شرۆڤە

لەکاتێکدا جیهان سەرقاڵی خستنەڕووی دەرکەوتەکانی گوڕانی کەشوهەوا و دانانی نەخشەرێگای داهاتوو بۆ رێگەگرتن لە روودانی کارەساتی سرووشتی لە گلاسکۆ کە کە بە COP26 ناسراوە، کە زۆربەی گوڕانکارییەکان بەهۆی سووتانی نەوتەوەیە، بەڵام جۆ بایدن، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لەم کۆبوونەوەیەدا ئاماژەی بەوەکرد بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و گاز بەهۆی وڵاتانی ئۆپێکەوەیە و داوای لە وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت کرد ئاستی بەرهەمهێنان بەرزبکەنەوە بۆ گەڕانەوەیەکی بەهێزی ئابووری جیهان، پێشتریش لە راگەیاندراوێکدا کۆشکی سپی هەمان داوای لە وڵاتانی نیو رێکخراوی ئۆپێک کردبوو.

یەکەمجارە لە پاش 2003وە، گرووپێك كاندیدی سەربەخۆ (تاك)، كە خۆیان بە نوێنەری خۆپیشاندەرانی تشرینییەکان یان پاڵپشتی ئەم رەوتە ناڕازییە دەزانن، سەركەون بۆ پەرلەمانی عێراق. ئەم نوێنەرایەتییە نوێیە كە هێشتا قەبارەی كۆتایی یەكلایی نەبووەتەوە یەكێكە لە پێشهاتە چاوەڕوانكراوەكانی بەردەم خولی پێنجەمی پەرلەمانى عێراق

هەڵبژاردنی 2018 بەهاری راستەقینەی هێزە چەكدارەكانی ناو دەستەی حەشدی شەعبی و دەرەوەی ئەم دەزگا ئەمنییە بەفەرمی ناسێنراوە بوو، لەم پرۆسەیەدا و پاش چەند مانگێكی كەم لە كۆتاییهاتنی شەڕی داعش، ئەم گروپانە بەخێرایی پێگەو ناوبانگی جەنگاوەرانەی خۆیان لە ناو كۆمەڵگا شیعەكان گۆڕی بۆ كورسی لەناو پەرلەمان. لەم هەڵكشانەشدا، هاوپەیمانی فەتح كە لە بەدر و عەسایب و وردە هێزی دیكەی راستڕەوی شیعە پێكدەهات

رۆژی چوارشەممە وەزیری نەوتی عێراق ئیحسان عەبدولجەبار رایگەیاند:” عێراق سێ سیناریۆی بۆ بەرهەمهێنانی نەوت هەیە، کە بەرزترین مامناوەند و نزمترینە. ئێمە لە عێراق رازی بووین کە کار بە مامناوەندی بکەین کە ئەویش خۆی لە بەرهەمهێنانی 8 ملیۆن بەرمیل نەوتە لەرۆژێکدا.” هەروەها لە درێژەی قسەکانیدا ئاماژەی بەوەکردووە عێراق لە گفتوگۆ دایە لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی وەک شێڵ، بی پی، ئیکسۆن مۆبیل و لوک ئۆیڵ بۆ کارکردن لە عێراق و یارمەتیدانی عێراق لە بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتدا، ئەم گفتوگۆیانە تاوەکو 2027عێراق دەگەیەنێتە بەرهەمهێنانی 8 ملیۆن بەرمیل نەت لەرۆژێکدا، تاوەکو 2024ش ئاستی بەرهەمهێنان دەگاتە 6 ملیۆن بەرمیل لەرۆژێکدا، لەکاتێکدا ئێستا عێراق نزیکەی 5 ملیۆن بەرمیل نەوت لەرۆژێکدا بەرهەمدەهێنێت.

نەخشەی هێز لە شەقامی شیعە دوای هەڵبژاردنی پێشوەختە

لەم هەفتەیەدا نرخی نەوت بەرزترین ئاستی خۆی لە حەوت ساڵی رابردوودا تۆمارکرد و لە سەروو 81 دۆلارەوە مامەڵەی پێوەکراو، هاوکات چاوەڕواندەکرێت تاوەکو کۆتایی ئەمساڵ نرخی نەوت روو لە بەرزبوونەوە بێت، ئەویش بەهۆی زستانێکی سارد و بەرزبوونەی نرخی گازی سرووشتی و گوڕانکارییەکان لە باشبوونەوەی ئابووری جیهان و زیادبوونی خواست لە هەمبەر خستنەڕوودا، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە رۆژانە و بگرە لە چەند کاژێرێکدا گوڕانکاری بەسەر نرخی نەوتدا دێت، بۆیە پرسیارە سەرەکییەکە ئەوەیە ئایا نرخی نەوت لە چارەکی کۆتایی ئەمساڵ و ساڵی داهاتوودا چەند دەبێت و هۆکارەکانی پشت گوڕانکاری نرخ چییە لە ئێستا و داهاتوودا؟

هەڵبژاردنی پێشوەختەی 10ی تشرینی یەكەمی 2021 بۆ خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە، بەڵام لە ئێستاوە چاوەكان و مشتومڕەكان لەسەر چۆنییەتی یەكلاییكردنەوەی پۆستی سەرۆكوەزیرانی داهاتوو چڕ بوونەتەوە كە متمانە لە پەرلەمانەوە وەردەگرێت و بۆ یەكلایی بوونەوەی ئەم مشتومڕە جومگەییەش چەند پێدراو و سیناریۆیەك لەبەردەستدان.

كوشتنی ئەمیری پێشووی داعشی خۆراسان لەلایەن تالیبانەوە، هەروەها خۆبەخاوەنكردنی داعش لە چوار تەقینەوەی دژی تالیبان لە جەلالئابادی ئەفغانستان، كە هاوكاتن لەگەڵ ئاڵۆزبوونی پەیوەندی تالیبان و قاعیدە، پێشهاتی نوێ و جێگە سەرنجن لە پەیوەندی ئەو بزوتنەوە ئیسلامییە چەكدارانەی كە هەڵگری دروشمی حاكمیەتن بۆ ئیسلام لە ئەفغان و كیشوەری ئاسیا.

ێراق کار بۆ بەرهەمهێنانی رۆژانەی 8 ملیۆن بەرمیل نەوت لە چەند ساڵی داهاتوودا دەکات، یەکێک لەو وڵاتانەی دەیەوێت بەشداریی کارای لەو پەرەپێدانەدا هەبێت و وەبەرهێنانی تێدا ئەنجامداوە وڵاتی چین، چونکە چین ئەو وڵاتەیە دەتوانێت بۆشایی کۆمپانیاکانی دیکە بەکڕێنەوەی پشکەکانیان و وەرگرتنی گریبەستی نوێ لە سێکتەری نەوتی عێراقدا پڕ بکاتەوە

لە رۆژانی رابردوودا سەردانی وەفدێكی باڵای پارتی گەلی كۆماری(جەهەپە) وەك گەورەترین پارتی ئۆپۆزیسیۆنی توركیا بۆ هەرێمی كوردستان، لەگەڵ هەڕەشەكانی فەرماندەی هێزی وشكانیی ئێران لەبارەی هەبوونی هێزە كوردییەكان لە خاكی هەرێم، دوو رۆژەڤی گرنگ بوون كە شایانی باسكردنەوەن. پاڵنەر و پاساوەكانی ئەو دووانە هەرچۆنێك بن، لە شوێنێكدا بە یەك دەگەن؛ لە ئێران و توركیا، خواستی زیادكردنی نفوز و كاریگەری لەم ناوچەیە زیادی كردووە!

بەگەڕانەوەی موقتەدا سەدر بۆناو كێبڕكێی هەڵبژاردن، بەربەستی گەورەی بەردەم پرۆسەكە هەڵگیرا و ئامادەكارییەكانی كەوتنەوە سەرپێ، بەڵام ئەمە بەمانای ئەوە نییە كە هەڵبژاردنەكە ئامانجی خۆی دەپێكێت. لەكاتێكدا یەكەمجارە لە مێژووی كۆماری 2003 دا،

وڵاتانی وەک عێراق و هاوشیوەکانیان بۆ دێتنی ئامانجەکانی کەشوهەوا و پێویستیان بەپشتیوانی نێودەوڵەتی هەیە

گریبەستی وەزارەت و دامەزراوەکان باوترین رێگای گەندەڵییە لە عێراق. ساڵانە ملیاران دۆلار بەفیڕۆ دەدرێت و بە بەرچاوی دامەزراوە فەرمییەکان وەک بەرتیل دەدرێت بۆ تێپەڕاندنی کارەکان و وەرگرتنی گریبەستەکان، گەندەڵییەکان زۆرن بە ژمارە و بەکەیسی جیاواز، بەڵام بۆ دیارترینیان، لێرەدا بە گوێرەی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی بۆ ساڵی ٢٠٢٠، چاو لە وەزارەتەکانی بەرگری، داد، و کارەبا لە عێراق دەکەین.

حكومەت هەوڵێكی زۆریدا بۆ كونفرانسی هاوكاری و بەشداری لە بەغدا كە هەنێكیش پێیانباش بوو وەك لووتكە ناوی بەرن. لە رۆژانی رابردوودا لە خودی مستەفا كازمییەوە بگرە هەتا فوئاد حسێن وەزیری دەرەوە و عەلی عەللاوی وەزیری دارایی، بەشێک لە ئەندامانی کابینە لەم پایتەختەوە بۆ ئەو پایتەخت دەچوون، هەتا سەركردەی وڵاتان بۆ بەشداری لە كۆنفرانسەكە قایل بكەن. 9 وڵات بەشدار دەبن بەڵام، ئەمە لووتكەی لێ دەرنەچوو.

چاوەڕواندەکرێت ئەمساڵ عێراق داهاتی لە خەرجییەکانی زیاتر بێت! ئەویش بەهۆی زیادبوونی داهاتی نەوت و رۆڵی نەوت لە دارایی وڵاتدا. سەرەڕای کۆکردنەوەی نزیکەی یەک لەسەر سێی داهاتی نانەوتی، وەک لە بودجەی ئەمساڵی عێراقدا هاتووە، پرسیار ئەوەیە داهاتی عێراق چەند لە خەرجییەکانی زیاتر دەبێت و بۆچی؟

بزوتنەوەی تالیبان بەشێكی راستەوخۆ نین لە تەونی “ئیسلامی سیاسی” و زیاتر بە هێزێكی لۆكاڵی ئەفغانی و تەقلیدی دێنە ئەژمار كە سەردەمێك لە گۆشەنیگای جوامێری و خانەدانیی و هەستی ئیسلامەتییەوە، داڵدەی ئەلقاعیدە و ئوسامە بن لادنی رێبەری رێكخراوەكەیان دا و، هەر لەسەر ئەوەش باجیان دا.

لەیەك لاوە، ئەفغانستانی 2021 لە عێراقی 2014 دەچێت كە تێیدا، چەكدارانی داعش توانیبوویان جوگرافیایەكی پان و بەرین لە بندەستی هەزاران لەشكری پڕچەك و تفاقی عێراق دەربێنن. داڕمانی خێرای دەوڵەت لە ئەفغانستان و نەمانی توانای سوپا بۆ شەڕی تالیبانیش دیمەنێكی هاوشێوەی كەوتنی موسڵ بوو لە عێراق. ئەمریكا كە دەڵێ ملیاران دۆلارمان لە بنیاتنانی سوپای ئەفغانستاندا خەرج كردووە، وایدەزانی