پەیڕەو ئەنوەر

ئەم پانێڵە بە بەشداری هەریەک لە د.عادل باخەوان، بەڕێوەبەری ناوەندی فەڕەنسی بۆ توێژینەوە لەسەر عیراق، د.سەعدون ساعدی، شرۆڤەکاری سیاسی و لەلایەن دکتۆر ئیبراهیم مەلازادە وەک مۆدیرەیتەری پانێڵەکە بەڕێوەچوو.

لەسەرەتای پانێڵەکەدا ئەوە خرایەڕوو کە جەنگە یەک لەدوای یەکەکانی کەنداو کۆمەڵگەی عیراقی ماندوو و شەکەت کردووە. ئەگەرچی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 1991 ەوە دەرفەتی بۆ رەخسا و جۆرێک لە سەربەخۆیی خودی وەرگرت و دیدگای بەڕێز مەسعود بارزانیش رۆڵی هەبوو لە دروستبوونی هەرێمەکە. لەدوای 2003 ەوە عیراق هیچ هەنگاویکی نەناوە بەرەو دیموکراسی و پڕۆسەی بە دیموکراتیبوون چونکە عیراق کێشەی ناوخۆیی، هەرێمی و نێودەوڵەتی هەیە لەسەرووی هەموویانەوەش کێشەی ئابووری. کێشەکانی عیراق هەمان ئەو کێشانەن کە فلیپین و ئەڵمانیا لەدوای جەنگی دووەمی جیهاندا رووبەڕووی بوونەتەوە. لەعیراق تاوەکوو ئێستا هیچ روانگە و تێگەیشتنێکی ستڕاتیژی نییە بۆ حکومڕانی و بەڕێوەبردن و رێکخستنی کۆمەڵگە.

لەبەشێکی دیکەی  پانێڵەکەدا ئاماژە بەوتەیەکی سەرۆکی پێشووی فەڕەنسا "جاک شیراک" کرا کاتێک دەیگوت:"ماڵەکەمان دەسوتێ بەڵام سەیری ئەولامان دەکەین." لەئێستادا عیراق وڵاتێکە دەسوتێ لەڕووی ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسیەوە و پێمان ناوەتە نێو قۆناغی هەڵوەشاندنەوەی کردارەکی. ئەو گرێبەستە کۆمەڵایەتی و سیاسیەی کە عیراقی لەسەر بنیاتنراوە لەدوای 2003 ەوە کۆتایی پێهاتووە.

ئەو گرێبەستەی کە لەنێوان شیعە و کوردا ئەنجامدراوە بەداخەوە ئاماژەکان بەرەو ئەوە دەچێت کە هەڵوەشاوەتەوە و کاریگەریی نەماوە. ئەم گرێبەستەی کە عیراقییەکان بەهەموو پێکهاتەکانەوە نەیانتوانی وەک کتێبێکی پیرۆز لێی بڕوانن و دەستکاری نەکەن. بەپێچەوانەوە، ئەم گرێبەستە تەنها بەڕێگەی پەیوەندی هێز مامەڵەی لەگەڵدا کراوە. لەعیراقدا هیچ هێڵێکی سوور نییە و بۆئەوەی ئەم گرێبەستە بپارێزێت و نەبەزێنرێت. لەڕاستیدا ئاڕاستەکانی ئەو گرێبەستە بەرەو ئاڕاستەیەکی خراپ دەڕوات.

دادگای فیدڕاڵی عیراق بڕیاری نابەجێ دەدات و 65 ماددەی دەستووری تاوەکوو ئێستا پشگوێ خراوە. بەدەگمەن دەبینرێت دەستەبژێری سیاسی وەک عیراق ئەوەندە بێباک و کەمتەرخەم بێت لەبەرامبەر کۆمەڵگەدا. لەدوای 2003 ەوە عیراقییەکان تەنیا 24 ملیۆن کەس بوون، ئەمڕۆ بونەتە 42 ملیۆن کەس و لە 2050 دەبن بە 80 ملیۆن کەس.

گۆڕانی کەشوهەوا کاریگەری هەبووە لەسەر هەرێمی کوردستان و هەموو ساڵێک عیراق 100 کیلۆمەتر خاکی کشتوکاڵی بەپیت و بەرهەم لەدەستدەدات. لە 2050 47% خاکە کشتوکاڵییەکەی لەدەستدەدات و نرخی نەوتیش زۆر دادەبەزێت لە 2050 و بەمەش گەورەترین کارەسات دروست دەبێت لە عیراق بەجۆرێک خراپتر لە داعش چونکە 80 ملیۆن ژمارەی دانیشتوانت دەبێت بەڵام ناتوانیت نان و خۆراکی رۆژانەیان بۆ دابینبکەیت. لەڕاستیدا گریمانەی جەنگێکی ناوخۆی گەورە بەڕێگاوەیە و دەستبەژێری سیاسی بەهیچ شێوەیەک خۆی بۆ ئامادە نەکردووە. بۆئەوەی عیراق رێگە لەمەبگرێت پێویستی بەوە هەیە 220 ملیار دۆلار تەرخان بکات بۆئەوەی ببوژێتەوە و خۆی رابگرێت. بەداخەوە تائێستا هیچ جۆرە ستڕاتیژێک نییە بۆ ئەوەی عیراق لەو قەیرانە دەربازبکرێت.

بەشێکی دیکەی گفتوگۆی پانێڵەکە بەمشێوەیەبوو:"لەڕاستیدا لە عیراق کەسانی بەتوانا پشتگوێ دەخرێن. کێشەی عیراق ئاوە. عیراق زۆرترین بڕی ئاوی هەیە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بەڵام هیچ ستڕاتیژ و بەرنامەیەکی نییە. هەموو وڵاتانی دنیا جەنگ لەسەر ئاو دەکەن و ئاسایشی ئاو بەشێکە لە ئاسایشی خۆراک."

موقتەدا سەدر ئێستا لە پڕۆسەی سیاسی کشاوەتەوە و ناسنامەی نیشتیمانی لە عیراق ون بووە و کاری بۆ نەکراوە. گۆڕینی شێوەی دەوڵەت لە فیدڕاڵییەوە و بۆ کۆنفیدڕاڵی چارەسەرە چونکە هەرێمی کوردستان دەبێت سیاسەتی دەرەوە و بەرگری و ئاسایشی سەربەخۆی هەبێت. ئەو سیستمە سیاسییەی ئێستا پەکیکەوتووە و کارناکات. ئەنجوومەنی نوێنەران لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتوان بنیاتنراوە بەڵام ئەنجوومەنی پیران لەسەر بنەمای هەرێم و جوگرافیا بنیاتدەنرێت.

بۆیە دەکرێت عیراقییەکان لەسەر کۆنفیدڕاڵی رێکبکەون و دەبێت لەوەش تێبگەن کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، ئەوڕوپا تەنانەت وڵاتانی کەنداو و تورکیا و ئێرانیش بەدەستییانەوە ماندوون. عیراقییەکان بەتەنها خۆیان دەتوانن کێشەی خۆیان چارەسەر بکەن.  دەبێت خۆیان لەگەڵ خۆیاندا قسەبکەن نەک وڵاتانی دیکە کۆبکەنەوە لە بەغدا.

نوێدەکرێتەوە...