شرۆڤە

زۆرێک لە چاودێران دەستبەکاربوونی موستەفا کازمی لە حوکمی عراقدا بە سەرەتای کۆماری چوارەم و کۆتایی ئەو سەردەمە سیاسیە دادەنێن کە لە ٢٠٠٣ وە دەستی پێکرد. راسپاردنی کازمی زیاتر بە هاندانی سەرۆککۆمار بوو بۆ ئەوەی بکرێتە سەرۆکوەزیران و لە بەدەستهێنانی رەزامەندی سەرکابینەکەیدا لە پەرلەمان شێوە ئیجماعێکی گرووپە سیاسیە شیعەکانی لەسەر بوو. لە روواڵەتدا، ئێستا مانگی هەنگوینی نێوان کازمی و هێزە شیعییەکانە. هەموو مانگێکی هەنگوینی کۆتایی هەیە و پرسیار ئەوەیە کە چ كات ئەمەی كازمی و لایەنە شیعییە چەکدارەکان تەواودەبێت؟

لامه‌ركه‌زی كارگێڕی به‌یه‌كێك له‌ باشترین و هه‌ره‌ پێشكه‌وتووترین سیسته‌مه‌كانی به‌ڕێوه‌بردن له‌ چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌ت داده‌نرێت. ئه‌گه‌ر به‌ته‌واوی بچه‌سپێت دەتوانێ بمانخاته‌ سه‌ر سكه‌ی حوكمێكی ره‌شید كە تێیدا ده‌سه‌ڵات له‌نێوان ناوه‌ند و یه‌كه‌ كارگێڕییه‌ خۆجێیه‌كاندا شۆڕ دەبێتەوە و دە‌توانێ دادپەروەریيەكی راسته‌قینه‌ له‌ بةرِيَوةبردني وڵاتدا بچه‌سپێنێت.

لە چەند مانگ ورۆژی رابردوودا سێ دەستپێشخەری نوێ لەسەرشانۆی سوریا دەرکەوتوون کە لانی کەم ئاماژەی سەرەتایی بە چارەسەری سیاسی دەکەن کە هەردوو لایەنی سەرەکی نێودەوڵەتی لە قەیرانی سوریادا، ئەمریکاوروسیا کاربۆ پێگەیشتنی دەکەن.

نزیکەی 10 رۆژ بۆ جێبەجێکردنی رێککەوتنی مێژوویی نێوان بەرهەمهێنەرانی نەوت ماوە کە بە ئۆپێک++ ناویان دەرکردووە. ئەوان سەرەتای ئەم مانگە بریاریاندا، رۆژانە نزیکەی 20 ملیۆن بەرمیل نەوتی کەمتر لە بازاڕدا بخەنەڕوو.

مایك پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاندووە كە لە نێوەڕاستی مانگی6ی ئەمساڵدا، وڵاتەكەی بە سەرپەرشتی دەیڤید هەیڵ جێگری وەزیری دەرەوە بۆ كاروباری سیاسی، گفتوگۆی ستراتیژی لەگەڵ عێراق دەكات. هەموو پرسە ستراتیژییەكانی نێوان هەردوولا، بە پرسی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراقیشەوە، لە ئەجێندای گفتوگۆكاندا دەبن.

هێشتا ماوە دەستوورییەكەی راسپاردنی سەرۆكوەزیران عەدنان زورفی كۆتایی نەهاتووە، بەڵام رۆڵەكەی وەك سەرۆكوەزیری راسپێردراو كۆتاییهات. هەرچەندە عەدنان زورفی هیوای زۆر بەوە هەبوو لە ‌ماوەی یاسایی خۆیدا، كۆدەنگی لەسەر پێكهێنانی حكومەتەكەی دروستبكات و لە ‌پەرلەمان تێیپەرێنیت، بەڵام بەر لەو وادەیە شكستی خۆی لە دروستكردنی حكومەتی عێراقدا راگەیاند و كشایەوە. ئە‌ویش بەهۆی تاكە گرفتی ئێستای شەقامی شیعەوە كە بریتییە لە نەبوونی كۆدەنگییەكی گشتی لەسەر هیچ بەربژێرێك بۆ سەرۆكوەزیری.

هەشت گرووپی چەكداری شیعی لە عێراق[1]، كە خۆیان بە گرووپەكانی” موقاوەمە” ناوناوە، بەیاننامەیەكیان لە دژی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عیراق بڵاوكردووةتەوە و، ئەمریكایان بە داگیركارێك وەسفكردووە كە تەنيا رێز لە زمانی زۆر دەگرێت.

فرانک سنۆدن مامۆستای مێژوو و مێژووی پزیشکی لە زانکۆی یەڵی ئەمریکی لە کتێبە تازەکەیدا ” پەتاگشتگیرەکان و کۆمەڵگا: لە مەرگی رەشەوە بۆ ئێستا” ئەوە شیدەکاتەوە کە چۆن بڵاوبوونەوەی نەخۆشی، سیاسەتی داڕشتۆتەوەو شۆڕشەکانی تێکشکاندووە و جیاکاری رەگەزی وئابووریی لێکەوتۆتەوە.

سەرەتا پێویستە بڵێم كە بەرگری لە دیسكۆرسی هەردوو بەرێز سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەم كە لە وتاروگوتارەكانیاندا بەوپەڕی رێز و هەست بەبەرپرسیارێتی و تەنانەت دڵسۆزییەوە هەڵوێست و روانگەی خۆیان دەربڕیوە.

شەڕی نرخەکانی نەوت دەستپێکردووە. گرنگ نیە کە ئەم شەڕە بۆ ماوەیەکی درێژ بەردەوام بێت یان کاتی بێت، گرنگ ئەوەیە كە هەر لە ئێستاوە زیانەکانی بۆسەر ئابووری عێراق و هەرێمی کوردستان دەرکەوتووە.

ئەو راگەیەنراوەی کە دوای لووتکەی نێوان ئەردۆغان سەرۆکی تورکیا و پۆتن سەرۆکی رووسیا لە ٧ ئازار دەرچوو، هەندێک خاڵی تێدایە کە پێویستە هەڵوەستەی لەسەر بکەین. پوتن گوتی دەقی رێکكەوتنەکە لەسەر پاراستنی مەدەنییەکان و کۆتایهێنانە بە ناخۆشیەکانیان، هەروەها بۆ گەیاندنی هاوکاری مرۆییە بە ئاوارەکان و بۆ رێزگرتنە لە یەکگرتوویی خاکی سووریا.

ئەو شەڕەی کە رۆژی پێنجشەممە (٢٠ شوبات/٢٠٢٠) لە شارۆچکەی نیرەب (٨ کیلۆمەتر لە باشوری خۆرهەڵاتی ئیدلب) روویدا، ئاماژەیەکی روونبوو بۆ تەنگاویی سەربازی تورکیا لە باکووری رۆژئاوای سووریا. دوای ئەوەی گروپە ئیسلامیە توندڕەوەکان بەهاوکاری راستەوخۆی تورکیا هێرشیان بۆ سەر شارۆچکەکە ئەنجامدا، هێزی ئاسمانی رووسی دەستوەردانی کرد و شکستی بە هێرشەکە هێنا کە کوژراو وبرینداری لێکەوتەوە. لە ناویشیاندا دوو کوژراو و سێ بریندار لە سوپای تورکیا هەبوون. هەروەها چەندین ئالیاتی سەربازیی تورکیا تێکشکێندران.

یەكێك لە دیارترین باسەكانی ئەمساڵی كۆنفرانسی ئاسایش لە میونیخ، سەردەمی “ناڕۆژئاوا”ییە لە سیاسەتی جیهانیدا. هەرچەندە باسەكانی تایبەت بە كەمبوونەوەی كاریگەریی رۆژئاوا لەسەر جیهان تازە نین، بەڵام چەمكی “ناڕۆژئاوایی” دەستبردن بوو بۆ بابەتێكی گەورە كە پۆتانسیێلی گۆڕینی سیاسەتی جیهانی لەهەناودایە.

گرژی و ئاڵۆزییه‌كانی نێوان ئه‌مریكا و ئێران كه‌ له‌نێو خاكی عێراقدا ره‌نگیانداوه‌ته‌وه‌، نه‌ك ته‌نیا داهاتووی ئابووریی عێراقی ته‌مومژاوی كردووه‌، هاوكات بووه‌ته‌ كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌ی جیۆسیاسی و كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی له‌سه‌ر بازاڕه‌كانی جیهانیش داناوه‌.

لەدوای فراوانبوونی خۆپیشاندانەكان لە ئۆكتۆبەری ئەمساڵەوە، یاسای هەڵبژاردن وەك یەكێك لە گرنگترین بابەتە سیاسی و یاساییەكانی عێراقی لێهاتووە. هەڵبەت كەسانێكیش هەن كە پێیانوایە “بابەتی یاسای هەڵبژاردن بۆ داپۆشینی خواستە سەرەكییەكانی خەڵكە كە دژایەتیی گەندەڵی و كورتكردنەوەی دەستوەردانی دەرەكییە لە وڵات.

لە گفتوگۆى عێراق لەژێر ناونیشانی دیداری هەولێر – نەجەف بەڕێوەچوو، ژمارەیەک لە کەسایەتی ئایینی و ئەکادیمی و رۆژنامەوانی کەسایەتی روناکبیر و سیاسی و ئەکادیمی و پەرلەمانتاری کورد تێیدا بەشداربوون. تەواوى قسە، گفتوگۆ و شرۆڤە و لێکدانەوەکانی میوانانی نەجەف لەژێر کاریگەری هاڵاوی گەرمی خۆپیشاندانەکانی ئێستای بەغداد و ناوچە شیعەنشینەکانی عێراقدابوو

https://rudawrc.net/sorani/article/geranewey-heybeti-kwrd-u-lexobayinebuwn#:~:text=%D9%87%D8%A7%D8%AA%D9%86%DB%8C%20%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%83%20%D9%BE%DB%8E%D9%86%D8%B3,%D9%83%DB%8E%D8%B4%DB%95%DB%8C%20%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%20%D8%AF%DB%95%D9%83%DB%95%D9%86%E2%80%9D.

پێدەچێت شەڕی ناوخۆی سووریا بەرەو یەكلاییبوونەوە بڕوات و لە ئەنجامدا بەشار ئەسەد هەموو خاكی سووریا كۆنترۆڵ بكاتەوە. ئێستا رەوشی سووریا وەك ئەوەیە كە دوای شەڕ، وڵاتە ناوچەیی و زلهێزەكانی جیهان خەریكی چنینەوەی دەستكەوتەكانی شەڕبن.