هاوئاهەنگی ئاسایش لەنێوان هەرێمی کوردستان و بەغدا باشترە؛ هاوئاهەنگی سەربازی نێوان هەردوولا باشترە و هەوڵیش هەیە بۆ تێپەڕاندنی یاسای بودجە لە ماوەیەکی نزیکدا. ئێمە دەبێ هەموو ئەمانە بە ئەرێنی سەیر بکەین، نەک بە بێهیوایی. 

سیاسەتی ئێمە لە هەرێمی کوردستان، پاڵپشتیکردنی سەرۆکوەزیران، محەممەد شیاع سوودانییە و تاوەکو ئێستا هیچ گۆڕانکارییەک لەمەدا رووینەداوە. بۆ ئێمە لە هەرێمی کوردستان زۆر گرنگە ئەم کێشانە لەگەڵ بەغدا چارەسەر بکرێن. ئەگەر کێشەکان چارەسەرکران، بەدڵنیاییەوە دەبێتە هۆی سەقامگیریی سیاسی، ئابووری و ئەمنی بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان. بۆیە ئەمەمان زۆر لا مەبەستە. جەنابی وەزیری دەرەوەی عێراق خۆی سەرپەرشتی تیمی کوردی دەکات لەلایەن ئێمەوە لە هەموو کۆبوونەوەکان و ئەم بەیانییەش کۆبوونەوەیەکمان هەبوو و تێیدا راپۆرتێکی لەسەر ئەوە پێداین کە هەنگاوەکان هی ئەوە نین بێهیوایی دروستبکەن، بەڵکو هی ئەوەن هیوا دروستبکەن.

من زۆر جار قسەیەکم کردووە و گوتومە هیوادارم بەغدا و هەولێر، واتە هەردووکمان لەو هەڵانەی کە کردوومانن شت فێربووبین. من ئێستاش ئەو قسەیە دەکەم. هەموو شتێک خەتای بەغدا نەبووە، هەموو شتێکیش خەتای هەرێمی کوردستان نەبووە، بەڵام ئێمە لە چوارچێوەی وڵاتێک دەژین کە پێی دەڵێن عێراق. روونیشە دەستوورێکمان هەیە کە وەکو بۆندێکی سیاسی هەموومان بەیەکترەوە دەبەستێتەوە. بۆ ئایندەیەکی باشتر بۆ عێراق بە گشتی و هەرێمی کوردستان، دەبێ هەوڵی جیدی بدرێت بۆ ئەوەی ئەم دەستوورە جێبەجێ بکرێت. ئەوەی ئێستا دەیبینین ئەوەیە کە هەنگاوەکان بەرەو ئەو ئاراستەیە دەچن و نامانەوێ هیچ دەرفەتێک بۆ چارەسەری کێشەکان لەگەڵ بەغدا لەدەستبدەین. ئێمە تەواوکەری یەکترین، وەکو پێشتر لە قسەکانم ئاماژەم دا، بەهێزبوونی بەغدا، بەهێزبوونی هەرێمە و بەپێچەوانەشەوە. شەڕی داعش باشترین وانەی بە ئێمە دا. داعش کە هات جیاوازی لەنێوان شیعە و سوننە و کریستیان و ئێزدی و تورکمان و مەسیحی نەکرد؛ هەموو یەک تاوانمان هەبوو و بە یەک شێوە شەڕی هەموو لایەکمانی کرد. ئێمە لە هەرێمی کوردستانیش بەردەوام جەختمان لەسەر ئەوە کردووەتەوە کە قووڵایی ستراتیژی کورد بەغدایە و هیچ شوێنێکی دیکە نییە. ئێمە بەرچاومان روونە. یەکەمجار لە هەڵەکانی خۆمان فێربین، بەرچاوڕوونییەکیشمان هەیە بۆ چارەسەری کێشەکان لەگەڵ بەغدا.

پرسیار: پێدەچێت جەنابیشت یەکێک لەو کەسانە بیت کە پێت وابێت دەرکەوتنی یاسایەکی تازە رەنگە کێشەکانی نێوان عێراق و هەرێمی کوردستان چارەسەر بکات؛ مەبەستم یاسای نەوت و گاز و بودجەیە؟

نێچیرڤان بارزانی: بۆ عێراق چەند یاسایەک زۆر زۆر گرنگن بۆ ئەوەی ببنە مایەی سەقامگیری سیاسی و ئابووری: یاسای بودجە و یاسای نەوت و گاز و یاسای دابەشکردنی داهات. پرسەکانی دیکەش هەمووی گرنگن؛ پرسی چارەسەری مادەی 140 و شنگال. بەڵام با ئێمە واقعبین بین؛ با لە شتێکەوە دەستپێبکەین. ئەو ویستە زۆر زۆر پێویستە هەبێت. گەلی عێراق شایستەی ژیانێکی زۆر باشترە لەوەی ئێستا هەیەتی. ئاستی خزمەتگوزارییەکان دەبێ زۆر باشتربن لەمەی ئێستا هەیە، عێراق نەوەیەکی زۆر گەنجی هەیە و پێویستە سیاسییەکانی عێراق ئەمە بە جیدی وەربگرن. ئەم گەنجانە دۆخی خۆیان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بەراورد دەکەن و بێگومان دەیانەوێ ژیانێکی باشتریان هەبێت کە شایستەی ئەوان بێت. ئینجا چارەسەری کێشەکان و سەقامگیری سیاسی لە نێوان هەرێمی کوردستان و عێراق کلیلی سەقامگیری و پێشکەوتنی عێراقە بە هەرێمی کوردستانیشەوە.

پرسیار: پرسی تیرۆر هێشتا مەترسییەکی جیدییە لە عێراق. باسێکی جیدی هەیە کە نەوەی دووەمی داعش خەریکە رێک لەو کەمپانەوە پێدەگات کە لەژێر کۆنترۆڵی ئەو هێزانەن کە خۆیان شەڕی داعشیان کردووە. ئایا شتێک هەیە کە لە شەڕی دژی داعش لەبیرکرابێت؟ واتە تەنیا بە هێزی سەربازی دەکرێت بەرەنگاری داعش ببینەوە؟ 

نێچیرڤان بارزانی: مەسەلەی داعش دوو رەهەندی هەیە. رەهەندی سەربازی هەیە و رەهەندی ئایدیۆلۆجیشی هەیە. لە رووی سەربازییەوە شتی زۆر کراوە. هێزە ئەمنییەکانی عێراق بەشێوەیەکی گشتی، لە سوپاوە لە حەشدی شەعبی و لە هەموو ئەوانەی دیکە کە قوربانیان داوە و خەباتیان کردووە، شەهیدیان داوە بۆ ئەوەی عێراق سەقامگیر بێت. هەرێمی کوردستانیش بە هەمان شێوە. لەو رێگەیەدا ئێمە زیاتر لە دوو هەزار شەهیدمان هەبووە؛ زیاتر لە 10 هەزار پێشمەرگەمان بریندار بووە لە شەڕی داعشدا. کارەساتەکان زۆر گەورە بوون، بەڵام شەڕی داعش تەنیا پرسێکی سەربازی نییە. بە بۆچوونی من، شەڕی داعش پرسێکی ئایدیۆلۆژیشە، واتە تەنیا چارەسەری سەربازی بەس نییە و دەبێت لە رووی هزریشەوە کاری لەسەر بکرێت و شەڕی داعش بکرێت. 

جەنابت باسی کامپەکانت کرد. بەڵێ، کامپەکان شوێنێکی زۆر تایبەتن و دەبێت زۆر بە جیدی هەڵوێستەیان لەسەر بکرێت، ئەگەر سەیری ئەو کامپانە بکەین، ئەو نەوەیەک دەبینین کە گەنجن و هیچ ئومێدێکیان نییە؛ خوێندن لەو کامپانەدا نییە؛ ئومێدیان بۆ داهاتوو نییە؛ داعش و هاوشێوەکانیشی سوود لەو جۆرە ژینگەیە وەردەگرن. دەبێت ئەم پرسە چارەسەر بکرێت. هەروەها ئەو شتانەی بوونە هۆی دروستبوونی داعش دەبێت لەنێو ببردرێن. دەبێت هەموو پێکهاتەکانی عێراق خۆیان بە بەشدار لە پڕۆسەی سیاسیی عێراق بزانن. ئەگەر ئەوان خۆیان بە بەشدار نەبینن لەنێو پڕۆسەی سیاسیی عێراق، ئەوا هەمیشە زەمینە هەیە بۆئەوەی خەڵکی دیکە دەست بخاتە نێویان و هەوڵیان لەگەڵ بدات بۆ تووندڕۆیی و تێكدانی دۆخی ئەمنی. 

پرسیار: سەبارەت بە دۆخی نێوخۆی هەرێمی کوردستان، پێموایە لە میونخ بوو باسی ئەوەتان کرد کە کاتێک گەڕانەوە بۆ هەرێمی کوردستان دەستپێشخەرییەک دەکەن. ئایا هیچ شتێکی نوێ هەیە بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشەیەی لەنێوان پارتی و یەکێتییدا هەیە؟ 

نێچیرڤان بارزانی: بە دڵنیاییەوە هەوڵ هەیە و هەوڵەکانیش بەردەوام دەبن. ئەوەی کە ئێمە لە میونخ باسمان کرد، زیاتر مەبەستمان بوو کە دەبێت ئەمساڵ هەڵبژاردن بکەین. ئەمە بابەتێکی زۆر گرنگە و کاریگەری لەسەر هەموو شت دەبێت، بەتایبەتی پرسی رەوایەتی هەرێمی کوردستان دەخاتە ژێر پرسیارەوە. بەداخەوە ساڵی رابردوو هێزە سیاسییەکان لەسەر کۆمەڵێک شت پێکنەهاتن بۆئەوەی ئەم هەڵبژاردنە بکرێت. ئێمە ئێستا لە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان دەستمان کردووە بۆ دانیشتن لە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان. هیوادارم هەموو لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان پرسی هەڵبژاردن بە بابەتێکی جیدی وەربگرن. ئەمە مافی خەڵکی کوردستانە و هیچ هێزێکی سیاسی، نە پارتی و نە یەکێتی و نە گۆڕان و نە هیچ لایەنێکی دیکە ناتوانێت ئەو مافە لە خەڵک بسەنێت. دەبێت هەموو هێزە سیاسییەکان بە بەرپرسیارییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم بابەتە بکەن. 

ئەوەی کە پەیوەندی بە ئێمەوە هەیە لە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، ئێمە بە گوێرەی یاسای سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان و ئەو یاسایانەی کاریان پێ دەکرێت، دەبێت رۆژی هەڵبژاردن دەستنیشان بکەین. داواکاریی ئێستای ئێمە لە لایەنە سیاسییەکان ئەوەیە کە رێکبکەون، چونکە ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن زیاتر لەوە دەبێتە عەیبێکی گەورە بۆ هەرێمی کوردستان و دەبێت ئەمساڵ هەڵبژاردن بکەین. لەم چوارچێوەیەدا گرنگە پرسی یەکێتی و پارتیش چارەسەر بێت. من ناڵێم کێشە نییە، بەڵام کێشەکان ئەوە نین چارەسەر نەکرێن. کێشەکان بەوەش چارەسەر ناکرێن تیمی یەکێتی لە دەرەوەی حکومەت بن و وەزیرەکانیان نەچنە کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران. ئەوە دەبێت کۆتایی پێ بێت. من جارێکی دیکە دووبارەی دەکەمەوە؛ من داوا لە یەکێتی دەکەم، داوا لە جێگری سەرۆکی حکومەت دەکەم، ئەگەر هەر کێشەیەکیش هەیە، زۆر بە ئاسانی دەکرێت لەگەڵ سەرۆکوەزیران، لەگەڵ بەندە پێکەوە دابنیشین و هەموومان کێشەکان لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستان چارەسەر بکەن. 

پرسیار: زۆرجار وەک سیاسییەکی پراگماتیک، بەڕێزت سیمای سەرکردەیەکی سازان و رێککەوتن پیشان دەدەیت. کاتێک کێشە لەنێوان دوو لایەندا دروست دەبێت، گوتارەکانت زیاتر ئەوەیە کە باس لە رێککەوتن دەکەن. پێت وایە کە پارتی و یەکێتی بە راستی دەیانەوێ رێکبکەون؟ 

نێچیرڤان بارزانی: پێموایە دەیانەوێت رێکبکەون، چونکە رێگەچارەی دیکەیان نییە. چی دەکەن؟ ئەگەر رێکنەکەون، ئەڵتەرناتیڤەکەی چییە؟ من لە کۆنفرانسێکی دیکەدا باسم کردووە؛ گوتیان، دەبێتە دوو ئیدارەیی. منیش گوتم، وەڵڵا نابێتە دوو ئیدارەیی، بەڵکو دەبێتە سفر ئیدارەیی. ئەگەر ئەم کێشانەی نێوان پارتی و یەکێتی چارەسەر نەبن، بەس پێم بڵێن ئەڵتەرناتیڤ چییە؟ بۆ یەکێتی ئەڵتەرناتیڤ چییە و بۆ پارتیش ئەڵتەرناتیڤ چییە؟ هەربۆیە دەبێت رێکبکەوین. ئێمە قۆناخی زۆر زەحمەتتر لەم دۆخەمان تێپەڕاندووە. مەلا بەختیار تەشریفی لێرەیە و دەزانێت. ئێمە قۆناخی زۆر سەختترمان بەرێکردووە، بەڵام لەگەڵ یەکدی دانیشتووین. ئەوە کاک سەعدیش لێرەیە و ئەویش دەزانێت. ئێمە دانیشتووین و قۆناخی زۆر سەختتر لەمەمان بەڕێکردووە. نامەوێ لە خۆمەوە هیوا بدەم بە خەڵک، بەڵام دڵنیاتان دەکەمەوە کە هیچ ئەڵتەرناتیڤێکی دیکەمان نییە، رێککەوتن نەبێت، بەڵام دەبێت ئەم کێشەیە چارەسەر بکرێت. زۆر باشە، نیگەرانیی تیمی یەکێتی تێدەگەین، بەڵام چارەسەریش ئەوە نەبوو برادەرانی یەکێتی بڕیار بدەن نەچنە کۆبوونەوەکانی ئەنجوومەنی وەزیران. با قسەی خۆیان لە ئەنجوومەنی وەزیران بکەن. با لەگەڵ سەرۆکوەزیران، لەگەڵ بەندە هەر کێشەیەک هەیە، باسی بکەن و دەتوانین چارەسەری بکەین. نیگەرانییەکانیشمان بە جیدی وەرگرتووە و ئیدی با بێنەوە. با کۆتایی ئەم بابەتە بهێنین.

پرسیار: پرسیاری کۆتاییم لەسەر ئەو گۆڕانە کۆمەڵایەتییەیە کە لە عێراق و هەرێمی کوردستاندا هەیە، رێژەیەکی زۆری دانیشتووانی عێراق و هەرێمی کوردستان لە خوار تەمەنی 40 ساڵن کە سەروو 50٪ـە، پێتوایە ئەو سیاسەتە ئابووری و کۆمەڵایەتییانەی هەردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق سەبارەت بە گەنجان و ژنان وەکو داینەمۆیەکی گەورەی گۆڕانکاری کە زۆربەیان گەنجن، دەتوانێت وەڵامی داواکاریی ئەم رێژە زۆرە بداتەوە، یان پێویستی بە جۆرێک گۆڕان و چاکسازی هەیە؟

نێچیرڤان بارزانی: ساڵی 2019 کۆبوونەوەیەک لە بەغدا کرا، جەنابی د. عەبادی، سەرۆکوەزیرانی پێشووتر لەم کۆبوونەوەیە ئامادەبوو، باس لەوە دەکرا چۆن کێشەی ئابووری چارەسەر بکرێت و داوا دەکرا ژمارەیەک خەڵک دابمەزرێندرێت، لەگەڵ جەنابی د. عەبادی لە تەنیشت یەک دانیشتبووین و هەردووکمان پێکەنین، عەمار رووی لەمن کرد و گوتی: بابەتەکە چییە. گوتم، حەیدەر عەبادی سەرۆکوەزیران بووە و منیش ماوەیەکی دوور و درێژ سەرۆکوەزیران بووم، ئێمە دەزانین ئەمە رێگەچارە نییە. لە عێراق و هەرێمی کوردستان ئێمە شتێکمان نییە پێی بگوترێ ئابووری، نیمانە. ئابووری لەم وڵاتە نییە، ئەی ئەمەی کە هەیە چییە؟ شتێکمان هەیە نەوتە، ئەم نەوتە دەردەهێنرێت و دەچێتە دەرەوە و دەفرۆشرێت، پارەکەی دێتەوە و راستەوخۆ دابەشدەکرێت، بەڵام ئایا ئەمە دەبێتە هۆی پێشکەوتن و گەشەپێدانی ئابووری لەم وڵاتەدا. ئەستەمە. 

من کە دەڵێم لەم وڵاتە، مەبەستم لە زاخۆوە تاوەکو فاوە، مەبەستم یەک شوێنی عێراق نییە. کولتوورێک لەم وڵاتە دروستبووە کە هەموو شتێکیان خستووەتە سەر حکومەت. تاوەکو ئەم کولتوورە سەقەتە لە وڵاتی ئێمەدا هەبێت، پێشکەوتنی ئابووری بەدینایەت. عێراق مانگانە زیاتر لە پێنج ملیار دۆلار بۆ مووچە خەرج دەکات. بە من بڵێن کام حکومەت لە دنیادا دەتوانێت بەم شێوەیە بەردەوامبێت. ئێستا هەموومان زۆر دڵخۆشین لەبەر ئەوەی لە ئەنجامی رووداوێک، نرخی نەوت بەرزبووەتەوە. لە دوای کۆرۆنا ئێستا ئابووریی چین هەستاوەتەوە و پێویستی بە نەوت هەیە، بەڵام ئایا ساڵێک دوای ئەمڕۆ، دۆخەکە بەم شێوەیە بەردەوامدەبێت؟ بڕوا ناکەم. 

لە عێراقدا دەبێت زۆر بە جیددی بیر لەمە بکرێتەوە چۆن پشتبەستن بە کەرتی نەوت کەمبکرێتەوە، بە هەرێمی کوردستانیشەوە. بەڕاستی چاوەڕوانی لە حکومەت کە هەر کەسێک زانکۆی تەواوکرد، دەبێ حکومەت دایبمەزرێنێت، دەبێ کۆتایی پێبێت، ئەوە بەو مانایە نییە چارەسەری بۆ نەدۆزرێتەوە، ئەم گەنجانە مافی خۆیانە، بەڵام ئەگەر لە عێراقدا کەرتی تایبەت بە جیددی رۆڵی خۆی ببینێت و دەرفەت بدەن، ژینگەیەکی رێکوپێک لەم وڵاتەدا بۆ کەرتی تایبەت دروستبێت کە داینەمۆی پێشکەوتنی هەر وڵاتێکە، لەڕووی سیاسیشەوە دەستوەردان لە کەرتی تایبەت نەکرێت و دەرفەتیان پێبدرێت کارەکانیان بکەن، دەرفەتی زۆر دروستدەبێت بۆ ئەوەی عێراق بتوانێت بەرەوپێش بڕوات. 

جەنابت ئاماژەت بەوەدا کە عێراق نفوسێکی زۆری گەنجی هەیە، ئەم گەنجانە بە هەزار هیواوە زانکۆ تەواودەکەن، کە زانکۆیان تەواوکرد، چاوەڕوانی ئەوە دەکەن خێرا دابمەزرێن. لە هەموو عێراق کارخانەی دروستکردنی بڕوانامەمان داناوە، بەڵام ئەگەر بە یەکێکیان بڵێی وەرە ئێرکۆندەیشنێک چاک بکەوە، لە عێراق و لە کوردستانیش نیمانە و دەچین لە دەرەوە خەڵک دەهێنین و پشت بە کرێکاری سووری و تورکی دەبەستین. ئەم شتانە دەبێ بە جیددی هەڵوەستەیان لەسەر بکرێت، ئەگەر هەڵوەستە لەسەر ئەمانە کرا، ئابووریی عێراق پێشدەکەوێت. ئێستا دەڵێن ئێمە لە هەرێمی کوردستان بیمەمان نییە، هەمانە بەڵام بە جۆرێکی دیکە. ئەوەی کە لە عێراق و هەرێمی کوردستان هەیە سیستمی بیمەی کۆمەڵایەتییە. چ بیمەی کۆمەڵایەتی لەوە زیاتر کە ئەوەی تۆ دەیفرۆشی و پارەکەی وەردەگریت و دەیدەیەوە بە خەڵک. دەبێ ئەمە کۆتایی پێبێت، ئەگەر کۆتایی پێنەیە، ئێستا نا، بەڵام لە داهاتوویەکی نزیکدا دەیبینن عێراق لەم روویەوە بەرەو کارەسات دەڕوات. دەبێ زۆر بە جیددی بیر لەمە بکرێتەوە و کۆمەڵێک یاسا دەربکرێن بۆ ئەوەی ئابووریی عێراق کەمتر پشت بە نەوت و گاز ببەستێت. ناکرێ عێراق بەوهەموو تواناییە ئێستاش کارەبا و غاز لە وڵاتانی دیکە هاوردە بکات و غازەکەی خۆشی بسووتێ، لەکاتێکدا کە دنیا دەیەوێ عێراق رۆڵی خۆی ببینێت بۆ دابینکردنی وزە بۆ ئەوروپا و جیهان، ئەمە ئەو دەرفەتەیە کە بۆ ئەم وڵاتە رەخساوە و با لەدەست نەدرێت.

پرسیار: هەموو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و بەتایبەتی ئەوانەی لە هاوپەیمانێتیی دژی داعشدان، کاتێک بەرپرسانی حکومەتی هەرێم و سەرۆکایەتیی هەرێم دەبینن، باس لە پرسی یەکگرتنی هێزی پێشمەرگە دەکەن، جەنابی کۆنسوڵی ئەمریکا لەم ماوەیە باسی ئەوەیکرد کە لەبری هێزی 70 و 80 هێزی 150مان دەوێت، وابزانم ئێوەش جەماعەتی هێزی 150ن، ئەم 70 و 80یە کەی دەکاتە 150، بەم نزیکانە هەواڵی خۆش لەسەر یەکگرتنی هێزی پێشمەرگەی کوردستان دەبیستین؟

نێچیرڤان بارزانی: پرۆسەی یەکگرتنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە لە هەرێمی کوردستان زۆر بە جیددی دەستیپێکردووە. بەیانیی ئەمڕۆ لەگەڵ هێزەکانی هاوپەیمانان بە ئامادەبوونی جێگری سەرۆکی هەرێم و ئەفسەرەکانی وەزارەتی پێشمەرگە کۆبوونەوەیەکمان بۆ ئەم بابەتە هەبوو. هەنگاوەکان خێرا نین و لەسەرخۆن، بەڵام جیددین. بەپێی ئەو یاداشتە لێکتێگەیشتنەی لەگەڵ ئەمریکا واژوومانکردووە، کاتێکی دیاریکراومان هەیە، تاوەکو ئێستا لەو کاتە دیاریکراوە زیاتر بەرەوپێش چووین و ئەمریکییەکانیش پێزانینیان هەیە بۆ ئەم بابەتە و بە جیددی لەگەڵمان خەریکن. خۆشتان دەزانن کە ئەم بابەتە بە شەو و رۆژێک چارەسەر ناکرێت، ئەوەی ئێستا دەیبینین ئەوەیە کە بڕیارێکی سیاسی جیددی هەیە  و هاوپەیمانان و بەتایبەتی ئەمریکا زۆر جیددیتر لەسەر خەتن بۆ ئەم پرسە و هەنگاوەکان وردە وردە بەرەو پێشەوە دەڕۆن. دەبێت بە 150.