RRC |
مەحموود بابان-ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداو|
رۆژی 14ی ئادار، ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو بریفینگێکی بۆ د.رێواز فایەق، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان لەبارەی رۆڵی پەرلەمان لە سیستمی سیاسی هەرێمی کوردستان بە بەشداریی چەند کەسایەتێکی سیاسی و ئەکادیمی لە شاری هەولێر رێکخست.
پەرلەمان یەكێك لە دامەزاروە كۆنەكانی یەكەی سیاسی هەرێمی كوردستانە بەڵام هیشتا مشتومڕیكی زۆر لەسەر رۆڵ و كاریگەرییەكەی لە ئارادایە. ئایا پەرلەمان لە راستیدا كاریگەرییەكی جەوهەری لەسەر پرۆسەی سیاسی و حوكمڕانی هەیە یان تەنیا رۆڵێكی رواڵەتیی هەیە؟ بۆ وەڵامی ئەمەش پێویستە لە سەرەتادا بزانین كە، لەبنەڕەتدا پەرلەمان چ رۆڵێكی لە سیستەمی سیاسیی هەرێمی كوردستاندا هەیە؟ دابەشكردنی دەسەڵات و پێكهاتەكانی دەرەوەی پەرلەمان لەو سیستەمەدا چ كاریگەرییەكیان لەسەر رۆڵی پەرلەمان هەیە؟ رێكخستنی نێوخۆیی و پەیڕەوی پەرلەمان، بە چ لەونێك كاریگەری لەسەر رۆڵگێڕانی پەرلەمان دادەنێت؟ بەدەر لەو هۆكارە بنەڕەتییانەش، ئەكتەرە پەیوەندیدارەكان بە كاری پەرلەمانی، لە سەرۆك و دەستەی سەرۆكایەتی وە بگرە هەتا دەسەڵاتی جێبەجێكردن، پەرلەمانتاران و سیستەمی هەڵبژاردن ،حیزبەكان و گرووپەكانی نفووزیش، چۆنچۆنی كاریگەریی لەسەر پێگەی پەرلەمان دادەنێن؟
لەسەرەتادا د. رێواز فایەق،پێشەکییەکی لەبارەی پەرلەمان لە سیستەمی سیاسی، ئەزموونی پێنجی خولی پەرلەمان و گرفت و ئاستەنگەکانی کاری پەرلەمانی و چۆنیەتی کاراکردن و باشکردنی رۆڵی پەرلەمانی کوردستان لە سیستمی سیاسی هەرێمی کوردستان پێشکێشکرد.
ئەزموونی پێنج خولی پەرلەمانی کوردستان
لە سەرەتای گوتارەکەیدا، د.رێواز فایەق، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستانی ئاماژەیەکی خێرای بە ئەزموونی درووستبوون و خولەکانی پەرلەمانی کوردستان کرد و گوتی، پەرلەمانی کوردستان یەکەم دامەزراوەی دەستوورییە کە راستەوخۆ لەدوای راپەڕین بە بڕیاری ژمارە 1ی بەرەی کوردستانی درووستبووە، ئەو بڕیارە تایبەت بووە بە چۆنیەتی هەڵبژاردنی ئەندامانی ئەنجوومەنی نیشتمانیی ئەوکات و چۆنیەتی رێکخستنی کارەکانی. کە دەتوانین بڵێین کۆنترین دامەزراوەی دەستووریی دوای راپەڕینە و پێکهێنەرێکی سەرەکی سیستەمی سیاسییە لە هەرێمی کوردستاندا، پەرلەمان بەشێوەیەکی گشتی لە راپەڕینەوە تاوەکو ئێستا بە چەند قۆناخێکدا تێپەڕیوە کە جیاوازن:”خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی 1992دروستبووە، بەڵام شەڕی ناوخۆ یەکێک بووە لەو هۆکارانەی کە نەتوانێت ئەرکەکانی خۆی وەک پێویست بەجێ بگەیێنێت. خولی دووەمی پەرلەمانی کوردستان ، کە لە 2005دا هەڵبژاردنی بۆ کراوە، بە بەختترین خولی پەرلەمانی بووە لە هەرێمی کوردستان. لەبەرئەوەی هێزە سیاسییە گەورەکانی هەرێمی کوردستان ئەزموونێکیان لە شەڕی ناوخۆ وەرگرتبوو، قۆناخی یەکگرتنەوەی دامەزراوەکان بوو، هەڵبژاردنێک بوو دوای ئەوەی پارتە سیاسییەکان، بەتایبەتیش پارتە گەورەکان، یەکێتی و پارتی باوەڕیان بەوەهێنابوو، کە شەڕ ناتوانێت ناکۆکییەکان لەنێوان ئەم دوو هێزە یەکلابکاتەوە. ئەو بۆشاییە یاساییانەی خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان نەیتوانی بەهۆی شەڕی ناوخۆ و دابڕانەوە پڕی بکاتەوە. لە خولی دووەمی پەرلەمانی کوردستاندا پڕ كرانەوە. هەربۆیەش کاتێک هەڵسەنگاندن بۆ خولەکانی پەرلەمان لەڕووی ژمارەی یاساوە دەکەێت، دەردەکەوێت خولی دووەمی پەرلەمان یەکێکە لە چالاکترین خولەکانی پەرلەمان. خولی سێیەمی پەرلەمانی کوردستان تایبەتمەندییەکی جیاکەرەوەی هەبوو، ئەویش ئەوەبوو، کە ئۆپۆزسیۆن هەبوو، دەتوانم ئەوە بڵیم ئەگەر ئەو ئۆپۆزسیۆنە بەراورد بکەی بە ئۆپۆزسیۆنی ئێستا، ئەوا بەرپرسیارتر بووە و پرۆژەی هەبووە، سەرەڕای ئەوەی ئەزموونێکی تازەی هەبووە یاخود بە هەرشێوەیەک پێناسەی بۆ بکرێت، باوەڕی خۆم وایە کە ئۆپۆزسێۆنێکی چالاک بووە، گفتوگۆی هەبووە، سەرەڕای چۆنیەتی بەکارهێنانی میکانیزم و شێوازەکان، لەڕاستیشدا بە بەراورد بە ئۆپۆزسیۆنی ئێستا جیاوازی زۆر هەبووە. هەروەها خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستانیش، کە ئێمە تێدا ئەندامی پەرلەمان بووین. ساڵی یەکەم و دووەمی زۆر بە باشی بەرێکرد، بەڵام ناکۆکییە سیاسیەکان بووە هۆی پەکخستنی پەرلەمان.”
لەبارەی رۆڵی پەرلەمان لەناو کۆی سیستمەکەدا، د.رێواز فایەق گوتی “لەڕاستیدا لەڕووی سیاسی و یاسایی و هەڵسەنگاندنیشەوە تووشی کێشەی گەورە دەبین، چونکە ئێمە دەستوورمان نییە. تاوەکو ئێستاش لێکۆڵەران و تویژەران پێناسەیەکی درووستیان بۆ سیستمی سیاسی لە هەرێمی کوردستان نییە، ئەو سیستمەی ئێستا لە هەرێمی کوردستان هەیە پێناسە ناکرێت، ئەویش بەهۆی نەبوونی دەستوورەوەیە، چونکە ئەگەر دەستوور نەبوو، واتە ماددەیەکی روون نییە بۆ پێناسەکردن. بۆیە پێناسەکردنی لەرێگەی سیما و تایبەتمەندییەکانییەوە، تووشی کیشە و گفتوگۆی زیاترمان دەکات. لەبارەی ئەدای پەرلەمان و پەرلەمانی کاراوە، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان ئاماژەوەی بەوەشکرد كە” پەرلەمانی باش و کارا لەناو سیستمێکی دیموکراتیدا دەناسرێتەوە، لەوانەیە هەموومان لەسەر ئاستی دیموکراسی هەرێمی کوردستان هاوڕا نەبێن كە لە چ ئاستێکدایە، بەڵام هاوڕا بین لەسەر ئەوەی لەئاستی چاوەڕوانی ئێمەدا نییە و بەوشیوەیە پێنگەیشتووە.” لە درێژەی گوتەکانێدا، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان گوتی ” ئێمە تەنیا چەند یاسایەکمان هەیە، کە رەهەندی دەستوورییان هەیە و پەرلەمان کارەکانی خۆی پێ رێکدەخات، پەیوەندییەکانی لەگەڵ دەسەڵاتەکانی دیکە رێکدەخات، ئەوانیش یاسای ژمارە 1ی ساڵی 1992 هەموارکراوە، یاسای ژمارە 1ی سەرۆکایەتی هەرێمی ساڵی 2005 هەموارکراوە، لەگەڵ یاسای ژمارەی 3ی ئەنجومەنی وەزیران لەگەڵ هەموارەکانی و یاسای ژمارە 14ی دەسەڵاتی دادوەری بە هەموارەکانییەوە، ئێمە هەموومان باوەڕمان بە پرنسیپی جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان هەیە و هەموویان تەواوکەری یەکترین، بەڵام لە نەبوونی دەستووردا، ئێمە بەشێوەیەکی گشتی لەسەر بنەمای ئەم چوار یاسایە پەیوەندییەکانمان رێکخستووە.”
ئاستەنگەکانی بەردەم ئەم خولەی پەرلەمان
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا، لەبارەی رۆڵی پەرلەمانی کوردستان لە ئێستادا، د،رێواز فایەق گوتی من لە ئاستەنگەکانی بەردەم خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستانەوە دەستپیدەکەم، یەکەمیان و هەرە سەرەتایترینیان لەرووی کاتەوەیە:” ئێمە لە 6ی تشرینی دووەمی 2018 سویندی یاساییمان خوارد، بەڵام لە 10 تەمووز دا حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکهات، واتە لەو ماوەیەدا نزیکەی 8 مانگ لە تەمەنی پەرلەمان رۆیشت، پەرلەمان بۆ ئەوەی ئیش بکات پێویستە لەگەڵ حکومەتێک کاربکات، با سەرۆکایەتی پەرلەمانیش هەبێت بەڵام مادام كە حکومەت پێکنەهاتبێت، ناتوانێت کار بکات، دوای ئەویش بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا، کە بەشێکی زۆری لە تەمەنی ئەم خولەی پەرلەمان برد و دواتریش ناکۆکییە سیاسییەکان.”لەبارەی ئاستەنگەکانی ئێستای بەردەم کاری پەرلەمانی، د.رێواز فایەق گوتی:”پەرلەمانی کوردستان لەناو ژینگەیەکی جیاوازدا کار ناکات، بەڵکۆ لەهەمان ئەو ژێنگەیە سیاسییە کار دەکات، کە سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان، ئەنجومەنی وەزیران، دەسەڵاتی دادوەری، پارتە سیاسییەکان و رێکخراوەكانی کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیا کاری تێدا دەکەن. لەبەرئەوە هەڵسەنگاندنی پەرلەمانی کوردستان دەبێت هاوتەریب بێت لەگەڵ هەڵسەنگاندنی ئەم ناوەندە سیاسی و مەدەنیانەی باسیان دەکەین. چونکە ئێمە لەگەڵ ئەم ناوەند و پارتە سیاسیانەی باسیان دەکەین کار دەکەین، کە بەدیلیان نییە، بۆیە دەبێت هەڵسەنگاندن بۆ هەموویان بکەین و بە جیا نابێت هەڵسەنگاندن بۆ پەرلەمان بکەین، چونکە بەیەکەوە وێنەکە تەواو دەکەین.”
د.رێواز فایەق، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان ئاماژەی بە خراپی پەیوەندی نێوان پارتە سیاسییەکان لەسەر پەرلەمان کرد و گوتی:” کیشەی گەورەی بەردەم ئەم خولەی پەرلەمان پەیوەندی خراپی نێوان لایەنە سیاسییەکان یاخود ئەو پەیوەندییە خراپەیە، کە لەنێوان لایەنە سیاسییەکاندا هەیە، هەروەها رەنگدانەوەی پەیوەندی خراپی نێوان پارتە سیاسییەکان لەم خولەی پەرلەمان بەشێوەیەکە، کە لە هیچ خولێکی دیکەی پەرلەمان وانەبووە، سەرنجتان بۆ نزیکترین نموونە رادەکێشم، ئەویش کۆبوونەوەی 8ی ئاداری پەرلەمانی کوردستان بۆ قسەکردن لەسەر راپەڕینی خەڵکی کوردستان لە 1991دا بوو بۆ ئەوەی هەر پەرلەمانتارێک باسی کێشە و گرفتی ناوچەکەی خۆی بکات، بەدیاریکراوی باسی کێشەکانی دەروازەی راپەڕین و شار و شاروچکەکانی دیکە بکرێت، تەنیا 3 ئەندام پەرلەمان لە کۆی 64 پەرلەمانتار باسی کێشەی ناوچەکانیان کرد، جاران ئێمە لەناو پەرلەمان حزبایەتیمان دەکرد، بەڵام رووپۆشمان بۆ دەکرد لەبەر رێزی دەنگدەرەکەمان، بەڵام کۆبوونەوەکەی پەرلەمان بە جۆرێک بوو، دەمویست کۆبوونەوەکە تەواو بێت، لەبەرئەوەش رەنگدانەوەی ناکۆکی سیاسی، ناکۆکی تاکەکەسی و ناکۆکی نێوان لایەنە سیاسییەکان لەم خولەی پەرلەمان بەشێوەیەک رەنگی داوەتەوە كە بەڕاستی کۆنترۆڵکردنی ئاسان نییە و کاریگەری زۆری لەسەر کار و ئەدای پەرلەمان کردووە، بەشێوەیەکیشە ئێمە لەناو پەرلەمان و لە دەرەوەی پەرلەمانیش هەر فریای ناوبژیی دەکەوین.”
یەکێکی دیکە لە کێشەکانی ئەم خولەی پەرلەمان بە گوتەی د.رێواز فایەق، دابەشبوونی فراکسیۆنەکانە لەناو خۆیاندا کە ئەویش دوو جۆرە: “هەندێکیان دابەشبوونی راگەیەندراوە و هەندێکیان دابەشبوونی رانەگەیەندراوە. لەوانەیە لەخولەکانی پێشوودا، سەرۆکی پەرلەمان لەگەڵ سەرۆک فراکسیۆنەکان کۆبوونەوەی کردبێت و گەیشتبێتنە رێککەوتن، بەڵام ئێمە لەگەڵ سەرۆک فراکسیۆنەکان دادەنیشن و رێکدەکەوێن و هیچ کیشەمان نەبێت، بەڵام زۆریان هەر لەوی دەڵین “من دەسەڵاتم بەسەر فڵان و فڵاندا نییە” و ئەم کێشانەش هەیە و رێزمان لە تایبەتمەندی فراکسیۆنەکان و لە پەرلەمانتاران گرتووە. ئەمەش تەنانەت بووەتە هۆی دواخستنی دانیشتنی پەرلەمان و درەنگ كەوتنی کۆبوونەوەکانی. کێشەیەکی دیکە لەم خولەی پەرلەمانی کوردستان هەیە، ئەویش نەبوونی پێشنیازە یاسا و پرۆژە یاسایە لە لایەن پەرلەمانتارانەوە، بۆ نموونە ئەوە ئێمە لە ساڵی سێیەمی تەمەنی ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان، لەماوەی ئەو سێ ساڵەدا بە قەد یەک ساڵی تەمەنی خولی چوارەم پێشنیازیاسا نەکراوە، لەم ماوەیەدا 78 پێشنیازەیاسا پێشکێشکراوە، بەڵام لە خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان، بەتەنیا لە ساڵی 2014دا 91 پرۆژەیاسا و پێشنیازەیاسا پێشکێشی سەرۆکایەتی پەرلەمان کراوە. ئەمەش کیشەی ئەم خولەیە، کە پەرلەمانتاران پێشنیازەیاسا و پرۆژەیاسا پێشکێشناکەن.
کیشەیەکی دیکە، کە دەمەوێت بەڕوونی باسی بکەم ئەویش ئەوەیە، ئەو پرۆژەیاسایانەی پێشکێشدەکرێن رەهنەدی داراییان هەیە، هەموومان ئەوە دەزانین دوو رێگە هەیە بۆ جێبەجێکردنیان، ئەویش جێکردنەوەیەتی لەناو پرۆژە بودجەی ساڵانەدا یاخود حکومەت بڕیاری لەسەر جێبەجێکردنیان بدات. لێردەدا دوو نموونە دێنمەوە، ئەوانیش لە خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان دوو پرۆژەیاسا رەهەندی داراییان هەبوو و بە بێ حکومەت کراوە و تاوەکو ئێستا جێبەجێنەکراوە، یەکەمیان یاسای تەمویلکردنی پارەی پارتە سیاسییەکان لە هەرێمی کوردستانە کە 7 ساڵە جێبەجێنەکراوە، دووەمیان یاسای هاوتاکردنی مووچەی پێشمەرگەیە وەک هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ، ئەمیش بە بێ پرسکردن بە حکومەت كراوەو تاوەکو ئێستاش جێبەجێنەکراوە، بۆیە لە کۆی ئەو 78 پرۆژەیاسا پێشکێشکراوە، ئێستا 34 پرۆژە یاسایان رەتکراوەتەوە بەهۆکاری جیاواز. وەک رەهەندی مادییان هەیە، بۆشایی یاساییان نییە، لەڕووی رواڵەتەوە کیشەیان هەیە، بەشێکی دیکەیان لەشوێنی دیکەدا یاسای بۆ دەرکراوە. لەراستیدا کۆی ئەمانە کیشەکان ئێستای ئەم خولەی پەرلەمانی کوردستان پێکدەهێنن.
سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان گوتی:” نەبوونی دەستوور کیشەی بۆ دەسەڵاتەکان و پەیوەندی نێوان دەسەڵاتەکان درووستکردووە. بۆ پاراستنی ماف و ئازادییەکان، کە گفتوگۆیەکی بەردەمی لەسەرە، هەروەها بۆ پاراستنی قەوارەی هەرێمی کوردستان و پەیوەندی نێوان دەسەڵاتەکانیش پێویستمان بە دەستوورە، بۆیەش کۆی پارتە سیاسییەکان باس لە گرنگی دەستوور دەکەن و دەڵین گرنگە، بەڵام کە بابەتەکە ورد دەکەێنەوە کیشەی گەورە هەیە، پارتە سیاسییەکان و ئەوانەی دەسەڵاتیان هەیە دەبێت لەگەڵ لایەنەکانی دیکە بگەنە رێککەوتن بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان دەستووری هەبێت. خاڵیکی دیکە رۆڵی میدیایە، بەتایبەتیش رۆڵی میدیای ئەلیکترۆنی و سۆشیال میدیا “ئاراستەیەکی واهەیە، کە دەڵیت پەرلەمان پێویست نییە ، پەرلەمان ئەوەندە مووچە وەردەگرن، ئەوەندە ئیمتیازاتیان هەیە بەرامبەر کارەکانیان ، ئەم ئاراستەیە لەکارکردن لەوانەیە بە ئەنقەست و ئاراستەکراوبێت، لەوانەشە پەیوەندی بەو رەوشەی ئێستاوە هەبێت،” لەبارەی گرنگی پەرلەمان لە روانگەی پارتە سیاسییەکانەوە د.رێواز فایەق گوتی “دەمەوێت باس لەوە بکەم، کە پارتە سیاسییەکان ئەوەندە حکومەتیان بەلاوە گرنگە، ئەوەندە پەرلەمانیان بەلاوە گرنگ نییە. بۆ نموونە لەوانەیە لەسەر وەزیرێک پەیوەندییەکانیان بپچڕینن، لە یەکتری توڕە ببن، بەڵام بەلایانەوە گرنگ نییە لە پەرلەمان چی روودەدات و چی دەگوزەرێت، بەڕای خۆمیش حزبە سیاسییەکان نایان پەرژێتە سەر ئەم خولەی پەرلەمان، نەکەس دەپرسێت چ دەکەن، نەکەس دەپرسێت بۆ وادەکەن و بۆ واناکەن، ئێمە خراوینەتە شوێنکەوە خۆمان چیمان بوێت دەیکەین و چیمان بوێت نایکەین، رەنگە ئەمەش پەیوەندی بەوە هەبێت کە دۆخەکە زۆر خراپە، لەوانەیە پارتە سیاسییەکان ئەوەندە سەرقاڵی باشکردنی پەیوەندییەکانن لەگەڵ بەغدا و پارتە سیاسییە عێراقییەکان، ئەوەندە سەقاڵی وەرگرتنی پشکەکانیان لەناو حکومەت بن، ئەوەندە سەرقاڵی پەرلەمان نەبن کە بە چ ئاراستەیەکدا دڕوات.”
لە کۆتایی قسەکانیدا، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان باسی لە سیستەمی هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان کرد و گوتی ” باوەڕم وایە دەبێت سیستمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە هەرێمی کوردستان بگوڕدرێت و بگوڕێت بەشیوەیەکی رێژەیی نەوەکو بەشێوەیەکی رەها و تەواوەتی بێت، چونکە دەبێت پارتە سیاسییەکان ئەو کەسانەی هەڵبژێرن و بنێرنە پەرلەمان کە شارەزایی و تایبەتمەندی هەیە، هەر بۆیەش ئەم جۆرە لە سیستمی هەڵبژاردن ئەو کەسانە سەردەخات، کە لەڕووی میدیاییەوە سەرکەوتوون یاخود عەشیرەتی گەورەیان لە پشتە یاخود حزب بەدیاریکراوی ئیشیان بۆ دەکات، بەڵام پەرلەمان پیویستی بە ئەندازیار، دکتۆر و یاساناس هەیە، کە بتوانن کێشەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان بکەن بەیاسا چارەسەر بكەن، ئەم خولەی پەرلەمان لەئاستی خواستی ئێمەدا نییە و بۆ ئەندامانی پەرلەمان ئاسان نییە، کە تەوزیفی کێشە و گرفتەکانی خەڵک بکەن و روویەکی یاسایی بە بەردا بکەن، شیوازەکە بگوڕین و تێکەڵەیەک بێت، چونکە ئەم سیستمەی ئێستا دەرفەت بۆ کەسانی پۆپۆلیست زیاتر دەکات، تاوەکو کەسانی پسپۆڕی وەک ئەندازیاری، پزیشکی و یاساناس و کەسانی تایبەتمەندی دیکە، بۆیەش ئەگەر سەیری لیژنەکانی ئەم خولەی پەرلەمان بکەین هەژارییەکی زۆر لەنیو لیژنەکاندا هەیە، بەجۆرێک فراکسیۆن هەیە نە یاساناس، نە پزیشک و نە ئەندازیاری تێدا نییە و فراکسیۆنی گەورەشە لە پەرلەمان، ئێمە لە پەرلەمان پێویستمان بەم کەسانە و نوێنەری کریکاران، نوێنەری جووتیاران و ژنان هەیە، هەروەها لەهەمانکاتدا پێویستمان بە کەسانی پسپۆڕی یاسایی هەیە، ئەگەر دەیانەوێت پەرلەمان کارابێت، دەبێت پارتە سیاسییەکان کەسانی یەکەم و دووەمی خۆیان بنێرن.”
چوار تەوەر و گفتوگۆیەکی راشکاوانە
دوای گوتەکانی سەرۆکی پەرلەمان، گفتوگۆیەکی کراوە لەبارەی رۆڵی پەرلەمان و گوتەکانی سەرۆکی پەرلەمانەوە لەسەر چوار ئاست بەرێوەچوو، یەکەمیان: کێشەکانی سیستمی سیاسی لە هەرێمی کوردستان، بۆ نموونە نەبوونی دەستوورێک لە هەرێمی کوردستان، رووخساری ئەم سیستمە سیاسییەی ئێستا لە هەرێمی کورستان هەیە ناڕوونە، دووەمیان: پەیوەندی نێوان دەسەڵاتی جێبەجێکردن و پەرلەمان، ئایا ئەولەوییەت بە پەرلەمان یاخود ئەولەویەت بە دەسەڵاتی جێبەجێکردن، وەک ئەو بۆچوونەی لەناو خەڵکیشدا درووستبووە کە پەرلەمان پێویستە یاخود نا؟ سێیەمیان دۆخی سیاسی و ئابووری کە دەتوانێت کاریگەری لەسەر رۆڵی پەرلەمان دابنێت و چوارەمیشیان خودی ئەکتەرەكانی كاری پەرلەمانین.
لەسەرەتا گفتوگۆکەدا. دعەبدولسەلام بەرواری، ئەندامی پێشووتری خولی پەرلەمانی کوردستان گوتی ” لەڕاستیدا دوورکەوتنەوەی پارتە سیاسییەکان لەناردنی کەسانی خۆیان بۆ پەرلەمان لە خولی یەکەمەوە بۆ خولی پێنجەم هەیە. لە جیهاندا پەرلەمان سەرچاوەی بەڕێوەبردنی پارتە سیاسییەکانیانە. خولی یەکەمی پەرلەمان کوردستان زۆرباش بوو، بۆ دەرچوون لەم دۆخەی ئێستا گوڕینی سیستمی هەڵبژاردن چارەیەكە. ئۆپۆزسیۆنبوون دژایەتیكردن نییە بەڵکو بەرامبەرییە، لەراستیشدا ئۆپۆزسیۆنی خولی سێیەم باش نەبووە، بەڵکۆ ئەمەی ئێستا خراپە.”
کەریم بەحری جێگرى سەرۆکى یەکێتى پەرلەمانتارانى کوردستانیش بەشداریی گفتوگۆی کراوەی کرد و گوتی” لەڕاستیدا پەرلەمان بە نەشتەرگەرییەکی سەقەتی بەرەی کوردستانی لەدایکبوو، چونکە لەسەرەتادا دەبوایە دامەزراوەیەک بۆ دەرکردنی دەستوور دابمەزرایە و پاشان هەڵبژاردن بۆ پەرلەمان بکرایە، ئێمە ناومان لینایە دامەزراوەی دەستووری.” لەبارەی گرنگی دەستوورەوە گوتی:” لە خولی دووەمی پەرلەمانی کوردستانەوە دەستوور ئامادەکراوە، بەڵام نەمانتوانیوە پەسەندی بکەین، چەندێکیش داوامانکرد با دەستوورێکی کاتی بێت، نەكرا، ئەوەتا تاوەکو ئێستاش دەستوورمان نییە.”
لەبارەی رۆڵی پارتە سیاسییەکان لە بچووکردنەوەی پەرلەمان لە سیستمی حکومڕانی هەرێمی کوردستان کەریم بەحری ئاماژەی بەوەکرد:” میدیای پارتە سیاسییەکان و بەتایبەتیش میدیای پارتە گەورەکان و دەسەڵات کاریان لەسەر بچووکردنەوەی پەرلەمان کردووە، چونکە لە بەرژەوەندی خۆیان بووە.” لەبارەی گەڕانەوە بۆ کاراکردنی رۆڵی پەرلەمان و زیادبوونی هەژموونی دەسەڵاتی پەرلەمانیشەوە گوتی پێویستە کەسانی یەکەمی پارتە سیاسییەکان و کەسانی پسپۆڕ بۆ پەرلەمانتاری خۆیان هەڵبژیرن و ببنە ئەندام پەرلەمان.”
کاردۆ محەممەد ئه‌ندامی ده‌سته‌ی باڵای یه‌كێتی په‌رله‌مانتارانی كوردستان لەبارەی کێشەکانی ئێستای هەرێمی کوردستان و رۆڵی پەرلەمانی کوردستانەوە گوتی “دەبێت لەو پرسیارەوە دەستپێبکەین كە پەرلەمان دەتوانێت چ بکات ؟ راستە رەوشی سیاسی خراپە، رەوشی ئابووری خراپە، بەڵام پەیوەندی بەناوەندی بڕیارەوە هەیە، نەتوانراوە پەرلەمان ببێتە ناوەندی بڕیار ، حزب رۆڵی سەرەکی دەبینێت، حزب بڕیار دەدات و دەوری پەرلەمان زۆر لاواز کراوە. لەراستیشدا، کێشەیەکی گەورە نەبوونی دەستوورە، زۆرجار پەرلەمان خۆی پێشیلکاری دەکات، کە لەنەبوونی دەستوورەوە دێت، ئەرکی سەرەکیش لە سەرۆکایەتی پەرلەمانەوە دێت بۆ ئەو یاسایانەی، کە رەهەندی دەستووریان هەیە، پەرلەمان تەنیا کاری دەرکردنی یاسا نییە، بەڵکۆ رۆڵی چاودێرییشی هەیە، ئەم قوناخە رۆڵی حکومەت زاڵە بەسەر پەرلەمان، چوار دەستە لە هەرێمی کوردستان هەیە، کە رۆڵی چاودێرییان هەیە، هەر چواریان ماوەکانیان بەسەرچووە، وەک دەستەی دەستپاکی، کۆمیسۆنی هەڵبژاردن، دیوانی چاودێری دارایی و دەستەی مافی مارۆڤ هەموویان ماوەی یاساییان بەسەرچووە، ئەمە ئەرکی پەرلەمانە، چونکە ئەم دامەزراوانە سەر بە پەرلەمانن.”
عومەر نورەدینی – راوێژکاری سەرۆکی هەرێمی کوردستان و پەرلەمانتاری پێشوو،لە چوارچێوەی ئەرکە سەرەکییەکانی پەرلەمانەوە بۆچوونی لەبارەی ژمارەی یاسا دەرکراوەکانی پەرلەمان خستەڕوو و گوتی:”بەڕای من جۆر و بابەتی یاسا دەرکراوەکان گرنگترە لە ژمارەی یاساکان، چونکە لەراستیدا یەکێک لەو گرفتانەی ئێستا بۆ سیستمی سیاسی هەرێمی کوردستان دروستبووە، زۆری یاسا و دامەزراوەکانە، کە بەشێکی بەرپرسیارێتیش دەکەوێتە لای پەرلەمانی کوردستان، بۆ نموونە لەسەر پرسی چاودێری، ئێمە دەستەی دەستپاکی، دیوانی چاودێری دارایی و ئێستاش خەرێکی پرۆژەیەکی دیکەین، کە لەبەردەم پەرلەماندایە، ئەمەش کار دەكەنە سەر پرسی چاودێرێکردنی کارا، سەرۆکی پەرلەمان تۆش دەزانت بە بێ حکومەت ئەوەندە یاسامان دەرکرد، کە رەهەندی داراییان هەبوو، بەوەش ئەرکی سەرشانی حکومەت و پەرلەمانیشمان قورستر کرد.”
لە درێژەی قسەکانیدا عومەر نورەدینی پێشنیازی ئەوەیکرد لەو ماوەیەی لە بەردەم پەرلەمان ماوە کار لەسەر چەند پرسێکی گرنگ بکات وەک دەستوور و یاسای پەروەردە و خوێندن، بۆ نموونە یاسای پەروەردە لە ساڵی ١٩٩٣وە دەرچووە حەوت پارچەیە، لەم خولەی پەرلەماندا پێویستە ببینە خاوەنی دەستوور و یاسای وەزارەتی پەروەردە نەبێت و یاسای پەروەردە و خوێندن بێت، هەروەها یاسای خوێندنی باڵا کە دوو یاسایە پێویستی بەهەموارکردنەوە هەیە و یاسای خوێندنی باڵا و تویژینەوەی زانستی ئامادەبکرێت. لەبارەی دەستوور و پەیوەندی لایەنە سیاسییەکان بە پەرلەمانیشەوە گوتی “لەڕاستیدا ئەم پرسە پەیوەندی بە سەرۆکایەتی پەرلەمان و دیبلۆماسیەتی پەرلەمانییەوە لەناوخۆ و دەرەوە هەیە، کە بۆ پەرلەمان و هەرێمی کوردستان باش دەبوو، ئەگەر خولەکانی پێشووی پەرلەمانیش باش دیپلۆماسیەتی پەرلەمانیەتییان بەکارهێنابایە، ئێستا دەبوینە خاوەنی دەستوور، هەمووشمان دەزانین دەستوور بەسەر پردی حزبە سیاسییەکاندا تێدەپەڕێت، بۆیە پێویستە دیپلۆماسیەتی پەرلەمانی بەکاربهێنن و هاودەنگی سیاسی بۆ درووست بکەن و هەنگاوەکانی پەرلەمانی بۆ بنرێت.”
رووپاک ئەحمەد، ئەندامی پەرلەمانی کوردستان لە فراکسیۆنی کۆمەڵ گوتی:”لەگەڵ سەرۆکی پەرلەمان هاوڕام هەڵسەنگاندنی پەرلەمان دەبێت لەگەڵ هەڵسەنگاندنی دامەزراوەکانی دیکە بێت، هەروەها خەڵک گلەیی هەیە و ئێمەش گلەییەکان دەبەینە پەرلەمان، بەڵام زۆرینەی پەرلەمانی کە حکومەتی لایە، رێگرە لە پرۆژەیاسای ئۆپۆزسیۆن و ناخرینە بەرنامەی کارەوە، بەتایبەت ئەوانەی لە لایەن ئۆپۆزسیۆنەوە پێشنیازدەکرێت.”
شیرین ئامێدی، ئەندامی سەرکردایەتی پارتیش بەشداربوویەکی گفتوگۆکە بووگوتی ” خۆشحاڵم ئێستا سەرۆکی پەرلەمان ئافرەتێکە، ئەگەر بەراوردێکیش بکەین ساڵی ١٩٩٢، حەوت پەرلەمانتار ئافرەت بوو، ئێستا ٣٨ پەرلەمانتار ئافرەتە، زیاتریشە لەیاسای بریمەر، کە ٢٥٪ بووە، لەم مێزگردەشدا دەرکەوت كە ئایدۆلۆژیای حزب زاڵترە بەسەر پەرلەماندا، لەبارەی دەستووریشەوە، چەندین کۆنگرەی ئاشتەوایی بۆ لایەنە عەرەبییەکان کراوە، بەڵام تاوەکو ئێستا یەک کۆنگرەی ئاشتەوایی نێوان لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان نەکراوە، پێشنیاز دەکەم کۆنگرەیەکی ئاشتەوایی لە لایەن ئێوەوە رێكبخرێت.”
لە درێژەی گفتوگۆکەدا زۆربەی بەشداربووان هاوڕابوون لەگەڵ قسەکانی دەستپێکی سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان بۆ تیشک خستنە سەر جیاوازییەکان، د. رێواز فایەق چەند خاڵێکی دیکەی خستەڕوو:”لە خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان لیژنەیەکی ٢١ کەسی درووستکرا و هەموو ئەو پرۆژانەی پێشتر ئامادەکرابوو، لە لایەن پەرلەمانی کوردستانەوە رەتکرانەوە، واتە لەڕووی یاساییەوە هەموو پرۆژەکان هەڵوەشێنرانەوە، ئەوەی ئێستا هەیە ٧١ ماددەیە، کە لیژنە ٢١ کەسییەکە ئامادەی کردووە، “لەبارەی دیپلۆماسییەتی پەرلەمانیشەوە گوتی:”یەکەم کاری دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان سەردانی کەسی یەکەمی حزبە سیاسییەکان بوو، هەروەها یەک پرسی سەرەکی هەبوو، کە پرسی دەستووری هەرێمی کوردستان بوو، ئێستاش بە بەردەوامی کاری لەسەر دەکەین و لەگەڵ سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەسەر هێڵین، چاوەڕوانی هێوربوونەوەی پەیوەندی نێوان لایەنە سیاسییەکان دەکەین بۆ دەستپێکردنەوە بە پرۆسەکە، لە پرۆسەکە بەردەوامین و لەگەڵ حزبەکانیش بە شینەیی لەسەر ئەم پرسە بەردەوامین.”
لەبارەی تەواوبوونی ماوەی یاسای ئەو دەستانەی سەر بە پەرلەمانی کوردستانیش باسی لەوە كرد كە” ماوەی تەواوبوونی یاسایی ئەم دەستانە لەم خولەی پەرلەماندا نییە، بەڵکو لە خولی پێشووی پەرلەمانەوە ماوەی یاساییان تەواوبووە، ئێمە دەستمان بە پرۆسەکە کردووە، بۆ نموونە بۆ سەرۆکی دەستەی مافی مرۆڤ ناوەکانمان وەرگرتووە، هەفتەی دواتر راگەیاندن بۆ دەستەی دەستپاکی دەکەین و دواتریش بۆ دیوانی چاودێریی دارایی دەکەین، لەراستیشدا دەستەیەک لەرووی یاساییەوە ماوەکەی تەواوبووبێت، چاودێریی بەهێزی نابێت و لەڕووی یاساییەوە کورتهێنانی هەیە.”
لەبارەی ناردنی پرۆژەیاسای بودجە بۆ پەرلەمان، د.رێواز فایەق گوتی “لەوانەیە لە راگەیاندن باسنەکرابێت، ئەگینا لە کۆبوونەوەکانی سێ سەرۆکایەتییەکەدا، ئێمە وەک سەرۆکایەتی پەرلەمان جەختمان لێکردووەتەوە. ساڵانەش بە ئاماژە بە یاسای ژمارە ٩٨ پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی کوردستان داوای ژمارەی کۆتایی داراییمان لە حکومەتی هەرێمی کوردستان کردووە، نەناردنی پرۆژەیاسای بودجەش هی ئەم خولەی پەرلەمان نییە، بەڵکو لە ساڵی ٢٠١٤وە هیچ پرۆژەیاسایەكی بودجە نەهاتووەتە پەرلەمان و کەسیش نەیتوانیوە هیچ بکات.”
لەبارەی رەخنەکانی ئۆپۆزسیۆن کە پرۆژەیاساکانیان ناخرێتە بەرنامەی کارەوە، د.رێواز فایەق گوتی ئێمە سەیری ئەوە ناکەین، کە پرۆژەیاساکە هێ کێیە، ئێمە خشتەی چۆنیەتی کارکردنی سەرۆکایەتی پەرلەمان لەسەر پرۆژەیاساکانمان لە سایتی پەرلەمان داناوە، بە بێ ئەوەی بڵین هێی کێیە، لەبارەی پرسکردنی حکومەت، گوتی ئێمە بانگی حکومەت دەکەین، کە دامەزراوەیەکی نوێش دروستدەکەین دەبێت بۆچوونیان وەربگرین، چونکە ئەوان باشتر دەزانن، لە پرۆسەی هاوئاهەنگی لەگەڵ حکومەت بەردەوام دەبین، هەموو ئەو شتانەی ئەوان دەیڵین بە قسەیان نەکراوە، ئەوەی پەرلەمان دەیەوێت کراوە.
لەبارەی سیستمی هەڵبژاردن و کوالیتی پەرلەمانتاران و پێکهێنەرەکانی پەرلەمان کاریگەرییەکانی، ئارام جەمال، بەرپرسی پەیمانگەی کوردی بۆ هەڵبژاردن گوتی:” پێشتریش راپۆرتمان داوەتە سەرۆکی پەرلەمان و جەختمان لەوەکردووەتەوە كە پێویستە سیستمی هەڵبژاردن پێویستە بگوڕدرێت، ئەوەی لە ساڵی ١٩٩٢وە کە رێژەییە و لە لیستی داخراوە بووەتە کراوە، ناكرێ هەموو پارتە سیاسییەکان خەتای کوالیتی پەرلەمان بخەنە سەر لیستەکە، کە لیستی نیمچەکراوەیە، لەراستیشدا کیشەی سەرەکی لە مۆدیلی حزبی کوردیدایە، حزبی کوردی زۆر جیددی نییە سیستەمەكە بگوڕێت، چونکە سوودی لێوەرگرتووە و نایەوێت ئەو دارەی لەسەر راوەستاوە بیبڕێتەوە، بۆیە ئەگەر بمانەویت گوڕانکاری بکەین لە هەڵبژاردنەکانەوە دەکرێت، کێشەکەش لە کراوە یاخود لە داخراودا نییە، بۆ نموونە ئێستا لە بەغدا یاسای هەڵبژاردنەکان گوڕاوە و بزانن چۆن پارتە سیاسییەکانیان شپرزە کردووە ، پێویستە بیر لە دەنگدەر و بەربژیر بکرێتەوە، لەم رووەشەوە پرۆژەمان هەبووە، بەهێزبوونی پەرلەمان لە بەهێزبوونی پارتی سیاسییە نەوەکو بە پێچەوانەوە.
لە درێژەی قسەکانیدا، ئارام جەمال، گوتی “پێویستە کەسی یەکەمی پارتە سیاسییەکان بچێتە پەرلەمان، بۆ نموونە کەسی یەکەم لە دەنگدان 180هەزار دەنگی هێناوە، بەڵام ناچێتە پەرلەمان، لەکاتێکدا جیاوازی لەگەڵ کەسی دووەم هەزاران دەنگە كە 8 هەزاری هێناوە ئەمە لە زۆربەی لیستەكاندا هەیە، بۆیە دەبێت دەستکاری یاسای هەڵبژاردن بکەین و کەسی یەکەمی حزبەکان چووە ناو هەڵبژاردن و دەرچوو، نەتوانێت نەڕواتە پەرلەمان یاخود بۆ کەسانی دیکە بچێتە دەنگدانەوە.”
ئایدن مەعرووف، وەزیری هەرێم بۆ کارووباری پەرلەمان گوتی ” ئێستا هاوئاهەنگی زۆرباش لە نێوان پەرلەمان و حکومەت و دەزگاکانی دیکەشدا هەیە، نەبوونی دەستوور کەموکوڕییە و لە خولی چوارەمدا کاری لەسەر کرا، بەڵام خراپی پەیوەندی نێوان لایەنە سەرەکییەکان رایگرت، ئێستاش لەگەڵ بەغدا باسی دەستوور دەکەین و یەکێک لە لایەنە باشەکانی عێراق ئەو دەستوورەیە، بە بەغدا دەڵین بە دەستوور كێشەكان چارەسەربكرێت، بۆیە دەستوور رێکخستنەوەی دەسەڵاتەکان و ماف و بەشداریی پێکهاتەکانیش دیاری دەکات، پێویستە گوڕانکاری لە یاسای هەڵبژاردن بکرێت کەسانی یەکەمی پارتە سیاسییەکانیش بەشداری بکەن.”
د. هەڵمەت غەریب، مامۆستای زانکۆ باسی لە ناوەڕۆکی کاری پەرلەمانی کرد و ئاماژەی بەوەکرد بەدرێژایی پێنج خولی پەرلەمان کە بەدەستییەوە دەناڵێنێت، کیشەی دەستەی سەرۆکایەتی نییە بەڵکۆ کیشەیەکی بونیادی لە درووستبوونی پەرلەمانەوە هەیە، چونکە حزبی سیاسی پێش دامەزراوەی پەرلەمانی درووستبووە، حزبی سیاسی خۆی لە پەرلەمان گەورەتر پیشاندەدات، ئەویش بەهۆی ئەوەی خۆی درووستی کردووە، بۆیە ئەم کیشەیە خۆی لە شێوازی جیاوازدا وێنادەکاتەوە ، کارا نەبوونی پەرلەمان یاخود دەسەڵاتی حزب پەیوەندی بەم کێشە سەرەکییەوە هەیە. لەبارەی ناهاوسەنگی لە دەسەڵاتەکانی پەرلەماندا گوتی پەیوەندی بە پەێڕەوی ناوخۆی پەرلەمانەوە هەیە.
لەبارەی یاسای هەڵبژاردنیشەوە گوتی “ئێستا بۆچوونی زۆر بەهێز هەیە و داوای ئەوە دەکات لیستی کراوە و نیمچەکراوە نەمینێت و بکرێت بە لیستی داخراو، چونکە پێانوایە کەسی باش ناڕواتە پەرلەمان، بەڵام ئەمەش گەڕانەوەیەکی زۆر خراپە، چونکە هەر خولێک نەوەیەکی نوێ دەنگدەدات.” د. هێزا سندی، ئاماژەی بە چارەسەری درێژخایەن کرد و گوتی رەفتاری حزبەکان، کار پەرلەمان بەم شێوازە، یاساکان جێبەجێ ناکرێت زۆر بەئاسایی دەبینم، پێویستە تاک بنیابنرێت و چارەسەرێکی درێژخایەن هاوڵاتی بوونە لە هەرێمی کوردستان.
فواد ئەحمەد، بەرپرسی سەنتەری تویژینەوەی پەرلەمانی کوردستان لە گفتوگۆکەدا باسی کوالیتی ئاستی پەرلەمانتارانی كرد و گوتی، بەشێوەیەکی گشتی دامەزراوەی پەرلەمان، بنەماکانی رێسا و رەوشت و بەهاکانی پەرلەمانە، کە پەیوەندی بە پاراستنی شکۆی ئەو دامەزراوەیە هەیە لە لایەن ئەو کەسانەی کاری تێدا دەکەن، وادەکات ئاستی پەرلەمان بەرزدەکاتەوە،، بۆ نموونەش لە نێوان ساڵی ٢٠٠٧ بۆ ٢٠١٢ لە ئەورووپا و وڵاتانی پێشکەووتوو ئاستی پەرلەمان لە ٥٠٪ دابەزیوە بۆ ٣٠٪ بەهۆی پابەندنەبوونی ئەو کەسانە بە رەوشت و بەهاکانی دامەزراوەکەوە.
د. عومەر نورەدینی ئاماژەی بە کاریگەرییەکانی سوشیال میدیا و ماس میدیا کرد لەسەر پرۆسەکانی هەڵبژاردن و گوتی:”ئێستا لە جیهاندا بووەتە کێشە، جا بۆ هەڵبژادنی پەرلەمان یاخود سەرۆکی وڵات بێت. ئەمە زۆر لەژێر کاریگەری سۆشیالمیدیادایە، لەبارەی ئۆپۆزسیۆنەوە گوتی ” ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمانی زۆر گرنگە بۆ فرە مینبەری لە پەرلەمان و فرەیی پرۆژە لەناو پەرلەمان، زۆر گرنگە بۆ سیستمی سیاسی لە هەرێمی کوردستان و پاراستنی پێگەی نێودەوڵەتی هەرێمی کوردستان، پێویستە ئۆپۆزسیۆنیش جیهانبینی خۆیان بگۆڕن لەبارەی دەسەڵات و پەرلەمان و سەرۆکایەتی پەرلەمان و کاری سیاسییەوە بەرەو ئاراستەیەکی گفتوگۆکردن و پرۆژەی عەقڵانییەوە”.
د.سەفا گەزنەیی، راوێژکاری پەرلەمانی کوردستان لەبارەی چۆنیەتی بەهێزکردنی پەرلەمانەوە گوتی:”ئێستا کیشەیەکی گەورە لە نێوان دەسەڵاتی یاسادانان و دەسەڵاتی جێبەجێکردن هەیە، لەوانەیە کێشەکە لە پەرلەمان بێت و پەرلەمان بتوانێت چارەسەری بکات، بۆ نموونەش ئێستا رێنماییەکان دەسەڵاتێکی بەهێزی هەیە، بەتایبەتیش لەو وەزارەتانەی پەیوەندی راستەوخۆیان لەگەڵ خەڵک هەیە، هۆکارێکی گرنگی دیکە شێوەی یاساکان، ئەویش بەهۆی وردنەکردنەوەی ناوەڕۆکی یاساکان، کە دەسەڵاتی جێبەجێکردن کاریان پێبکات.”
د.رێواز فایەق، سەرۆکی پەرلەمان ئاماژەی بەوەکرد لە سیستمی هەڵبژاردندا لەگەڵ ئەوە نیە بگەڕێنەوە بۆ سیستمی داخراو، بەڵام پێویستە هاوسەنگییەک هەبێت، حزبەکان هۆکارێک بدۆزنەوە بۆ دەوڵەمەندکردنی پەرلەمان و هێنانی کەسانی پسپۆڕ بۆ گواستنەوەی کێشەکانی خەڵک رەنگدانەوەیان لەناو پرۆژەیاساکاندا، لەبارەی پەیوەندی حکومەت و پەرلەمان، ئێمە لە دوو سەنگەری جیاواز نین، ئێمە کاری تەواوکاری یەكتر دەکەین، هەروەها زۆرجار بەراوردی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەگەڵ پەرلەمانی کوردستان هەڵەیە. لەراستیدا پەرلەمانی کوردستان وەک ئەنجومەنئی نوێنەرانی عێراق نییە، سەرۆکوەزیرانی عێراق هیچیان ئەو زۆرینە پەرلەمانییەیان نییە، کە ئێستا بەڕێز سەرکوەزیرانی هەرێمی کوردستان و کۆی کابینەی نۆیەمی هەرێمی کوردستان هەیەتی، پێکهاتەی پەرلەمانی کوردستان قابیلی بەراوردکردن نییە لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، چونکە کازمی ئەو پشتیوانی و کوتلەیە پەرلەمانییەی نییە. لەبارەی ئۆپۆزسیۆنیشەوە گوتی كە ئۆپۆزسیۆن بەشێکە لە سیستمەکە، ئەو پەرلەمانەی ئۆپۆزسیۆنی تێدابێت تەواوە، کە پرۆژە و بەدیلی هەبێت و وابکات سەرۆکایەتی پەرلەمان ناچاربکات پرۆژەکانی ئەوان بخاتە بەرنامەی کارەوە.
لە کۆتاییدا ورووژاندنی و سەرنچڕاکێشانی ئەم پرسە لە لایەن ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو بۆ ئەم دامەزراوە گرنگە بۆ ئەوەیە، کە ئایا هەرێمی کوردستان لە سیستمی سیاسی خۆیدا، شتێکی هاوشێوەی مۆدیلە سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست تاقیدەكاتەوە كە تێیدا پەرلەمان لە پەراوێزدایە یان بە پێچەوانەوە دەجووڵێتەوە. لەناوچەکە هەیە درووستی دەکاتەوە یاخود شتێکی جیاوازتر پێشدەخات. بێگومان پێشخستنی زیاتری دیموكراسی و بەهێزكردنی پەرلەمان، دەرگایەكە بۆ بەهێزبوونی هەرێمی كوردستان لەو دۆخەی كە تێیدایە.
