دووه‌م، به‌هه‌ده‌رچونى داهات له بۆرى نه‌وتى كه‌ركوك- جه‌یهانى توركى به‌هۆى داخستنى كاتى و شه‌ڕى داعش و بارودۆخى سیاسى له‌دواى (16ى ئۆكتۆبه‌رى 2017) ه‌وه.
دواجار تورکیا مزگەوتی ئایاسۆفیای بۆ «عیبادەت» کردەوە، بەشێک لە ئیسلامییەکانی کوردستانیش بەوە دڵخۆشن بەڵام، پێدەچێت ئەمە زیاتر لە عیبادەت، سیاسەتی لە پشت بێت! ئەویش نەک تەنیا سیاسەتی نێوخۆ، بەڵکوو سیاسەتێکی قووڵتری نێودەوڵەتی!
هەفتەی رابردوو 23 وڵاتی بەرهەمهێنەری نەوتی ئەندام لە ئۆپێک و دەرەوەی ئۆپێک، پابەندبوونیان بە رێککەوتنێکی مێژوویی نێوانیان دووپاتکردەوە بۆئەوەی رۆژانە 7.7 ملیۆن بەرمیل نەوت لە بازاڕدا كەمبكەنەوە. درێژەپێدان بەم رێککەوتنە، هەناسە و وچانێکی کاتی دایە وڵاتە نەوتییەکان، چوونكە نرخی نەوتی برێنتی لەسەرووی 40 دۆلارەوە جێگیرکرد.
لە ناوجەرگەی سیاسەتی شیعی كە ئێران،عێراق و لوبنان دەگرێتەوە، خواستێكی بەهێزهەیە بۆئەوەی لە دەرگای چین بدەن. ئێران پرۆژەی رێككەوتنی 25ساڵەی خۆی لەگەڵ ئەو وڵاتە زیندووكردۆتەوە كە ساڵی 2016 لەكاتی سەردانەكەی شی جین پینگ بۆ تاران باسی لێكرابوو.
پاش ساڵی ٢٠٠٣ حکومەتی عێراق دوو قۆناغی مەترسیداری تێپەراند، کە هەڕەشەیان لەسەر دابەشبوونی سیاسی-کۆمەڵایەتی عێراق وەک دەوڵەت دەکرد، ئەوانیش بریتیبوون لە قۆناغی جەنگی نێوخۆیی لەنێوان ساڵانی (٢٠٠٥-٢٠٠٨) و جەنگی دژ بە تیرۆر لە نێوان سالانی (٢٠١٤-٢٠١٦).
مستەفا كازمی چەند جارێكە باسی كۆنترۆڵكردنی دەروازە سنوورییەكان دەكات. رەنگە بەشێكی ئەمە پەیوەندی بە هەوڵەكانی ئەو بۆ سەپاندنی دەسەڵاتی خۆی هەبێت، چونكە دەستەی دەروازە سنوورییەكان راستەوخۆ گرێدراوی سەرۆكوەزیرانە. بەپێی هەندێك لە سەرچاوەكان، بێجگە لەوانەی هەرێمی كوردستان
وای زیاتر لە سێ مانگ گفتوگۆ لەنێوان ئەنجومەنی نیشتیمانی کوردی لە سوریا كە سەرەتا لە نیوان (ENKS) و پارتی یەکێتی دیموکراتی و دواتریش لە نێوان هاوپەیمانەکانیدا لە چوارچێوەی پارتەکانی یەکگرتووی نیشتیمانی کورد (PYNK) بەڕێوەچوو کە بیست و پێنج پارت لەخۆدەگرێت و گەورەترینیان پارتی یەكێتی دیموكراتییە، تیگەیشتنێكی سیاسی هاوبەش درووستبوو.
لە رۆژانی رابردوودا حكومەتی عێراق فەریق روكن عەبدولئەمیر رەشید یارەڵڵای لە شوێنی عوسمان غانمی وەك سەرۆكی ئەركانی سوپا راسپارد. ئەمەش جارێكی دیكە سەرنج بۆ سەر پێشێلكردنی رێكارە دەستوورییەكانی دیاریكردنی فەرماندەكانی سوپا رادەكێشێت كە لە عێراقدا خەریكە دەبێتە باو.
دیمەنی 2020ی سیاسەتی نێوخۆیی 4وڵاتی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست كە كوردستان لەنێویاندا بەشكراوە، تژی كێشمەكێشی نێوخۆییە. ئێستا ئیدی ململانێكان تەنها لەنیوان”نوخبەی پەراوێزخراو”ی كۆمەڵگای ئەو وڵاتانەدا نییە، بەڵكوو قۆناخێكی دیكەیشی بڕیوە و”نوخبەی دەسەڵاتدار”یش ئاژاوەی تێكەوتووە. تێگەیشتن لە سرووشتی ئەو ناكۆكییانە، بۆ كورد و گرووپە پەراوێزخراوەكانی دیكەی ئەم ناوچەیە پڕبایەخە. دواجاریش، ئەو كێشمەكێشە هەم دەوڵەتانی ناوچەكە لاوازتردەكات، هەم وێنەیەكی روونتری رووداوە سیاسییەكانی ناوچەكەش دەردەخات.
پێوەندییەکانی ئەمریکاو عێراق دوو قۆناغی بڕیوە. قۆناغی یەکەمیان لە ساڵی (٢٠٠٣) و رووخاندنی رژێمەکەی سەددام حوسەینەوە دەست پێدەکات بۆ ساڵی (٢٠١١) کە کشانەوەی رێژەیی هێزەکانی ئەمریکایە لە عێراق. قۆناغی دووەمی ئەم پێوەندییە لە ساڵی (٢٠١٤) ەوە دەست پێدەکات کە بەهاوکاری و سەرپەرشتی هێزەکانی هاوپەیمانان بۆ شەڕی دژ بە داعش بو تا گەیشتە ناوەڕاستی (٢٠١٧).
ئایا حکومەتی هەرێمی کوردستان 27 ملیار دۆلار قەرزدارە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە کە دوای وتارەکەی سەرۆکوەزیران، مەسرور بارزانی لە رۆژی 22 مانگی 5ی ئەمساڵ، مشتومڕی زۆری دروستکرد، بە سادەیی ” بەڵێ” یە. حکومەتی هەرێمی کوردستان 27 ملیار دۆلار قەرزدارەو ئەو بڕە زۆرەش بۆ بەرزبوونەوەی کورتهێنانەکانی بودجەی هەرێمی کوردستان دەگەڕێتەوە کە لە دوای بڕینی پشکی بودجەی هەرێم لەلایەن بەغدا و دابەزینی نرخی نەوت لە ساڵی 2014 وە روویدا.
زۆرێک لە چاودێران دەستبەکاربوونی موستەفا کازمی لە حوکمی عراقدا بە سەرەتای کۆماری چوارەم و کۆتایی ئەو سەردەمە سیاسیە دادەنێن کە لە ٢٠٠٣ وە دەستی پێکرد. راسپاردنی کازمی زیاتر بە هاندانی سەرۆککۆمار بوو بۆ ئەوەی بکرێتە سەرۆکوەزیران و لە بەدەستهێنانی رەزامەندی سەرکابینەکەیدا لە پەرلەمان شێوە ئیجماعێکی گرووپە سیاسیە شیعەکانی لەسەر بوو. لە روواڵەتدا، ئێستا مانگی هەنگوینی نێوان کازمی و هێزە شیعییەکانە. هەموو مانگێکی هەنگوینی کۆتایی هەیە و پرسیار ئەوەیە کە چ كات ئەمەی كازمی و لایەنە شیعییە چەکدارەکان تەواودەبێت؟
لامه‌ركه‌زی كارگێڕی به‌یه‌كێك له باشترین و هه‌ره پێشكه‌وتووترین سیسته‌مه‌كانی به‌ڕێوه‌بردن له چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌ت داده‌نرێت. ئه‌گه‌ر به‌ته‌واوی بچه‌سپێت دەتوانێ بمانخاته سه‌ر سكه‌ی حوكمێكی ره‌شید كە تێیدا ده‌سه‌ڵات له‌نێوان ناوه‌ند و یه‌كه كارگێڕییه خۆجێیه‌كاندا شۆڕ دەبێتەوە و دەتوانێ دادپەروەریيەكی راسته‌قینه له بةرِيَوةبردني وڵاتدا بچه‌سپێنێت.
لە چەند مانگ ورۆژی رابردوودا سێ دەستپێشخەری نوێ لەسەرشانۆی سوریا دەرکەوتوون کە لانی کەم ئاماژەی سەرەتایی بە چارەسەری سیاسی دەکەن کە هەردوو لایەنی سەرەکی نێودەوڵەتی لە قەیرانی سوریادا، ئەمریکاوروسیا کاربۆ پێگەیشتنی دەکەن.
نزیکەی 10 رۆژ بۆ جێبەجێکردنی رێککەوتنی مێژوویی نێوان بەرهەمهێنەرانی نەوت ماوە کە بە ئۆپێک++ ناویان دەرکردووە. ئەوان سەرەتای ئەم مانگە بریاریاندا، رۆژانە نزیکەی 20 ملیۆن بەرمیل نەوتی کەمتر لە بازاڕدا بخەنەڕوو.
مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاندووە كە لە نێوەڕاستی مانگی6ی ئەمساڵدا، وڵاتەكەی بە سەرپەرشتی دەیڤید هەیڵ جێگری وەزیری دەرەوە بۆ كاروباری سیاسی، گفتوگۆی ستراتیژی لەگەڵ عێراق دەكات. هەموو پرسە ستراتیژییەكانی نێوان هەردوولا، بە پرسی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقیشەوە، لە ئەجێندای گفتوگۆكاندا دەبن.
هێشتا ماوە دەستوورییەكەی راسپاردنی سەرۆكوەزیران عەدنان زورفی كۆتایی نەهاتووە، بەڵام رۆڵەكەی وەك سەرۆكوەزیری راسپێردراو كۆتاییهات. هەرچەندە عەدنان زورفی هیوای زۆر بەوە هەبوو لە ماوەی یاسایی خۆیدا، كۆدەنگی لەسەر پێكهێنانی حكومەتەكەی دروستبكات و لە پەرلەمان تێیپەرێنیت، بەڵام بەر لەو وادەیە شكستی خۆی لە دروستكردنی حكومەتی عێراقدا راگەیاند و كشایەوە. ئەویش بەهۆی تاكە گرفتی ئێستای شەقامی شیعەوە كە بریتییە لە نەبوونی كۆدەنگییەكی گشتی لەسەر هیچ بەربژێرێك بۆ سەرۆكوەزیری.
هەشت گرووپی چەكداری شیعی لە عێراق[1]، كە خۆیان بە گرووپەكانی” موقاوەمە” ناوناوە، بەیاننامەیەكیان لە دژی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عیراق بڵاوكردووةتەوە و، ئەمریكایان بە داگیركارێك وەسفكردووە كە تەنيا رێز لە زمانی زۆر دەگرێت.
