سەرەتا پێویستە بڵێم كە بەرگری لە دیسكۆرسی هەردوو بەرێز سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەم كە لە وتاروگوتارەكانیاندا بەوپەڕی رێز و هەست بەبەرپرسیارێتی و تەنانەت دڵسۆزییەوە هەڵوێست و روانگەی خۆیان دەربڕیوە.
شەڕی نرخەکانی نەوت دەستپێکردووە. گرنگ نیە کە ئەم شەڕە بۆ ماوەیەکی درێژ بەردەوام بێت یان کاتی بێت، گرنگ ئەوەیە كە هەر لە ئێستاوە زیانەکانی بۆسەر ئابووری عێراق و هەرێمی کوردستان دەرکەوتووە.
ئەو راگەیەنراوەی کە دوای لووتکەی نێوان ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا و پۆتن سەرۆکی رووسیا لە ٧ ئازار دەرچوو، هەندێک خاڵی تێدایە کە پێویستە هەڵوەستەی لەسەر بکەین. پوتن گوتی دەقی رێکكەوتنەکە لەسەر پاراستنی مەدەنییەکان و کۆتایهێنانە بە ناخۆشیەکانیان، هەروەها بۆ گەیاندنی هاوکاری مرۆییە بە ئاوارەکان و بۆ رێزگرتنە لە یەکگرتوویی خاکی سووریا.
ئەو شەڕەی کە رۆژی پێنجشەممە (٢٠ شوبات/٢٠٢٠) لە شارۆچکەی نیرەب (٨ کیلۆمەتر لە باشوری خۆرهەڵاتی ئیدلب) روویدا، ئاماژەیەکی روونبوو بۆ تەنگاویی سەربازی تورکیا لە باکووری رۆژئاوای سووریا. دوای ئەوەی گروپە ئیسلامیە توندڕەوەکان بەهاوکاری راستەوخۆی تورکیا هێرشیان بۆ سەر شارۆچکەکە ئەنجامدا، هێزی ئاسمانی رووسی دەستوەردانی کرد و شکستی بە هێرشەکە هێنا کە کوژراو وبرینداری لێکەوتەوە. لە ناویشیاندا دوو کوژراو و سێ بریندار لە سوپای تورکیا هەبوون. هەروەها چەندین ئالیاتی سەربازیی تورکیا تێکشکێندران.
یەكێك لە دیارترین باسەكانی ئەمساڵی كۆنفرانسی ئاسایش لە میونیخ، سەردەمی “ناڕۆژئاوا”ییە لە سیاسەتی جیهانیدا. هەرچەندە باسەكانی تایبەت بە كەمبوونەوەی كاریگەریی رۆژئاوا لەسەر جیهان تازە نین، بەڵام چەمكی “ناڕۆژئاوایی” دەستبردن بوو بۆ بابەتێكی گەورە كە پۆتانسیێلی گۆڕینی سیاسەتی جیهانی لەهەناودایە.
گرژی و ئاڵۆزییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و ئێران كه له‌نێو خاكی عێراقدا ره‌نگیانداوه‌ته‌وه، نه‌ك ته‌نیا داهاتووی ئابووریی عێراقی ته‌مومژاوی كردووه، هاوكات بووه‌ته كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌ی جیۆسیاسی و كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی له‌سه‌ر بازاڕه‌كانی جیهانیش داناوه.
لەدوای فراوانبوونی خۆپیشاندانەكان لە ئۆكتۆبەری ئەمساڵەوە، یاسای هەڵبژاردن وەك یەكێك لە گرنگترین بابەتە سیاسی و یاساییەكانی عێراقی لێهاتووە. هەڵبەت كەسانێكیش هەن كە پێیانوایە “بابەتی یاسای هەڵبژاردن بۆ داپۆشینی خواستە سەرەكییەكانی خەڵكە كە دژایەتیی گەندەڵی و كورتكردنەوەی دەستوەردانی دەرەكییە لە وڵات.
لە گفتوگۆى عێراق لەژێر ناونیشانی دیداری هەولێر – نەجەف بەڕێوەچوو، ژمارەیەک لە کەسایەتی ئایینی و ئەکادیمی و رۆژنامەوانی کەسایەتی روناکبیر و سیاسی و ئەکادیمی و پەرلەمانتاری کورد تێیدا بەشداربوون. تەواوى قسە، گفتوگۆ و شرۆڤە و لێکدانەوەکانی میوانانی نەجەف لەژێر کاریگەری هاڵاوی گەرمی خۆپیشاندانەکانی ئێستای بەغداد و ناوچە شیعەنشینەکانی عێراقدابوو
https://rudawrc.net/sorani/article/geranewey-heybeti-kwrd-u-lexobayinebuwn#:~:text=%D9%87%D8%A7%D8%AA%D9%86%DB%8C%20%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%83%20%D9%BE%DB%8E%D9%86%D8%B3,%D9%83%DB%8E%D8%B4%DB%95%DB%8C%20%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%20%D8%AF%DB%95%D9%83%DB%95%D9%86%E2%80%9D.
پێدەچێت شەڕی ناوخۆی سووریا بەرەو یەكلاییبوونەوە بڕوات و لە ئەنجامدا بەشار ئەسەد هەموو خاكی سووریا كۆنترۆڵ بكاتەوە. ئێستا رەوشی سووریا وەك ئەوەیە كە دوای شەڕ، وڵاتە ناوچەیی و زلهێزەكانی جیهان خەریكی چنینەوەی دەستكەوتەكانی شەڕبن.
لەكاتێكدا زۆر لە داواكارییە سەرەتاییەكانی خۆپیشاندەران بە دەوری بابەتە ئابوورییەكان و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی دارایی و ئیداریدا دەسووڕانەوە، كتوپڕ هەمواركردنەوەی دەستوور خزێنرایە ناو داواكارییەكانی خۆپیشاندەران. ئێستا ئیدی هەمواری دەستوور بووەتە بابەتێك كە رووی كردەنیی بەخۆی گرتووە و پەرلەمانیش لیژنەیەكی بۆ درووستكردووە تاوةكو لە 4مانگدا پێداچوونەوەی بۆ بكات. بێطومان، دەستوورەكان قابیلی گۆڕانكارین
له سه‌ره‌تای سه‌رهه‌ڵدانی قه‌یرانی سووریا له به‌هارى 2011، هه‌ر یه‌ك له ئه‌مریكا، رووسیا، توركیا و ئێران له نێو خاكى سووریادا كێبڕكێیانه بۆ ده‌ستگه‌یشتن به پیشه‌سازیی نه‌وت و غازى ئه‌و وڵاته. بگره ریشه‌ی شه‌ڕ له سووریا ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كۆنترۆڵكردنی ئه‌و ناوچانه‌ی به نه‌وت و غاز ده‌وڵه‌مه‌ندن.
زۆری نەخایاند هەتا كاریگەریی دۆمینەیی رووداوەكانی عێراق و شەپۆلی دووەمی بەهاری عەرەبی لەسەر ئێران بەڕوونی دەركەوت. بڕیاری دوونرخكردنی بەنزین و گرانکردنی سێ قاتی بەنزینی ئازاد، وایكرد ناڕەزاییەكانی جەماوەر، بەنزین ئاسا گڕ بگرێت و بەخێرایی، لە نزیكەی 50 شار و شارۆچكەی جیاوازدا بڵاوببێتەوە.
رووداوەكانی ئێستای عێراق لە نزیكەوە پەیوەندییان بە ئێرانەوە هەیە. چونكە دەتوانن كاریگەری لەسەر پێگەی نێودەوڵەتی و دۆخی ناوخۆیی ئەو وڵاتەش دانێن. بەڵام ئەو كاریگەرییە چۆنە و دەتوانن چ ئەنجامێكیان بۆ هەرێمی كوردستان لێبكەوێتەوە؟
دوای ناوبڕێكی ئایینی لەبەر چلەی ماتەمی حسێن، 25ی ئەم مانگە شەقامی شیعە جووڵایەوە و ئەو رۆژەش وەك هەینییەكی خوێناوی لە مێژووی عێراقی نوێدا تۆماركرا. خواستە فرەڕەهەندەكانی خۆپیشاندەران، واتای رەتكردنەوەی سیستەمی سیاسی ئێستای وڵات دەدات. رێكارەكانی حكوومەت و هێزەكانی راگری دەسەڵاتیش كە لە بازنەیەكی سەركوتكردن و پێدانی ئیمتیازدا دەسووڕێنەوە، ناڕازییەكانیان ئارام نەكردووەتەوە.
رۆژی چوارشەممە ٢٢ی ئاب یەکینەکانی پاراستنی گەل بە چەکە قورسەکانیانەوە لە سەرێکانی کشانەوە، هەروەها رۆژی شەممە ٢٤ ی ئابیش یەکەم گروپی یەکینەکانی پاراستنی گەل و هێزەکانی سوریای دیموکرات لە گوندی عدوانیە (٣٥ کیلۆمەتر لە خۆرئاوای سەرێکانی) کشانەوە کە لەو ناوچە سنورییە کەوا رێککەوتنی ئەمریکی –تورکی سەبارەت بە دانانی میکانیزمێکی هاوبەش لە ناوچەکە دەیگرێتەوە.
دەركەوتنی موقتەدا سەدر لەنێوان رێبەری ئێران و قاسم سلێمانی فەرماندەی سوپای قودس لە عاشوورای ئەمساڵدا لە تاران، رووداوێكی گرنگبوو كە دەشێ كاریگەری لەسەر سیاسەتی ناوخۆی عێراق هەبێت.
مەسروور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لەدوای هاتنەسەرکاری رایگەیاند کە بەنیازە چاکسازییەکی بەرفراوانی ئابووری و دارایی ئەنجامبدات و رووبەڕووی گەندەڵی دەبێتەوە. لە 13 بڕگەی سەرەکی کارنامەی حکومەتی نوێی هەرێمی کورستان، 10 برگەیان راستەوخۆ تایبەتبوون بە کەرتی دارایی و ئابووری و ئەو ٣ برگەکەی دیکەش ناراستەوخۆ پەیوەستبوون بە چاکسازییە ئابوورییەکان. پرسیار لێرەدا ئەوەیە كە تەگەرەكانی بەردەم بەرنامە ئابوورییەكانی حكوومەت چین و كابینەی نوێ دەتوانێت چیبكات هەتا ئەو بەرنامەیە سەربخات؟
دۆخی سوریا خەریکە دەبێتە گرێکوێرەیەکی ناودەوڵەتی. لە ئیدلب فڕۆکەیەکی رووسی دەخرێتەخوارەوە. لە جۆلان فڕۆکەیەکی ئێف ١٦ی ئیسرائیلی بەمووشەکی بەرگری ئاسمانی سوری دەخرێتەخوارەوە. لە عەفرین هەلیکۆپتەرێکی تورکی بەدەستی شەڕڤانانی کورد دەخرێتەخوارەوە. ئیسرائیل ئێران تۆمەتباردەکات و ئێران هەڕەشە دەکات. تورکیا لە لێواری هێرشکردنەسەر منبجدایە. رووسیا ئەمریکا تۆمەتباردەکا بەتێسرەواندنی هێزەکانی سوریا لە دێرەزوور و ئەمریکاش پەلامارەکە لەئەستۆدەگرێت.
لەم هەڵبژاردنەدا بەشیوەیەکی ئەندازیاری بۆ کراو، هەوڵی بەدووجەمسەری کردنی پرۆسەی سیاسی کوردستان دەدرێت. ئەم پرۆسەیە ئەوەندە زەق بووەتەوە کەوا بۆنی گوتاری سەردەمی جەنگی ناوخۆییشی لێدێت. ئەم دۆخە بە هەموو حسابێک پرۆسەی سیاسی لە هەرێمی کوردستان بەسەر دوو جەمسەری سەرەکی سەوز و زەرددا دابەشدەکات. ئەمە چی واتایەک هەڵدەگڕێت؟
