کوردستان

لەوەتەی کۆبوونەوەکەی نێوان سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی رووسیا و مەولود چاووش ئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیا، کە لە رۆژی چوارشەممە، رێکەوتی 8ی حوزەیران لە ئەنقەرە بەڕێوەچووە، لێدوانە ئاگرینەکانی بەرپرسانی باڵای تورکیا بە ئەردۆغانیشەوە سەبارەت بە ئۆپراسیۆنە سەربازییەکەی تورکیا کە بڕیارە لە باکوور و رۆژئاوای سووریا دەستپێبکات کەمبوونەتەوە. کاتێ بڕیاری کۆبوونەوەکەش درا، ئەو ناوچانەش كە تورکیا لە ئۆپەراسییۆنەكەیدا بە ئامانجی کردبوون کەمبوونەوە.

لە تەوەری یەکەمی بابەتی مەترسییە ژینگەییەکان لە هەرێمی کوردستان باسی کێشەی پاشماوەکانی بیناسازی، کاریگەرییە ژینگەییەکانیان و چۆنیەتی چارەسەرکردنیان و بەکارهێنانیان لە پرۆژەکانی دیکەی ئەندازیاری کرد. هەروەها، باسی ئەوەمان کرد کە لە بەر کاریگەرییە بەردەوامەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و زیادبوونی زیانەکانی کارەساتە سرووشتییەکان لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا بووەتە هۆی ئەوەی کە هەوڵەکانی مرۆڤ بۆ بنبڕکردن و کۆنترۆڵکردنی یەکجارەکی ئەم کارەساتانە بگۆڕدرێت بۆ ئەو راستییەی کە هەموو جار نەتوانین سەرکەوتووبین لە رێگریکردن لە درووستبوونی ئەو کارەساتانە، بەڵکوو پێویستە بە بەکارهێنانی رێگەچارە زانستییەکان زیانەکان کەمبکەینەوە.

داهاتی هەرێمی کوردستان وەک داهاتی عێراق لە نەوتەوە دێت، هەربۆیەش هەر بەرزی و نزمییەک لە نەوتدا کار دەکاتە سەر کۆی داهاتی هەرێمی کوردستان

ێچەوانەی هێرشەكانی رابردوو كە زیاتر هەولێر و دەرووبەریان دەكردە ئامانج، ئەمجارە لە ماوەی رۆژانی رابردوودا سێ هێرشی موشەكی كرایە سەر كێڵگەی گازی كۆرمۆر لە سنووری چەمچەماڵ. تا ئێستا هیچ لایەنێك بەرپرسیاری هیرشەكەی نەگرتۆتە ئەستۆ، بەڵام ئەمە پێشهاتێكی تازە و وەرچەرخانێكە لە پەلاماردانی گرووپە چەكدارییەكان بۆ سەر هەرێمی كوردستان.

هێرشی گرووپە چەکدارە عێراقییە “لەیاسا دەرچووەکان” بۆ سەر پیشەسازی نەوت و گاز لە هەرێمی کوردستان لە زیادبووندان، هێرشەکان چوونەتە قۆناخێکەوە کەوا بەگوێرەی زانیارییەکان، کۆمپانیاکان بە کەمترین هێزی مرۆیی “Man Power” درێژە بە کارەکانیان بدەن و هەڵوەستە لەسەر فراوانکردنی کارەکانیان بکەن.

پێداوستی ئاویی خەڵکی هەرێمی کوردستان و بەهداردانی لە هەمان کاتدا

بڵاوبوونەوەی خێرای كۆرۆنا وه‌ك گه‌وره‌ترین هه‌ڕه‌شه‌ی مانه‌وه‌ی مرۆیی له‌ جیهان له‌ نیوه‌ی یه‌كه‌می ساڵی 2020دا، وایكرد مرۆڤه‌كان له‌ماڵه‌وه‌ خۆراك بۆ كاتی ته‌نگانه‌ هه‌ڵگرن و هه‌وڵی خۆپارێزی بده‌ن. به‌هه‌مانشێوه‌، ده‌وڵه‌تانیش كۆنترۆڵیان له‌سه‌ر سنووره‌كانیان زیاتركرد وهاتوچۆ، ئاڵوگۆڕی بازرگانی و پێوه‌ندیی دیپلۆماسیشیان كه‌مكردۆته‌وه‌. تاك و ده‌وڵه‌ت لە سەرتاسەری دنیا ته‌قه‌لای مانه‌وه‌ ده‌دە‌ن.

بەراییبەسەرهاتی دڵتەزێنی “ژینا” كچە كوردێكی سەقزی كە ماوەیێكی كەم دوای گیرانی بەهۆی یاسا و رێساكانی “حیجابی ئیسلامی”، لە تاران گیانی لەدەستدا، خەمێكی هاوبەشی نەك تەنیا لە كوردستان بەڵكو لە سەرتاسەری ئێران دروستكرد. هەرزوو، ئەم بابەتە بۆ پرسێكی سیاسی گەورە گۆڕدرا و رەهەندێكی نەتەوەیی – كوردی وەرگرت، هەروەها بووە بابەتێكی گەرمی ركابەریی نێوخۆیی نێوان ریفۆرمخواز و موحافزەكارەكان و بگرە نێوخۆیی موحافزەكارەكانی ئێرانیش.

کۆریای باشوور ئەزموونێکە کە وڵاتانی وەکو ئێمە زۆر باش دەتوانن سوودی لێوەربگرن، ئەگەر لێی بکۆڵینەوە و وردبینەوە لەوەی ئەوان چۆن سەرکەوتن.”

بەگشتی پێکهاتە ئیتنی و ئاینییەکان لە هەرێمی کوردستان دەڵێن ئازادانە رێوڕەسمی تایبەتی نەتەوەیی و ئایینی خۆیان بەبێ هیچ ئاستنەگێک ئەنجامدەدەن. جیاوازیش لە بۆچوونی تاکەکانی سەر بە پێکهاتەکان لەنێو خۆیاندا هەیە.

کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی 2 ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانە، سزاکانی سەر رووسیا و ئەگەری زیادبوونی خواست لە لایەن چینەوە لەوانەیە ببێتەهۆی فراوانبوونی جیاوازی نێوان خواست و خستنەڕوو لە بازاڕدا و، نرخی نەوت بگەیەنێتە سەروو 120$ دۆلار لە ساڵی داهاتوودا!

لە هەرێمی کوردستان 28 هەزار و 750 کۆمپانیا هەیە، کە ژمارەی ئەو کۆمپانیانەی ئەپ و دیجیتاڵ میدیا بەکاردەهینن روو لە زیادبوونە، بەشێوەیەک نەوەکو تەنیا لە هەرێمی کوردستان بگرە لە جیهاندا و لەدوای فراوانبوون و ئالوودەبوونی مرۆڤەکان بە بەکارهێنانی تۆڕەکانی سۆشیالمیدیا و ئەپە جیاوازەکان کە کۆمپانیاکان بۆ بازرگانی خۆیان پەرەیان پێداوە، رۆژ بە رۆژ ژمارەی بەکارهێنەران زیاتر دەکات، کە نەوەکو تەنیا لەرێگەی فرۆشتنی بەرهەمەکانیان و ریکلامەوە ملیۆنان دۆلاریان دەستدەکەوێت

رێکەوتی 14/10/2022 زریان رۆژهەڵاتی، بەڕێوەبەری ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو میوانی تایبەتی ناوەندی پراگ بۆ پەیوەندییەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بوو

لەكاتێكدا كە خۆپیشاندان و ناڕەزاییەكانی 2022ی ئێران پێی ناوەتە دوو مانگەی خۆی، سوپای پاسداران لە ماوەی كەمتر لە دوو مانگدا، بۆ جاری دووەم لە سێ شوێنی جیاوازەوە، بە پاساوی حیزبەكانی رۆژهەڵات هێرشی كردەوە سەر خاكی هەرێمی كوردستان. ئەمەش دوای ئەوە هات لە رۆژانی رابردوودا هەریەك لە فەرماندی سوپای پاسداران و وەزیری هەواڵگری ئێران هەڕەشەیان لە چەند وڵاتێكی ناوچەكە و جیهان كردبوو لەسەرئەوەی كە بە دەستوەردان لە خۆپیشاندانەكان ناویان نابوو

تورکیا زنجیرەیەک هێرشی ئاسمانی و تۆپبارانی بۆ سەر ناوچە کوردییەکان لە عێراق و سووریا دەستپێکردووە. رژێمی ئێرانیش مووشەک بۆ بەئامانجگرتنی شارەکانی هەرێمی کوردستان بەکاردەهێنێت و، توندووتیژی بەرامبەر هاوڵاتیانی پارێزگا کوردنشینەکانی ئێرانی گرتووەتەبەر

بەپێی راپۆرتێکی رێکخراوی کاری نێودەوڵەتی ILO، لە کۆی 187 وڵاتی ئەندامی رێکخراوەکە، تەنیا بەڕێژەی 8% کەمترین کرێی کرێکارێک لە وڵاتەکەیدا دیارینەکراوە، واتە بەرێژەی 92%ی وڵاتان کەمترین کرێی کرێکاریان دەستنیشانکردووە. هەروەها، لەنێو وڵاتانی ئەورووپاشدا لە 27 دەوڵەت تەنیا 6 دەوڵەتیان کەمترین کرێی کرێکاریان دەستنیشاننەکردووە

وەرزی نوێی بەرنامەی چوارقۆڵی لە 09-01-2023 دەستیپێکردەوە و هەفتانە رۆژانی دووشەممە لەلایەن زریان رۆژهەڵاتی، بەڕێوەبەری ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو مۆدیرەیت دەکرێت و تێیدا لەگەڵ کەمال رەئووف، رۆژنامەڤان و عەدنان عوسمان، شرۆڤەکاری سیاسی و میوانێکی دیکە کە هەفتانە دیاری دەکرێت، دوایین پێشهاتەکانی کوردستان تاوتوێ دەکرێن.

وەكو زۆربەی وڵاتانی دیكەی جیهان، عێراق و هەرێمی كوردستانیش لەژێر كاریگەریی ئەو شەپۆلەی دیجیتاڵیزەبووندان كە لە دنیادا هەڵیكردووە. تەنیا لە نموونەی سۆشیالیمدیادا، ئێستا 4.7 ملیار بەكاربەر هەن کە دەکاتە نزیکەی 59٪ی کۆی دانیشتووانی جیهان. لە عێراق و هەرێمی کوردستانیش كە لە دەیەی دووهەزارەوە پێی ناوەتە ناو دنیای ئینتەرنێت، تاوەکو سەرەتای ئەمساڵ، 28.35 ملیۆن کەس سۆشیالمیدیایان بەکارهێناوە کە دەکاتە 68٪ی دانیشتووان. بەڵام بەپێی هەندێك لە ئامارە بەردەستەکان، ژمارەی بەکاربەرانی ئینتەرنێت لە هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2020دا بۆ سێ ملیۆن كەس بەرزبووەتەوە. بەپێی ئەم راپرسییەی بەردەستیش بێت، فەیسبووك بە رێژەی 88.86٪، مەسنجەر 73.22٪، ئینستاگرام 70٪ و سناپچاتیش بە رێژەی 65.64٪ لە ریزی ئەو پلاتفۆرمانەدان كە زۆرترین بەكاربەریان لە هەرێمی کوردستان هەیە. کەمترین رێژەی بەکارهێنانیش بۆ لینکدین بووە کە رێژەكەی 1.50٪ بووە. سەرەڕای ئەوەی كە بەكاربەرانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان دیدێكی تەواو پۆزەتیڤیان نییە سەبارەت بە كاریگەرییە كۆمەڵایەتییەكانی سۆشیالمیدیا، ماوەی ئەو كاتەی كە بە تێكڕا هەر تاكێك بۆ بەكارهێنانی ئەو پلاتفۆرمانە تەرخانی دەكات، دوو ئەوەندەی ئەو كاتەیە كە بە تێكڕا هەر تاكێك لە جیهاندا بۆی تەرخان دەكات. ئەم راپرسییە دەریخستووە كە خەڵك لە سۆشیالمیدیادا زیاتر بۆ پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان دەگەڕێن. هەروەها زانیاری گرنگیشی تێدایە سەبارەت بە رەفتار و چۆنیەتی بەكارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان، حەز و خواستی بەكاربەرانی دنیای دیجیتاڵی و كاریگەرییەكانی ئەو پلاتفۆرمانە لەسەر دۆخی ئابووری و سیاسی لە هەرێمی كوردستان.

- بەپێی ئەنجامەكانی ئەم راپرسییە، هەر تاكێك لە هەرێمی كوردستان، رۆژانە 4.7 كاژێری خۆی بۆ بەكارهێنانی پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان تەرخان دەكات. ئەمە بە نزیكەی زیاتر لە دوو ئەوەندەی ئەو كاتە تێكڕاییەیە كە لە جیهاندا بۆ ئەوە تەرخان دەكرێت. - فەیسبووك بە رێژەی 88.86٪ لە لووتكەی ریزبەندیی ئەو پلاتفۆرمە دیجیتاڵییانەدایە كە لە هەرێمی كوردستان بەكاردەبرێن. دوابەدوای ئەو، مەسنجەر بە 73.22٪، ئینستاگرام بە 70٪ و، سناپچاتیش بە رێژەی 65.64٪ دێن. کەمترین رێژەی بەكارهێنانیش بۆ لینکدینە کە 1.50٪ بووە.

هاونیشتمانیان لەبارەی ئەوەی لە کام پلاتفۆرمدا چالاکترن، بەشداربووان دیسانەوە فەیسبووكیان بە رێژەی 60.84٪ لەسەرەوە داناوە، ئینجا بە رێژەی 36.26٪ سناپچات، 29.63٪ ئینستاگرام و بە رێژەی 28.79٪یش تیکتۆکیان هەڵبژاردووە. کەمترین رێژەكان بۆ لینکدین بە 0.19٪ و، ماڵپەڕەکان بە 0.84٪ دەركەوتووە.رێژەی 47 ٪ی بەشداربووان گوتوویانە كە تەلەفزیۆن بەكاردەهێنن، بەڵام رادیۆ و رۆژنامە بە رێژەكانی 6.4٪و 1.8٪ هاتوون. هەڵبەت 51.3٪ی بەشداربووان گوتوویانە كە نە تەلەفزیۆن، نە رۆژنامە و نە رادیۆش وەك سەرچاوەیەك بۆ وەرگرتنی هەواڵ و زانیاری بەكارناهێنن. بەكاربەری پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەكان لە هەرێمی کوردستان بە رێژەی 77.58٪ توخنی بابەتی کۆمەڵایەتی دەكەون، بە رێژەی 53٪یش دەیانەوێ كات بەسەربەرن. نزیكەی 40٪ی بەكاربەران متمانەیان بە نێوەڕۆکی ئەو بابەتانە نییە كە لە سۆشیالمیدیا بڵاودەكرێنەوە، بەڵام زیاتر لە 32٪ متمانەیان پێیەتی و رێژەیەكی بەرچاویش لە سەرووی 28٪ دووڵن لەوەی كە متمانە بكەن یان نا.

ئینتەرنێت لە سەرەتای ساڵانی دووهەزارەوە گەیشتە هەرێمی كوردستان و، دوای زیاتر لە دوو دەیەش، جێپەنجەی خۆی لەسەر گەلێك بواری ژیانی كۆمەڵگە، هەر لە سیاسەتەوە بگرە هەتا ئابووری و ژیانی كۆمەڵایەتی، داناوە. دنیا لەم چاخە دیجیتاڵییەدا، نەك تەنێ بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵكوو بۆ زۆر لە وڵاتانی دیكەی جیهانیش، جیاوازە لەوەی كە پێشتر هەبوو.