رۆژی هەینی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا دۆزینەوەی 320 ملیار مەتری سێجا گازی سرووشتی لە دەریای رەش راگەیاند و جەختی لەوە کردەوە کە لە سالی 2023 دەست بە بەرهەمهێنانی ئەو گازە دەکەن.
زیاتر لە 60 كۆبوونەوەی نێوخۆیی و دەرەكی لە ماوەی 2 مانگی رابردوودا[1]، ئەمە بۆ مستەفا كازمی، ئەویش لە وڵاتێكی وەكوو عێراق، كارنامەیەكی پڕجووڵەیە. هەڵبەت زیاترلە كردارو جووڵە، نێوەڕۆك و ئەنجامەكانی بایەخی هەیە.
هه‌ڵبژاردنه پێشوه‌خته چاوه‌ڕوانكراوه‌كه‌ی عێراق كه وابریاره له نێوەڕاستی ساڵی داهاتوودا بكرێت، چه‌ندەی بۆ چاره‌سه‌ركردنی گرفته‌كانی عێراق بێت، ئه‌وه‌نده‌ش مه‌ترسیی هێنانه ئارای گرفتی گه‌وره‌گه‌روه‌ی سیاسی و ئیداریی لێده‌كرێت. به‌شێكی ئەمەش په‌یوه‌ندی به یاسای نوێی هه‌ڵبژاردنه‌وه هەیە كه پێشبینی ده‌كرێت تاڕاده‌یه‌كی زۆر نوێ بێت و له‌گه‌ڵ پرۆسه‌ی سیاسیی باودا له عێراق ناكۆك بێت و ئه‌سته‌م بێت كە بتوانێت خاڵی یه‌كلاكه‌ره‌وەی گرفته‌كان بێت.
ئەگەر هەڵبژاردن بكرێت، مستەفا كازمی لە كوردستان لیستی دەبێت؟ ئەم پرسیارە لە دوای سەردانەكەی سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان زیاتر دووبارە دەكرێتەوە. ئەمە وەكوو مەتەڵی نێو مەتەڵیش وایە. چوونكە هەڵبژاردن دەكرێ، ناكرێ یان پاش دەخرێت
ئه‌مرۆ ساڵێك تێده‌په‌رێت به‌سه‌ر یه‌كه‌م جوڵانه‌وه‌ی سیاسی جیاوازدا له پاش داگیركردنی عێراق له‌لایه‌نه هێزه هاوپه‌یمانه‌كانه‌وه كه گه‌نجانی ناڕازی ناویان لێنا “شۆڕشی تشرین” دژی ئه‌و ده‌سته‌بژێره سیاسیه‌ی كه‌وا هیچیان پیشكه‌شی گه‌لانی عیراق نه‌كرد دوای حوكمێكی دورو درێژی دیكتاتۆری ، به‌ڵكو ئه‌وه‌ی كردیان زیاتر له‌به‌ریه‌ك هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت، ته‌خشان و په‌خشانكردنی سه‌روه‌ت و سامانی وڵات، دروستكردنی به‌رژه‌وه‌ندی سیاسی
هەڵبژاردنی پێشوەختە یەكێكە لە سەرەكیترین بڕگەكانی كارنامەی حكومەتی مستەفا كازمی، ئەم پرۆسەیە بەلای سەرۆك وەزیرانەوە “وادە و وێستگەی گۆڕانكاری”یە. هەروەها جێگرەوەی گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی بەغدا و پارێزگاكانیترە.
لە رۆژانی رابردوودا بەڕێوەچوونی یەكەمین كۆنفرانسی حەشدی عەتەبات و دەركەوتنەوەی دووبارەی سەدرییەكان وەك ئەكتەرێكی گرنگی شانۆی سیاسی عێراق دوو رووداوی گرنگن كە دەتوانن كاریگەری لەسەر دۆخی سیاسی و سەربازیی ئەو وڵاتە دابنێن.
ناوی حەشدی مەزارگەكان بەمدواییە بۆ هەڵماڵینی پەردە لەسەر راگەیاندنی جیابوونەوەی نافەرمیی هەندێ لیوا و گرووپی چەکدارەوە لە حەشدی شەعبی دەرکەوت. ئەمەش پاش ئەوەی ئەو لایەنانە هەستیان کرد ئەو ئەرکەی لە ئۆپەراسیۆنەکانی ئازادکردندا کێشاویانە بەبا دەچن، یان تێکەڵی ئەو شکست و پێشێلکارییانە دەکرێن کە لەلاین هەندێ گرووپی چەکدارەوە پێش و پاش ئۆپەراسیۆنەکانی ئازادکردن ئەنجامدراون. لەبەر ئەمە
لەگەڵ کۆتاییهاتنى شەڕى بچوککردنەوەى بازنەکانى هەڵبژاردن بۆ ئاستى قەزا لەناو ئەنجومەنى نوێنەران و چەسپاندنى, موقتەدا سەدر پرسى بەدەستهێنانى زۆرینەى لەهەڵبژاردن و بەدەستهێنانى سەرۆکایەتى حکومەتى داهاتوى عێراقى فڕێدایە ناو گۆڕەپانى سیاسى و میدیایی عێراق
چەند رۆژ بەرلە ئیستا جارێكی دیكە لیژنەی هەمواركردنەوەی دەستووری عێراق لە پەرلەمان بە سەرۆكایەتی فالح ئەلساری كۆبووەوە و لەوەشدا، چارەنووسی ماددەی 140 مژاریكی گفتوگۆبووە
خاڵێك كە لە چەند ساڵی رابردوودا لەلایەن سیاسەتكار و پەرلەمانتارانی شیعەی عێراقەوە لە كۆبوونەوەكاندا بە شاندە كوردستانییەكان دەگوترێت لە بەغدا، بەڵام بۆ خەڵكی باس ناكەن ئەوەیە: لە ترسی تووڕەیی شەقامی خۆمان ناتوانین بودجە و مووچە بۆ هەرێمی كوردستان بنێرین، ئێمە دەمانەوێت خۆمان بەربژێر بكەینەوە و لە پەرلەمان و حكومەت دا لە شوێنی خۆمان بمینێینەوە، بۆیەش ناتوانین شەقام لە خۆمان تووڕە بكەین. بۆ ئەوەی دەنگەكانمان لە دەست نەدەین نابێ پارەتان بۆ بنێرین.
گۆڤاری (فۆڕین پۆڵیسی) لێكۆلینەوەیەكی سەبارەت بە دۆخی ئابووری – سیاسی عێراق بڵاوكردووەتەوە، كە هەردوو لێكۆلینڤان كینیس بۆلۆك شرۆڤەكاری پێشووی لە دەزگای هەواڵگریی ئەمریكا CIA و فەرهاد عەلائەدین بەهاوبەشی نووسیویانە. ئەو دوو لێكۆلینڤانە پێشبینی هەرەسهێنانی ئابووری عێراق و دروستبوونەوەی شەڕی ناوخۆیی دەكەن لە عێراق ئەگەر دۆخەكە بەوشێوەیەی ئێستا بەردەوام بێت لە عێراق.
سەردانی مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ توركیا كە بڕیارە ئەمڕۆ17/12/2020 بۆ توركیا بكرێ بایەخدارە، بەڵام ئەستەمە بتوانێ وەرچەرخانێكی گەورە لە پەیوەندییەكانی هەردوولا و هاوسەنگییە سیاسییەكانی ناوچەكە درووستبكات.
زۆرێک لە گرووپە چەکدارەکان باڵی سیاسیان هەیە یاخود بڵێین باڵی لایەنە سیاسیە بڕیاربەدەستەکانی ووڵاتن، ئەم لایەنە سیاسیانە پارێزگاریان بۆ هێزە چەکدارەکانیان دەستەبەرکردووە لەوەی لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بکرێت یان لەوەی هەر لایەنێک هەوڵی لاوازکردنی رۆڵیان بدات
لەماوەی شەش مانگدا، مستەفا كازمی سەرۆك وەزیران، بۆ دووەمجار لەگەڵ میلیشیا چەكدارەكانی شوێنكەوتەی ئێراندا كەوتە كێشمەكێش، بەڵام ئەمجارەیان زیاتر لەكۆتایی حوزەیران، جوڵاندنی هێز و هەڕەشە و گوڕەشەی توندی تێكەوت .
جۆ بایدن لەیەكەم گوتاریدا وەكوو سەرۆك، كە تێیدا زیاتر رووی لە ناوخۆی ئەمریكا بوو، بەچەند وشەیەكی كەم، پەیامێكی گرنگی بۆ دنیای دەرەوە هەبوو:”هاوپەیمانییەكانمان چاك دەكەینەوە.” بێگومان، چاككردنەوەی ئەوهاوپەیمانی و هاوكارییە رەسمی و ناڕەسمییانەی ئەمریكا كە هەندێك پێیانوایە لە سەردەمی ترەمپدا خەساری گەورەیان پێگەیشتووە، دەتوانێت كاریگەری لەسەر سیاسەتی جیهان دابنێت.
هەڵبژاردنی پێشوەخت دواخرا. چەندین ئاستەنگی سیاسی و هونەری لەبەردەم هەڵبژاردندا هەن بەڵام ئەگەرێكی زۆرە كە ئەو هەڵبژاردنە پێشوەختە هەر بكرێت. لەو نێوانەدا، ئەو پارتانەی كە لە هەناوی خۆپیشاندەرانەوە دەركەوتوون سەرنجێكی زۆر رادەكێشن. بێجگە لەوانیش، هەریەك لە رەوتی سەدر و پارتی دیموكراتی كوردستان، دوو لایەنی گرنگن كە دەشێ بۆ هەلبژاردنە پێشوەختەكەی عێراق جیگەی سەرنج بن.
فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق بە سەردانێكی چاوەڕواننەكراو چووە تاران. لەماوەی نزیكەی 4 مانگی رابردووشدا، ئەمە دووەمین سەردانی وەزیری دەرەوەیە بۆ ئێران. كۆتاییەكانی مانگی9ی ئەمساڵ، دوای بڵاوبوونەوەی ئەگەری داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا بەهۆی هێرشی گرووپە چەكدارەكان،
خوێندنەوەیەك بۆ سیاسەتی سوننی نەخشەی نوێی هەڵبژاردن، هەڵوێستەکان ونیگەرانی لە بەشداریکردن
ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو
دوای بڕیاردان لە بازنەی هەڵبژاردنەکان و پێکهێنانی کوتلەو هاوپەیمانێتیەکان بەر لە هەڵبژاردن بۆ راگەیاندنی گەورەترین کوتلە بۆ پێکهێنانی حکومەت بە پێی دەستوور، سەرلێشیواییەك لەبارەی هاوپەیمانییەکان هەیە. سەپاندنی مەرج و گۆڕینی گەرەنتییەکان دوای دووپاتکردنەوەیان و هەروەها رەتکردنەوەی پەیماننامە و رێککەوتنەکان و گۆڕینی هەڵوێستی زۆرێک لە پارتە بەشداربووەکانی حکومەت لە عێراقی نوێدا لە ئارادایە.
هێزە سوننییەكان هەرجارناجارێك باسی دامەزراندنی هەرێمی سوننە دێننە پێشەوە. راستییەكەی هیشتا روون نییە كە ئەوە دواجار چی بەسەر دێت بەڵام پێدەچێت بابەتی درووستكردنی هەرێمی سوننە زیاتر لەوەی كە ستراتیژی هەموو لایەنەكان بێت،
لەکاتی هەوڵدان بۆ وێناکردنی سیستمی داهاتووی سیاسیی وڵاتەکە بەپێی دەستوور، کۆمەڵە کێشەیەک هەن کە بڕیاردەرانی عێراق رووبەڕوویان دەبنەوە. دەستەبژێری سیاسی بەگشتی ئارەزووی پیادەکردنی بیرۆکەی دەوڵەتی سادەی ناوەندیی تووند دەکەن.