بەراییبەسەرهاتی دڵتەزێنی “ژینا” كچە كوردێكی سەقزی كە ماوەیێكی كەم دوای گیرانی بەهۆی یاسا و رێساكانی “حیجابی ئیسلامی”، لە تاران گیانی لەدەستدا، خەمێكی هاوبەشی نەك تەنیا لە كوردستان بەڵكو لە سەرتاسەری ئێران دروستكرد. هەرزوو، ئەم بابەتە بۆ پرسێكی سیاسی گەورە گۆڕدرا و رەهەندێكی نەتەوەیی – كوردی وەرگرت، هەروەها بووە بابەتێكی گەرمی ركابەریی نێوخۆیی نێوان ریفۆرمخواز و موحافزەكارەكان و بگرە نێوخۆیی موحافزەكارەكانی ئێرانیش. ئەمە بێجگە لەوەی كە وەك پرسێكی تایبەت بە ماف و ئازادییەكان و پرسی ژنان، رەهەندێكی سەرتاسەری و نێودەوڵەتیشی پەیداكرد.پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە كە ئەم رووداوە چ واتایێكی هەیە و دەتوانیت بە چ رەنگێک كاریگەریی لەسەر دۆخی سیاسی ئێران دابنێت؟
رووداوەكانی دوای ژینا
لە ئێران، بەپێی پاشكۆیەكی ماددەی 638ی یاسای سزای ئیسلامی ئەوەی بەد”حیجاب”ی بكات، لەوانەیە لە 10 رۆژ تا 2 مانگ زیندانی بكرێت یان بڕە پارەیەكی پێ ببژێردرێت. هەڵبەت ژینا تەنانەت چانسی ئەوەشی نەبوو كە بەپێی ئەو یاسایەش كە لەڕووی مافەكانی مرۆڤەوە مشتومڕی زۆری لەسەرە، گیانی بەخت نەكا و بەماوەیەك زیندانی یان بە پێبژاردنێک رزگاری بێت.جوانەمەرگبوونی ژینا ناڕەزاییەكی سەرتاسەری نەك تەنیا لە كوردستان بەڵكو لەهەموو ئێران دروستكرد كە نموونەی كەمی لە مێژووی نزیكی كۆماری ئیسلامیدا هەیە. لە ماوەی زیاتر لە سێ مانگی رابردوودا رەفتارەكانی پۆلیس سەبارەت بە پرسی حیجاب لە ئێران تووندتر بووە، بۆیە ئەو رووداوە بابەتێكی نامۆ نییە بۆ زۆرێك لە ئێرانییەكان و لەوانەیە هەر ئەوەش یەكێك لە هۆكارەكانی سەرتاسەری بوونی كاردانەوەكانی دژی رووداوەكەش بووبێت.
خاڵێكی دیكە ئەوەیە كە ناڕەزایی پێشاندانی بەشێكی بەرچاوە لە ئەستێرە و كەسانی ناوداری بوارە جیاوازەكان لە ئێران لە تۆپی پێ-وە بگرە هەتا سینەما، فاكتەرێكی دیكەی كاریگەر بوو لەوەی كە ئەم بابەتە بە خێراییەكی زۆرەوە جەماوەری بێتەوە.دیارە مانگرتن و ناڕەزایی خەڵك بەشێوەیەكی فراوان لە رۆژهەڵاتی كوردستان و كۆكبوونی حیزبە سیاسییەكان و چالاكڤانانی مەدەنی فاكتەرێکی دیكەی كاریگەر بوو.
بێجگە لەوە، مەرگی ژینا وەك پرسێك لە ململانێی نێوخۆیی نێوان ریفۆرمیست – موحافزەكاری میانەڕەو لەگەڵ موحافزەكارانی ئێرانیشدا رەنگی دایەوە. هەر لە محەممەدی خاتەمییەوە كە دوای راگرتنی ئەو جۆرە رەفتارانەی كردووە هەتا محەممەد جەوادی زەریف كە گوتوویەتی،
“من شەرمەزارم.”
محەممەد جەواد زەریفی
گەلێ كەس هاتنە دەنگ و سەرۆككۆماری ئێران و بەشێك لە بەرپرسانی پلەبەرزی ئەو وڵاتەش ناچاربوون قسەی لەسەر بكەن و بڕیارە پەرلەمانیش لێی بكۆڵێتەوە. هەر لەو بابەتەدا هەندێك لە ئاژانسەكانی هەواڵیش باسی لەسەر كارلادانی بەرپرسی پۆلیسی ئاسایشی ئەخلاقیی تارانیان كردووە.
رووداوەكە چ واتایەكی هەیە؟
بەر لە هەموو شتێك، دەكرێ زۆر بە ئاسانی پێشبینی ئەوە بكرێت كە حكومەت چاوەڕوانیی كاردانەوەیەكی ئاوەها فراوانی نەدەكرد. بۆیە سەرەتا باس لەوە كرا كە پۆلیس لە ژینای نەداوە، بەڵام دواتر باس لە پێویستیی روونكردنەوەی رەهەندەكانی رووداوەكە كرا!
رووداوەكە، كابینەی ئیبراهیم رەئیسیی خستووەتە تەنگەتاوییەكی گەورەوە كە خۆی بەهۆی گرانیی و خراپی گوزەرانی خەڵكەوە دۆخی باش نییە. بەڵام زیاتر لە كابینەی حكومەت، ئەمە دەشێ شكستی پرۆژەی ئیسلامیكردنی زۆرەملێی كۆمەڵگەش بێت كە ساڵانێكە كاری لەسەر دەكرێت.
جیاوازییەكی زۆر هەیە لە نێوان ئەو دیمەنانەی كە هەندێك خەڵک لە بەشێك لە وڵاتانی جیهان هەوڵدەدەن بۆ ئەوەی مافی پۆشینی ئیسلامی بە دەستبهێنن لەگەڵ ئەو دیمەنانەی كە پۆلیسێك لە تاران دەیەوێ بە زۆر خەڵك ناچار بكات تاوەكو جلوبەرگی ئیسلامی لەبەر بكات!
پرۆژەی حیزبی ئیسلامی، حكومەتی ئیسلامی، كۆمەڵگەی ئیسلامی و جیهانی ئیسلامی كە لەڕێگەی سەپاندن لە ناوخۆ و ناردن بۆ دەرەوە كاری لەسەر كراوە، دوای زیاتر لە 40 ساڵ ھێشتا نەیتوانیوە ئەو كۆمەڵگە ئایدیا لە ئیسلامییە دروستبكات كە ئەندازیارەكانی پلانیان بۆ دانابوو، بگرە ئەنجامێكی زۆر پێچەوانەیشی لێكەوتووەتەوە كە نموونەكانی رۆژانە لە پێشچاون.رەنگە یەكێك لە ئامانجەكانی زیندووهێشتنەوەی پرسی حیجاب و گوشاری پۆلیس بۆ ئەوە بێت كە حكومەت لە دۆخی نالەباری ئابووری و سیاسیدا، بەردەوام هێزی خۆی پێشانبدات تاوەكو رێگە لە تەشەنەكردنی ناڕەزایی بگرێت. بەڵام ئەمەش دەتوانێت ئەنجامێكی پێچەوانەی لێبكەوێتەوە چونكە چەندێک حكومەت راهاتووە بەوەی كە خۆپێشاندانی خەڵك دابمركێنێتەوە، خەڵكیش ئەوەندە راهاتوون كە بەردەوام و دووبارە خۆپێشاندان بكەنەوە. لە ساڵی 2009وە تا ئێستا بەشێوەیەكی بەردەوام خەڵك لە شوێن و كاتی جیاوازدا بە پاساوی جۆراوجۆرەوە ناڕەزایی پێشاندەدەن؛ وەك ناڕەزاییەكانی بەنزین، ئاو، گرانی و ئێستاش ناڕەزایی ژینا.
ئەم بابەتە بۆ كوردیش بایەخێكی زۆری هەبوو. لەلایەك سەرنجی راكێشایەوە سەر پرسی كورد لە ئێران و بە گشتی هاوخەمییەكی لەگەڵ كورد دروستكرد. بەجۆرێك كە تەنانەت بەشێك لە ئەستێرە ناودارەكانی ئێران لە كاردانەوەكانی خۆیاندا وشە و زاراوەی كوردییان بەكارهێنا. هەروەها وەك تاقیكردنەوەیەكیش وابوو بۆ ناوەندی هاوكاری حیزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و جۆرێك یەكانگیریی نێوخۆیشی سەبارەت بە پرسی كورد دروستكرد. ئەمە لە بابەتی زارا محەمەدی و هەندێك زیندانی دیكەی كوردیشدا كە لە سێدارەدران هەبوو، بەڵام لەم ئاستەدا نەبوو. ئەمە بێجگە لەوەی كە جارێكی دیكە، پرسی ماف و ئازادییەكانی ژنانی لە كۆمەڵگەی ئێرانیشدا خستەوە رۆژەڤ.
كۆتایی
رووداوەكانی دوای مەرگی ژینا دەریانخست كە تەنیا یەكدەستكردنی دەسەڵات لەلایەن موحافزەكارەكانەوە بە تایبەت لە پاش دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمان، بەس نەبوو بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی پێ كۆنتڕۆڵ بكرێت.بە لەبەرچاوگرتنی فراوانی ئاستی ناڕەزاییەكان، چاوەڕێ دەكرێت كە حكومەت بەشێوەیەكی رانەگەیێندراو هەندێك لە گوشارەكانی سەبارەت بە پرسی حیجاب لەسەر خەڵك كەمبكاتەوە. هەر لە ئێستاوە دامەزراوەی تایبەت بە “ئەمری بە مەعروف و نەهی لە مونكەر” رایگەیاندووە كە ئەوان چەندینجار داوایانكردووە كە دژی بەریەككەوتنی پۆلیس و كەسانی بەدحیجابن و باشتروایە ئەو بابەتانە بەبێ گرژیی كۆمەڵایەتی چارەسەر بكرێن.ناڕەزاییەكەی ژینا جارێكی دیکە ئاستی ناڕەزایی سیاسی و كۆمەڵایەتی لە ئێران پێشاندایەوە و ئەو وەرچەرخانە بێدەنگەی دەرخست كە رۆژ بە رۆژ لەسەر یەكتر كەڵەكە بووە.
