چاوەڕواندەکرێت ئەمساڵ عێراق داهاتی لە خەرجییەکانی زیاتر بێت! ئەویش بەهۆی زیادبوونی داهاتی نەوت و رۆڵی نەوت لە دارایی وڵاتدا. سەرەڕای کۆکردنەوەی نزیکەی یەک لەسەر سێی داهاتی نانەوتی، وەک لە بودجەی ئەمساڵی عێراقدا هاتووە، پرسیار ئەوەیە داهاتی عێراق چەند لە خەرجییەکانی زیاتر دەبێت و بۆچی؟
بزوتنەوەی تالیبان بەشێكی راستەوخۆ نین لە تەونی “ئیسلامی سیاسی” و زیاتر بە هێزێكی لۆكاڵی ئەفغانی و تەقلیدی دێنە ئەژمار كە سەردەمێك لە گۆشەنیگای جوامێری و خانەدانیی و هەستی ئیسلامەتییەوە، داڵدەی ئەلقاعیدە و ئوسامە بن لادنی رێبەری رێكخراوەكەیان دا و، هەر لەسەر ئەوەش باجیان دا.
لەیەك لاوە، ئەفغانستانی 2021 لە عێراقی 2014 دەچێت كە تێیدا، چەكدارانی داعش توانیبوویان جوگرافیایەكی پان و بەرین لە بندەستی هەزاران لەشكری پڕچەك و تفاقی عێراق دەربێنن. داڕمانی خێرای دەوڵەت لە ئەفغانستان و نەمانی توانای سوپا بۆ شەڕی تالیبانیش دیمەنێكی هاوشێوەی كەوتنی موسڵ بوو لە عێراق. ئەمریكا كە دەڵێ ملیاران دۆلارمان لە بنیاتنانی سوپای ئەفغانستاندا خەرج كردووە، وایدەزانی
سەردەمی گازی سرووشتی هەرزان بەرەو کۆتایی دەڕوات و لەماوەی رابردوودا بەردەوامیی خواست بۆ گازی سرووشتی وایکردووە كە نرخەكەی روو لە بەرزبوونەوە بێت. لێرەدا دوو پرسیار دێتە ئاراوە ئەویش ئەوەیە كە هۆکاری پشت بەرزبوونەوەی نرخی گازی سرووشتی چییە و، ئایا نرخەكەی لە ئێستا و داهاتوودا بەبەرزی دەمێنێتەوە؟
پرسیاری گرنگ بۆ هەرێمی كوردستان ئەوەیە كە هاتنی رەئیسی لە تاران چ كاریگەرییەك لەسەر سیاسەتی ئێران لە عێراق و هەرێمی كوردستان دادەنێت؟
بازنەی كشانەوەكان لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی چاوەڕوانكراوی 10 ئۆكتۆبەری ئەمساڵ لەدوای سەدرەوە فراوانتر بوو. بەمدواییانەش حیزبی شیوعی و قەوارەكانی ئەیاد عەللاوی، ساڵح موتڵەگ و زیاتر لە 20 وردە هێزی دیکەی گرتەوە، بەڵام هێشتا دواخستنی پرۆسەكە یان ئەنجامدانی لەوادەی دیاریكراودا، جێگەی مشتومڕە و بەهیچ ئاراستەیەكدا، بەتەواوی یەكلایی نەبووەتەوە.
ناڕەزایی خەڵكی خوزستان لە ئێران بەهۆی كەمئاوی، لەم رۆژانەدا كە پلەی گەرما لەوێ، خۆی لە قەرەی 47 – 48 پلە دەدات، رۆژەڤی تارانی داگرتووە. ئێران لە چاو چەند ساڵێ پێش ئێستا، لە سیاسەتی دەرەوەیدا تۆزێك داشی سوارە. لە دانوستاندن لەبارەی بەرنامە ئەتۆمییەكەی پەلە ناكات و، داوای لابردنی گەمارۆكان دەكات. بەشێك لە ركابەرە ناوچەییەكانیشی، دەیانەوێ گرژییەكانیان لەگەڵی كەمبكەنەوە. هەڵبەت دۆخی سیاسەتی ناوخۆی وانییە و رووبەڕووی یەكێك لە گرنگترین قەیرانەكانی خۆی بووەتەوە؛ ئەویش ناڕەزایی جەماوەرییە!
دووەمجار لە ماوەی حەوت ساڵی رابردوودا موقتەدا سەدر بڕیاری كشانەوەی لە پرۆسەی سیاسی راگەیاند و كاری دەستەی سیاسی رەوتەكەشی هەڵپەسارد. هەنگاوی ئەمجارە كە سێ مانگ بەر لە هەڵبژاردن بڕیاری لێدا، لەكاتێكدایە لە ماوەی رابردوودا سەدرییەكان هەڵمەتێكی بەرفراوانی پێشوەختە و شۆیەكی گەورەیان كرد كە سەرۆكوەزیرانی داهاتووی عێراق کە دەبێ سەدری بێت و لە هەڵبژاردندا كەمتر لە 100 كورسی بەدەستناهێنن.
بڕیاری لەناكاوی گۆڕانكاری لە دوو پۆستی ئەمنیی لە سلێمانی و، دواتریش رووداوەكانی تایبەت بە پرسی گەڕاندنەوەی موڵك و ماڵی یەكێتی كە لانیكەم باسی چەندین كۆمپانیا لە ئارادایە، لەگەڵ هەڵكوتانە سەر نوسینگەی تەلەفزیۆنی ئای پڵەس، قەڵشی ناكۆكییەكانی بافڵ تاڵەبانیی لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكەكەیتری یەكێتی گەورەتر كرد كە پێشتریش بەشێكیان زانراوبوون. تاڵەبانی بە یاوەری قوباد تاڵەبانیی برای، جۆرێك لە پاساوی چاكسازیخوازانە بۆ بڕیارەكانی ئێستا دەهێنێتەوە.
هاوپەیمانیی سووننەکان لەنێوان خزمەت و رکابەریدا ....پارێزگای سەڵاحەدین بە نموونە
کشانەوەی کۆمپانیا گەورەکانی نەوت لە عێراق شتێکی نوێ نییە، بەڵام کشانەوەی کۆمپانیاکانی ئیکسۆن مۆبیل، لوک ئۆیڵ و بی پی لەماوەی کەمتر لە سێ مانگی رابردوودا، دەستپێکی قۆناخێکی نوێی پیشەسازی بەرهەمهێنان و پەرەپێدانی نەوتی عێراقە.
لەدوای سەردانە مێژوییەكەی پاپا بۆ عێراق لە بەهاری رابردوو، حكومەتی عێراق، مەراسیمێكی گەورەی بۆ پێشوازی بۆ عەبدلفەتاح سیسی سەرۆككۆماری میسر و شا عەبدوڵڵای پادشای ئوردن لە بەغدا رێكخست. ئەم لوتكە سێقۆڵییە كە بەشێوەیەكی بەرفراوان چاوی میدیای ناوخۆیی و دەرەكیی چووە سەر، چەند ناوێكی تری نافەرمی لێنراوە “رۆژهەڵاتی نوێ”، “شامی نوێ”، كە بەشێوەیەكی گشتی دەرگا دەكاتەوە بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ئەگەر كرا سوریا و لوبنانیش بگرێتە خۆی كە ئێستا گیرۆدەی كێشەی جۆراوجۆرن و لە دابڕانێكی گەورەدا دەژین.
ئەوەی لە سنوور لەگەڵ تورکیا روودەدات رووداوێکی نامۆ نییە. شەڕی داهاتوو نەک لەو ناوچانە بەڵکوو لە شەنگال دەبێت.
وەك چاوەڕوان دەكرا ئیبراهیم رەئیسی بوو بە سەرۆككۆماری سیازدەیەمین خولی سەرۆكایەتی ئێران، بەمەش پارێزگارە “راستڕەوەكان” لەتاران، لەپاش پەرلەمان، دەسەڵاتی جێبەجێكردنیشیان گێڕایەوە بۆ خۆیان. ئەو هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەی رێگای بۆ رەئیسی كردەوە،
پاش چەندین قۆناغ لەبانگەشەی تێپەڕاندنی گرژییە تایفییەكان و لە سەروبەندی بانگەشەكردن بۆ هاوپەیمانێتی “بەرفراوان” و “سەروو تایفی” لە هەڵبژاردنە چاوەڕوانكراوەكەی تشرینی 2021، كەچی جارێكیتر دڵەخورتێ و تارمایی پێكدادانی مەزهەبی لەسەر بەئامانجگرتنی سیمبولە مەزهەبییەكان باڵی بەسەر شاری بەغدا كێشایەوە. گرژییەكانی ئەم هەفتەیە لەكۆمەڵێك بانگەشەی سەر سۆشیال میدیاوە هات كە یەكێكیان هاشتاگی “بڕوخێت بتی مەنسور” و ئەویتر بانگەشەبوو بۆ “رووخاندنی مەزاری ئەبو حەنیفە” بەوپێیەی كە ناكرێت دراوسێی “ئیمام كازم” بێت!
لە دەمی گرژییەكانی نێوان حكومەتی كازمی و گروپە وەلائییەكانی ناو حەشدی شەعبی، حەیدەر عەبادی سەرۆكوەزیرانی پێشووی عێراق، دەستپێشخەرییەكی بۆ بە “نیشتمانی” كردنی ئەم هێزە ئەمنییە راگەیاند. پوختەی پلانەكەی عەبادی خۆی لە دوو تەوەری سەرەكیدا دەبینێتەوە:
بەپێی رێککەوتنە سیاسیەکان کە دواتر بوو بە رێسایەک وکاری پێکرا، لە دوای ٢٠٠٣وە پۆستە باڵاکانی وڵات لە نێوان پێکهاتە سەرەکییەکاندا دابەشکران. ئەمە قۆناخی چوونە ناو ئەزموونی دیموکراسی بۆ کۆمەڵگا ودەوڵەت بوو بۆ عێراقییەکان. لە دوای هەندێک گۆڕانکاری بچووک لە پۆستەکان، ئیتر ئەوە چەسپا کە سەرۆکایەتی کۆمار بەشی پێکهاتەی کوردی بێت
گردبوونەوەی چەند گروپێكی هێزەكانی حەشدی شەعبی لە ناوچەی سەوزی بەغدا و داخستنی دەروازەكانی ئەم ناوچەیە كە گرنگترین بنكە و بارەگا عێراقی و نێودەوڵەتییەكان لەخۆی دەگرێت ( 26 ئایار) وەك هەر كودەتایەكیتری تەقلیدی لە عێراقدا هێزی سەربازی تێدا جوڵێنرا و خەڵكی پایتەختی خستە دڵەخورتێوە. لە زنجیرەی ئەو بەریەككەوتننانەی كە ناوبەناو لەنێوان مستەفا كازمی و گروپە چەكدارەكاندا روودەدەن
گفتوگۆکانی نوسینەوەی دەستوورێکی نوێ بۆ هەرێمی کوردستان دووبارە هاتنەوە سەرمێزی دانوستاندنە سیاسیەکانی کوردستان. هەڵبەت گفتوگۆكانی ئەمجارە، بەبەراورد بەوانی پێشتر جیاوازتر و جدیترن. هەردوو سەرۆکایەتی هەرێم و پەرلەمان مەبەستیانە لەم خولەی پەرلەماندا مشتومڕی دەستووری هەرێم نەهێڵن وهەرێمی کوردستان بکەن بەخاوەنی دەستوورێک .
لەماوەی یەک مانگی رابردوودا ئەمە سێیەمجارە داعش هێرش دەكاتە سەر پێشمەرگە. لایەنی كوردی، بۆشایی ئەمنی نێوان هێزەكانی پێشمەرگە و هێزە چەكدارەكان دیكەی عێراق بەهۆكاری ئەو كەلێنە ئەمنییانە دەزانن كە داعش دەتوانێت لەوانەوە فرسەتی خۆی بێنێ. ئەوە بۆ نزیكەی 4 ساڵ دەچێت كە گرفتی ئەو بۆشاییە ئەمنییانە لە بەینی هەردوولا چارەسەر نەكراون، كە لەدوای رووداوەكانی ئۆكتۆبەری 2017وە لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم پەیدا بووە. دەستپێشخەرییەكی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیش بۆ درووستكردنی 4 ناوەندی هەماهەنگی سەربازیی لە بەینی هەردوولا لەو ناوچانە بە ناچڵی ماوەتەوە. بەڵام هەمو بابەتەكە ئەو بۆشاییە ئەمنییانە نین!
سەرەتا دەمەوێت ئەوە بڵێم کە ئەگەر جیاوازی گەورەی نێوان هەموو هەڵبژاردنەکانی پێشووی عێراق لەگەڵ هەڵبژاردنی داهاتووی مانگی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٠ ، لە یاسای هەڵبژاردنی نوێنەرانی عێراق، ژمارە (٩)ی ساڵی ٢٠٢٠دا بێت، ئەوا خاڵی جیاکەرەوەی یاساکەش، سیستمی هەڵبژاردنەکەیەتی. چونکە لەو یاسایەدا سیستمی هەڵبژاردنەکە لە ئەندامێکی ناو خێزانی سیستمێکی هەڵبژاردنەوە، گۆڕاوە بۆ ئەندامی خێزانی سیستمێکی دیكەی هەڵبژاردنی، كە لەڕووی هەریەک لە داڕشتەی حسابکردنی دەنگەکان، خۆبەربژێرکردن، ژمارەی بازنەکانی هەڵبژاردن و قەبارەی هەریەک لە بازنەکان تەواو جیاوازە. واتە سیستمی هەڵبژاردنەکە لە (لیستی نوێنەرایەتی رێژەیی PRL)ەوە گۆڕاوە بۆ (زۆرینەی یەکدەنگی نەگوێزراوە SNTV).
