لێدوانەکانی ئەم دواییەی عەلی عەلاوی وەزیری دارایی و ئابووری عێراق هێمای ئەوەن كە تا چ رادەیەک جیاوازی لە روانگەی حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان لە بابەتە ئابوورییەکان، بەتایبەتی بابەتی نەوت و بودجەدا هەیە.
لە ۆرژانی رابردوودا كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان رایگەیاند كە ئەوان دەتوانن هەڵبژاردنی پێشوەخت بەڕێوەببەن، هەلومەرجەكەی بۆ بڕەخسێندرێت. یەكێك لەوانەش یاسای دادگای باڵای فیدراڵییە وەك مەرجەعی پەسەندكردنی یان رەتكردنەوەی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن.
ئەگەر هەڵبژاردن بكرێت، مستەفا كازمی لە كوردستان لیستی دەبێت؟ ئەم پرسیارە لە دوای سەردانەكەی سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان زیاتر دووبارە دەكرێتەوە. ئەمە وەكوو مەتەڵی نێو مەتەڵیش وایە. چوونكە هەڵبژاردن دەكرێ، ناكرێ یان پاش دەخرێت
هه‌ڵبژاردنه پێشوه‌خته چاوه‌ڕوانكراوه‌كه‌ی عێراق كه وابریاره له نێوەڕاستی ساڵی داهاتوودا بكرێت، چه‌ندەی بۆ چاره‌سه‌ركردنی گرفته‌كانی عێراق بێت، ئه‌وه‌نده‌ش مه‌ترسیی هێنانه ئارای گرفتی گه‌وره‌گه‌روه‌ی سیاسی و ئیداریی لێده‌كرێت. به‌شێكی ئەمەش په‌یوه‌ندی به یاسای نوێی هه‌ڵبژاردنه‌وه هەیە كه پێشبینی ده‌كرێت تاڕاده‌یه‌كی زۆر نوێ بێت و له‌گه‌ڵ پرۆسه‌ی سیاسیی باودا له عێراق ناكۆك بێت و ئه‌سته‌م بێت كە بتوانێت خاڵی یه‌كلاكه‌ره‌وەی گرفته‌كان بێت.
زیاتر لە 60 كۆبوونەوەی نێوخۆیی و دەرەكی لە ماوەی 2 مانگی رابردوودا[1]، ئەمە بۆ مستەفا كازمی، ئەویش لە وڵاتێكی وەكوو عێراق، كارنامەیەكی پڕجووڵەیە. هەڵبەت زیاترلە كردارو جووڵە، نێوەڕۆك و ئەنجامەكانی بایەخی هەیە.
رۆژی هەینی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا دۆزینەوەی 320 ملیار مەتری سێجا گازی سرووشتی لە دەریای رەش راگەیاند و جەختی لەوە کردەوە کە لە سالی 2023 دەست بە بەرهەمهێنانی ئەو گازە دەکەن.
بایەخی سەردانەكەی مستەفا كازمی بۆ ئەمریكا كاتێك زیاتر دەبێت كە لە دوتوێی “گەمەی هاوپەیمانییەكان”ی دنیای ئەمڕۆدا تەماشای بكەین. ئەم بەشەی جیهان، جەرگستانی ناوچەیەكی پڕكێشەیە لە نێوان بەحری سپی و ئاوەكانی كەنداو، كە لە كەفوكوڵدایە وهاوپەیمانی و لێكترازانە سیاسییەكانی خێراتر لە جاران روودەدەن.
سەرۆکی ئەمریکا بڕیاریداوە، مامەڵەکردن لەگەڵ تیکتۆک و ویچات-ی چین قەدەخە بكرێت. لەكۆتاییەكانی مانگی تەمووزدا، پەرلەمانی توركیاش، بە وتەی خۆی بۆ “رێگرتن لە تاوان”، یاسایەكی لەبارەی بەكارهێنانی ئینتەرنێت وسۆشیالمیدیا دەركرد
ئاو ئەمڕۆ بووەتە سەرچاوەی گەلێک ململانێ و قەیران لە جیهاندا، بە تایبەت لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست کە سەرەڕای ئەوەی ٥%ی دانیشتووانی جیهان پێکدەهێنێ، تەنیا ١%ی سەرچاوەکانی ئاوی شیرینی جیهانی لەبەردەستدایە. هەروا پتر لە ٥٠%ی دانیشتووانی ئەم ناوچەیە لە کەناری حەوزە ئاوییە هاوبەشەکاندا دەژین
له سیسته‌می سیاسیدا بۆ چاره‌سه‌ركردنی ململانێ سیاسییه‌كان وسفركردنه‌وه‌یان، وەكوو چارەیەك پەنا بۆ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خت ده‌برێت. به‌تایبه‌ت ئه‌وكاته‌ی كه ناكۆكی دەكەوێتە نێوان سه‌رۆكی ده‌وڵه‌ت و په‌رله‌مان، زۆرجار سه‌رۆكوه‌زیران و سه‌رۆككۆمارپێكه‌وه، په‌نا ده‌به‌نه به‌ر هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی په‌رله‌مان و راگه‌یاندنی هه‌ڵبژاردنێك، پێش واده‌ی دیاریكراوی خۆی كه یاسای هه‌ڵبژاردنه‌كان وده‌ستوور دیاریكردوه.
هیچ کات هەڵبژاردنە پەرلەمانیەکانی سووریا لە هیچ یەکێک لە خولەکانیدا گرنگیەکی راستەقینەی نەبووە. لە کودەتای بەعس لە ٨ ئاداری ١٩٦٣دا پەرلەمان هەڵوەشێندرایەوە و کرا بەئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش، دواتریش لەکودەتای حافز ئەسەددا، لە١٩٧١پەرلەمان بە ناوی ئەنجومەنی گەل گەڕێندرایەوە و ئەندامەکانیشی بە بێ هەڵبژاردن دامەزرێندران.
دووه‌م، به‌هه‌ده‌رچونى داهات له بۆرى نه‌وتى كه‌ركوك- جه‌یهانى توركى به‌هۆى داخستنى كاتى و شه‌ڕى داعش و بارودۆخى سیاسى له‌دواى (16ى ئۆكتۆبه‌رى 2017) ه‌وه.
دواجار تورکیا مزگەوتی ئایاسۆفیای بۆ «عیبادەت» کردەوە، بەشێک لە ئیسلامییەکانی کوردستانیش بەوە دڵخۆشن بەڵام، پێدەچێت ئەمە زیاتر لە عیبادەت، سیاسەتی لە پشت بێت! ئەویش نەک تەنیا سیاسەتی نێوخۆ، بەڵکوو سیاسەتێکی قووڵتری نێودەوڵەتی!
هەفتەی رابردوو 23 وڵاتی بەرهەمهێنەری نەوتی ئەندام لە ئۆپێک و دەرەوەی ئۆپێک، پابەندبوونیان بە رێککەوتنێکی مێژوویی نێوانیان دووپاتکردەوە بۆئەوەی رۆژانە 7.7 ملیۆن بەرمیل نەوت لە بازاڕدا كەمبكەنەوە. درێژەپێدان بەم رێککەوتنە، هەناسە و وچانێکی کاتی دایە وڵاتە نەوتییەکان، چوونكە نرخی نەوتی برێنتی لەسەرووی 40 دۆلارەوە جێگیرکرد.
لە ناوجەرگەی سیاسەتی شیعی كە ئێران،عێراق و لوبنان دەگرێتەوە، خواستێكی بەهێزهەیە بۆئەوەی لە دەرگای چین بدەن. ئێران پرۆژەی رێككەوتنی 25ساڵەی خۆی لەگەڵ ئەو وڵاتە زیندووكردۆتەوە كە ساڵی 2016 لەكاتی سەردانەكەی شی جین پینگ بۆ تاران باسی لێكرابوو.
پاش ساڵی ٢٠٠٣ حکومەتی عێراق دوو قۆناغی مەترسیداری تێپەراند، کە هەڕەشەیان لەسەر دابەشبوونی سیاسی-کۆمەڵایەتی عێراق وەک دەوڵەت دەکرد، ئەوانیش بریتیبوون لە قۆناغی جەنگی نێوخۆیی لەنێوان ساڵانی (٢٠٠٥-٢٠٠٨) و جەنگی دژ بە تیرۆر لە نێوان سالانی (٢٠١٤-٢٠١٦).
مستەفا كازمی چەند جارێكە باسی كۆنترۆڵكردنی دەروازە سنوورییەكان دەكات. رەنگە بەشێكی ئەمە پەیوەندی بە هەوڵەكانی ئەو بۆ سەپاندنی دەسەڵاتی خۆی هەبێت، چونكە دەستەی دەروازە سنوورییەكان راستەوخۆ گرێدراوی سەرۆكوەزیرانە. بەپێی هەندێك لە سەرچاوەكان، بێجگە لەوانەی هەرێمی كوردستان
وای زیاتر لە سێ مانگ گفتوگۆ لەنێوان ئەنجومەنی نیشتیمانی کوردی لە سوریا كە سەرەتا لە نیوان (ENKS) و پارتی یەکێتی دیموکراتی و دواتریش لە نێوان هاوپەیمانەکانیدا لە چوارچێوەی پارتەکانی یەکگرتووی نیشتیمانی کورد (PYNK) بەڕێوەچوو کە بیست و پێنج پارت لەخۆدەگرێت و گەورەترینیان پارتی یەكێتی دیموكراتییە، تیگەیشتنێكی سیاسی هاوبەش درووستبوو.
لە رۆژانی رابردوودا حكومەتی عێراق فەریق روكن عەبدولئەمیر رەشید یارەڵڵای لە شوێنی عوسمان غانمی وەك سەرۆكی ئەركانی سوپا راسپارد. ئەمەش جارێكی دیكە سەرنج بۆ سەر پێشێلكردنی رێكارە دەستوورییەكانی دیاریكردنی فەرماندەكانی سوپا رادەكێشێت كە لە عێراقدا خەریكە دەبێتە باو.
دیمەنی 2020ی سیاسەتی نێوخۆیی 4وڵاتی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست كە كوردستان لەنێویاندا بەشكراوە، تژی كێشمەكێشی نێوخۆییە. ئێستا ئیدی ململانێكان تەنها لەنیوان”نوخبەی پەراوێزخراو”ی كۆمەڵگای ئەو وڵاتانەدا نییە، بەڵكوو قۆناخێكی دیكەیشی بڕیوە و”نوخبەی دەسەڵاتدار”یش ئاژاوەی تێكەوتووە. تێگەیشتن لە سرووشتی ئەو ناكۆكییانە، بۆ كورد و گرووپە پەراوێزخراوەكانی دیكەی ئەم ناوچەیە پڕبایەخە. دواجاریش، ئەو كێشمەكێشە هەم دەوڵەتانی ناوچەكە لاوازتردەكات، هەم وێنەیەكی روونتری رووداوە سیاسییەكانی ناوچەكەش دەردەخات.
پێوەندییەکانی ئەمریکاو عێراق دوو قۆناغی بڕیوە. قۆناغی یەکەمیان لە ساڵی (٢٠٠٣) و رووخاندنی رژێمەکەی سەددام حوسەینەوە دەست پێدەکات بۆ ساڵی (٢٠١١) کە کشانەوەی رێژەیی هێزەکانی ئەمریکایە لە عێراق. قۆناغی دووەمی ئەم پێوەندییە لە ساڵی (٢٠١٤) ەوە دەست پێدەکات کە بەهاوکاری و سەرپەرشتی هێزەکانی هاوپەیمانان بۆ شەڕی دژ بە داعش بو تا گەیشتە ناوەڕاستی (٢٠١٧).
