کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی 2 ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانە، سزاکانی سەر رووسیا و ئەگەری زیادبوونی خواست لە لایەن چینەوە لەوانەیە ببێتەهۆی فراوانبوونی جیاوازی نێوان خواست و خستنەڕوو لە بازاڕدا و، نرخی نەوت بگەیەنێتە سەروو 120$ دۆلار لە ساڵی داهاتوودا!
لەكاتێكدا كە خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی 2022ی ئێران پێی ناوەتە دوو مانگەی خۆی، سوپای پاسداران لە ماوەی كەمتر لە دوو مانگدا، بۆ جاری دووەم لە سێ شوێنی جیاوازەوە، بە پاساوی حیزبەكانی رۆژهەڵات هێرشی كردەوە سەر خاكی هەرێمی كوردستان. ئەمەش دوای ئەوە هات لە رۆژانی رابردوودا هەریەك لە فەرماندی سوپای پاسداران و وەزیری هەواڵگری ئێران هەڕەشەیان لە چەند وڵاتێكی ناوچەكە و جیهان كردبوو لەسەرئەوەی كە بە دەستوەردان لە خۆپیشاندانەكان ناویان نابوو
ئاشکرایە هەرێمی کوردستان هاوپەیمانێکی سرووشتی رۆژئاوایە. لە چەندین رووداودا سەلماندوویەتی کە هاوپەیمانێکی جێ متمانەیە، دوایینیان لە 5ی کانوونی دووەمی 2020 بوو کاتێک پەرلەمانتارانی کورد لە پەرلەمانی عێراق بایکۆتی دەنگدانێکیان لەسەر دەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق کرد، لەدوای کوشتنی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی سوپای قودسی ئێران.
ئەم بەرهەمە کە کۆمەڵێک لێکۆڵینەوە لەخۆدەگرێ، ئەگەر و پێشهات و سیناریۆکانی پەرەسەندنی دۆخی سیاسی و ئابووری و جڤاکی لە عێراق لە سایەی باڵادەستیی ئەحزابی مەزهەبی و تێکچڕژانی بەرژەوەندیی هێزگەلی نێوخۆیی و دەرەکی لەسەر ئەم گۆڕەپانە تاوتوێ دەکات.
ێرەدا، بەکورتی دەمەوێت باس لە جیدییەتی ئەمریکا بۆ یەکگرتنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە لە هەرێمی کوردستان و داوای ئەمریکا لە یەکێتی و پارتی، بەردەوامبوونی هاوکارییەکانی ئەمریکا بۆ هێزە هاوبەشەکان و چارەنووسی پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان و ئەمریکا بکەم، ئایا کێ پشت دەکاتە کێ لە داهاتوودا؟
لەپێناو ژیاندا” کتێبێکی عەرەبیی ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداوە کە باس لە بەسەرهاتی ئافرەتێکی کوردی ئێزدیی رزگاربووی دەستی رێکخراوی داعش دەکات بە ناوی “حەلا مووسا” کە 312 رۆژ لە کۆیلایەتی و تووندوتیژیی سێکسی دەگێڕێتەوە و “حەسۆ هۆرمی” ئامادەی کردووە. کتێبەکە بە زمانی عەرەبی بە ناوی “من أجل الحیاة”ـەوە چاپ و بڵاوبووەتەوە.
ەپێی داتاکان لە کانوونی دووەمی 2018ەوە تاوەکو شوباتی 2023، کۆی نەوتی هەناردەکراوی رۆژانە بۆ ئیسرائیل 2 ملیۆن و 935 هەزار بەرمیل بووە. لەکاتێکدا لەهەمان ماوەدا، کۆی نەوتی هەناردەکراوی هەرێمی کوردستان بۆ یۆنان 8 ملیۆن و 409 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بووە
كەركووك لە سەرەتای ساڵانی شەستەکانی سەدەی بیستەمەوە بووەتە نێوەڕۆکی کێشەی نیشتمانی و نەتەوەیی کورد لە عێراق. بەو شێوەیەش کەرکووک بووەتە کرۆکی کێشەی باشووری کوردستان. لەهەمانکاتدا کەرکووک کراوەتە کێشەیەکی هەرێمایەتی کە لە چوارچێوەی سنوورەکانی عێراقیشدا نەماوە.
هێزه هه‌رێمیه‌كان هه‌میشه چاویان له‌وه‌یه خاڵی لاوازی پارته كوردییه‌كان بزانن و له به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی خۆیان به‌كاریبێنن. هه‌ڵبه‌ته مه‌به‌ست ئه‌وه نیه بڵێم ته‌نیا یه‌كێتی خاڵی لاوازی هه‌یه، هه‌موو لایه‌نه‌كان هه‌یانه، به‌ڵام كاتێك خاڵی لاوازی هێزێكی وه‌ك یه‌كێتی یان پارتی ده‌كه‌وێته ده‌ست هێزێكی هه‌رێمی، ئه‌وا كاریگه‌ریه‌كانیشی زۆر گه‌وره‌ترو چاره‌نووسسازتر ده‌بن تا هێزیكی بچووك
بەگوێرەی ئاماژە و پێداگیرییە راگەیێندراوەكانی هێزە شیعەكان لەم خولەی پێنجەمدا خوازیاری دۆزینەوەی چارەسەری بنەڕەتین بۆ دۆسیەی نەوت و بودجە و خستنەسەرپێی پەیوەندی لەگەڵ هەرێمی كوردستان
بەراییبەسەرهاتی دڵتەزێنی “ژینا” كچە كوردێكی سەقزی كە ماوەیێكی كەم دوای گیرانی بەهۆی یاسا و رێساكانی “حیجابی ئیسلامی”، لە تاران گیانی لەدەستدا، خەمێكی هاوبەشی نەك تەنیا لە كوردستان بەڵكو لە سەرتاسەری ئێران دروستكرد. هەرزوو، ئەم بابەتە بۆ پرسێكی سیاسی گەورە گۆڕدرا و رەهەندێكی نەتەوەیی – كوردی وەرگرت، هەروەها بووە بابەتێكی گەرمی ركابەریی نێوخۆیی نێوان ریفۆرمخواز و موحافزەكارەكان و بگرە نێوخۆیی موحافزەكارەكانی ئێرانیش.
گفتوگۆکانی نێوان هەولێر و بەغدا جگە لە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنەوەی نەوت لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە پرسی دیکەی وەکو قەرز و پابەندیی دارایی هەرێمی کوردستان بەرامبەر بە کۆمپانیا نەوتییەکان، پرسی پێشفرۆشیی نەوت بە کڕیارەکان و بەشداری یاخود هەبوونی نوێنەری لایەنەکان لە دامەزراوەکانی حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان پەیوەست بە نەوت و سامانە سرووشتییەکانی هێناوەتە ئاراوە.
ئەمساڵ بەگشتی و مانگی ئایار عێراق و هەرێمی کوردستان گۆڕانکاری گەورەی بەخۆوە بینیوە، بەشێوەیەک جێگەی تێڕامان و هەڵوەستە لەسەرکردنە لەرووە سیاسی، ئابووری، یاسایی و هتد، بەڵام لێرەدا بەتەنیا گەنگەشەی ئەو دیوەی پەیوەستە بە وەبەرهێنان لە نەوت و گاز دەکەین.
کێشە و گرفتەکانی بەردەم کارساز و ئەو کەسانە كرد كە بازرگانی دەكەن لە هەرێمی کوردستان. بەهۆی نەبوونی ژێرخانێکی بەهێزی سەردەمییانەی ئابووری، هەروەها گرفتەكانی راپەڕاندنی کارە ئیدارییەکان ئاستەنگ بۆ دەستپێکردن و بەردەوامبوونی كارسازیی گەنجان هاتووتە پێش.
کۆریای باشوور ئەزموونێکە کە وڵاتانی وەکو ئێمە زۆر باش دەتوانن سوودی لێوەربگرن، ئەگەر لێی بکۆڵینەوە و وردبینەوە لەوەی ئەوان چۆن سەرکەوتن.”
سیاسەتی عێراق بۆ پیشەسازی نەوتی هەرێمی کوردستان و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان دەكەین کە ئەوانیش بریتین لە: هۆکاری رازینەبوونی تورکیا بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان و کەرکوک، ئەمەش سەرەڕای ئەوەی کە وەزیری نەوت ئاماژەی بەوەکردووە کە دانیشتنەکانی دادگای پاریس ICC لەبارەی ماوەی دووەمی داواکەی عێراق لەسەر تورکیا راگیراوە. دووەمیان خواستی عێراق بۆ پێداچوونەوە بە گرێبەستە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیا نەوتییەکان پێش هەناردەکردنەوەی نەوت و، سێیەمیان ناساندنی کێڵگە نەوتی و گازییەکانی ناوچە کوردستانییەکان دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان یان ناوچە کیشە لەسەرەکان بە ناوچەی بێ کێشە و چوارەمیشیان و لە هەموویان مەترسیدارتر خواستی عێراق بۆ رێککەوتن لەگەڵ هەرێمی کوردستان بۆ بەرهەمهێنانی نەوت بۆ بەکارهێنانی لە نێوخۆی عێراق و هەرێمی کوردستان
لە بواری وزەوە کۆمپانیاکانی وەک روسنەفت و گازپرۆم نەفتی رووسی وەبەرهێنانیان لە هەرێمی كوردستان کردووە، بەشێوەیەک كە بەهای سەرمایەگوزارییەكەیان لە دەوری 5 ملیار دۆلاردا دەبێت
پاش (9) دانیشتن كە پڕبوون لە دادبینی و مشتومڕ، دادگای فیدراڵی دەیەم دیارترین بڕیاری پەیوەست بە كەیسە كوردییەكانی لە پاش ریفراندۆمەوە(2017) دەركرد. ئەمە پازدەیەمین بڕیاری ئەمساڵییەتی (2023) و بەردەوامبوونی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانی بە یاسایەكی ناكۆك و دژی دەستوور ناساند و كۆتایی بە چاوەڕوانی و گفتوگۆ یاساییەكان لەوبارەیەوە هێنا.
