بەرزترین رێژەی ئەوانەی لەگەڵ ئەوەدابوون کە لایەنی براوە گرنگی بە دابینکردنی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان بدات، لە ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان بەڕێژەی 75.2%بووە. هەروەها بەرزترین رێژەی ئەوانەی گوتوویانە لایەنی براوە گرنگی بە دامەزراندنی دەرچووانی زانکۆ و پەیمانگەکان بدات لە ئیدارەی زاخۆ و گەرمیان بەڕێژەی 52%بووە. دوای ئەوە بەرزترین رێژەی ئەوانەش کە گوتوویانە پاشکەوتی مووچە بگەڕێندرێتەوە، بەڕێژەی 56% و لە ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین بووە.
دوابەدوای گۆڕینی رژێمی بەعس لە سووریا، لەلایەک ئەحمەد شەرع و هەتەشە دەیانویست ئەو پەیامە بدەن کە سیستەمێکی سیاسی جیاوازتر لەوەی پێشوو بینایت دەنێن. نەک هەر ئەوە بەڵكو رەفتارەکانی پێشووی هەتەشە دەگۆڕدرێن. جۆلانی ناوەکەی خۆی لادا و بەڵینی هەڵوەشاندنەوەی رێکخراوەکەیشی دا. زۆرینەی خەڵكیش دڵخۆش بوون بە کۆتایهێننان بە حکومی بنەماڵە و دیکتاتۆریانەی چەند دەیەی حکومەتی بەعس و رژێمی ئەسەد. دۆخی تازە هیوایەکەی دروست کرد کە ئەم گۆڕانکارییە کۆتایی بە ململانێ وپاوانخوازی و شەڕی 13 ساڵەی نێوخۆیی بهێنێت، بە تایبەتی گرووپە کەمینەکان بە لەبەرچاوگرتنی ریتۆریکی چاکسازیخوازانە و بەڵێنەکانی سەرکردایەتی نوێ لەسەردەستی ئەحمەد شەرع، پۆتانسێلی فرەیی و سەقامگیری سیاسییان لەوی بە دوور نەدەزانی. زۆرێک لە دەوڵەتانی دنیاش بەتایبەتی وڵاتانی رۆژئاوایی، سەرەڕای وریایی پێشوازییان لە ئەگەری گۆڕانی سووریا کرد. پێشهاتە سەرەتاییەکانی وەک هەوڵدان بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی ژێرخان و کردنەوەی قوتابخانەکان و دانوستاندنی لایەنەکان لە سەرەتادا هیواکانی بینینی سووریایەکی جیاوازی بەهێزترکرد، بەڵام هەر زوو ئەم گەشبینییە دامرکایەوە، چونکە ناتەبایییەکی تووند لە نێوان لێدوانە گشتییەکانی شەرع و پراکتیزە راستەقینەکانی حوکمڕانییەکەیدا سەریهەڵدا. رووداوەکانی کەناراوەکانی سووریا و پێکدادانەکانی حکومەت لەگەڵ دروزەکان دەرکەوت و سەرەڕای بەڵێنەکان بۆ چاکسازی، و ریزگرتن لەمافی کەمینە و پێکهاتە جیاوازەکانی سووریا و پەیڕەوکردنی بنەماکانی دەوڵەتداری، راگەیاندنی دەستووری نوێ- کە لە ژێر چاودێری شەرع داڕێژراوە- بەچەسپاندنی دەسەڵاتی بەرفراوان بۆ سەرۆک، لەوانەش کۆنترۆڵکردنی دەسەڵاتی دادوەری، هێزە ئەمنییەکان، دیمەنێکی پێچەوانەی پیشاندا.
وادە دوومانگییەکەی ترەمپ بۆرێککەوتن یان بەرکەوتن لەگەڵ ئێران، هیوای رابەری ئێران بۆئەوەی کە لە داهاتوودا"بە فەزڵی ئیلاهی" موعجیزەیەک رووبدات و نەیارانی بڕووخێن، پەلەی تورکیا بۆ هەڵوەشانەوەی پەکەکە، داواکارییەکانی قەندیل بۆ "هەلێکی گونجاو" بۆ بەستنی کۆنگرە، یان دەستوبردەکانی ئەحمەد شەرع بۆ "بنیاتنانەوەی سووریا"، هەمووی گوزارشتێکن لەوەی کە لە پرسە جیۆپۆلەتیکییەکانی ئێستای رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا، خێراکردن یان جوڵانەوە بەئەسپایی، وەک بژارەیەکی ستراتیژیی لێهاتووە
لە یەک دەیەی رابردوودا، بڕی ئەو گازی هاوەڵەی کە لە عێراق و هەرێمی کوردستان سووتێندراوە، بەرێژەی سەروو 39%زیادیکردووە. سەرەڕای هەموو هەوڵەکانیش بۆ کەمکردنەوەی، بەپێی دوایین راپۆرتی بانکی جیهانی و سکای تروس بۆ سووتانی گازی هاوەڵ لە جیهان دا، هێشتا بڕەکەی سەرووی 18.02 ملیار مەتر سێجایە لەساڵێکدا.
زۆر لە وڵاتانی جیهان هەڵوێستی خۆیان لەبارەی ئەگەری دەرکەوتنی شەڕی ئێران و ئەمریکا پیشانداوە و ئەوەش نیشانەیەکە بۆ ئەوەی دنیا بە زیاتر لە شەڕە قسەیەک تەماشای دەکات. عەلی خامنەیی رابەری ئێرانیش گوتوویەتی بڕواناکەم لە دەرەوە هێرش بکرێت، بەڵام ئەگەر بشکرێ بە تووندی وەڵامیان دەدەینەوە، ئەم قسەیە لەڕووی سەربازییەوە واتای ئەوەیە کە ئێران ئامادەکارییەکی بۆ ئەگەری شەڕ کردووە وەک چۆن ئەمریکاش بە ناردنی فڕۆکە و چەک بۆ بنکە سەربازییەکان و وڵاتانی هاوپەیمانی خۆی پەیامی ئامادەیی دەدات. هاوشانی گوتەی بەرپرسانی ئێران، لایەنەکانی بەرەی موقاوەمەش لێدوانەکانیان لە دژی ئەمریکا زیاد کردووە و هەندێک لە بەرپرسانی عیراقیش باسی ئەوەیان کردووە کە هەر جۆرە شەڕێکی گریمانەیی ئەوانیش دەگرێتەوە و ناوچەکە دەسووتێنێ. لە راستی دا راپۆرتە هەواڵگرییەکانی ئەمریکاش باس لەوە دەکەن کە ئێران هێشتا توانای ئەوەی هەیە کە بە چەکی ئاسایی و نائاسایی هەڕەشە لەسەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا دروست بکات. تەرجەمەی ئەم قسەیەش ئەوەیە کە ئێران دەتوانێ بە درۆن و مووشەک و گرووپە پرۆکسییەکانی گرفت بۆ ئەمریکا دروست بکات، هەرچەندە ئەستەمە دواجار شەڕەکە بباتەوە.
رێککەوتنە ٨ خاڵییەکەی سووریا- هەسەدە وەچەرخانێکی مێژوویی گرنگە لە سووریای نوێ. بێشک بە شێوەیەکی گریمانەیی، ئەو دەسکەوتەی کە لەوانەیە کورد بەهۆی ئەم رێککەوتنەوە دەستی بخات، کەمتربێ لەوەی کە دەکرا لە ٢٠١١وە رووبدات، بەڵام بۆ هەلومەرجی ئێستا لە یارییەکی بردنەوە دەچێت، بەو پێیەی کە یەکەمجارە دەسەڵاتێکی سووری لە مێژووی نزیکدا دان بە ناسنامە، بەشداریی سیاسی و سەربازیی کورد دا بنێت. بۆ جۆلانیش رێککەوتنەکە هەر بردنەوەیە، چونکە ئیدی بە خەیاڵێكی ئاسوودەترەوە دەتوانێت رووبەڕووی تەگەرەکانی دیکەی پێش خۆی ببێتەوە، ئەمە بێجگە لەوەی کە لەسەر باڵادەستی سووریا لە جومگە سەرەکییەکانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هەسەدەش رێککەوتنی کە پێشتر ئەگەری شەڕی لەسەر هەبوو. بەئەگەری زۆر، لە دوای رووداوەکانی چەند رۆژی رابردووی ناوچە کانراوییەکانی سووریا کە تێیدا سەتان کەس کوژران، هەروەها ئەگەری بەهێزبوونی گرووپە ئیسلامییە پەڕگیرەکان، زۆرێک لە وڵاتانی دنیا نایانەوێ دەسەڵاتی سووریای ئەلشەرع مەرکەزی بێت. لە هەمانکاتدا بۆ مەزڵوم عەبدیش، لە دوای پەیامەکەی ئۆجالان، دۆخی گۆڕاوی سووریا، گوشاری ئەمریکا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، رێککەوتن باشترین بژارەیە.
هەموو چاوەکان لەسەر کۆبوونەوە سێقۆڵییەکەی بەغدایە کەوا بڕیارە لە 4ی ئاداری 2025 لەنێوان کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان و بەرپرسانی هەولێر و بەغدا بەڕێوەبچێت، ئەمەش لەکاتێکدایە کە پێشتر بەغدا رایگەیاندبوو هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەرێگەی بۆرییەوە لەکاژێرەکانی داهاتوودا دەبێت. ئەوە نەکرا چونکە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت کەوا لە هەرێمی کوردستان وەبەرهێنانیان کردووە و نزیکەی دوو لەسەر سێی کۆی نەوتی هەرێمی کوردستان بەرهەمدەهێنن ئامادە نین بەمشێوەیەی ئێستا کە بەغدا و هەولێر لەسەری رێککەوتوون، نەوت بکەنە بۆرییەکەوە.
پەرتووکی "دابەشکردنی کوردستانی عوسمانی بەسەر هەردوو دەوڵەتی سووریا و عێراق" لە دووتوێی 618 لاپەڕەدا ناوەڕۆکێکی دەوڵەمەندی پڕ زانیاری مێژوویی و جوگرافی پێشکێشکردووە و هەوڵیداوە ئەوە بسەلمێنێت کە ئەو جوگرافیایەی کە ئێستا کورد لەسەری نیشتەجێن لە بنەڕەتەوە هەر خاکی کورد بووە و کورد دانیشتووی رەسەنی ئەوێن و ئەوەش پێچەوانەی بەشێک لە بیردۆزە نەتەوەپەرەستییەەکانن کە لەم ناوچەیەیدا لە دژی کورد لە ئارادان.
ســەباح یەحیــا حەمدانــی، عەرەبێکــی ســوننەی خەڵکــی مووســڵە، ئــەم پێکهاتەیــەش بڕبــڕەی پشــتی ئــەم دەزگایــە بــوون کــە دەوڵەتــی عێــراق لــە ســەردەمی حیزبــی بەعســدا هەڵیســووڕاندووە. حەمدانــی، ســاڵی 1970 لــە ئامادەیــی پۆلیــس بــە پلــەی مفــەوەز دەردەچــێ و دەبێتــە کارمەنــدی بەڕێوەبەرایەتــی ئەمنــی نەینــەوا، پاشــان دەچێتــە ئەمنــی عــام لــە بەغــدا، دواتــر رەوانــەی بەڕێوەبەرایەتــی ئەمنــی نەجــەف دەکرێــت. لــە نەجـەف دەبێتـە ئەفسـەری پەیوەنـدی لەنێـوان دەزگای ئەمـن و کاروبـاری مەرجەعییەتـی بـاڵای شـیعە لـەو پارێزگایـە. سـاڵانێک دواتـر بە پلـەی نەقیب رەوانــەی بەڕێوەبەرایەتــی ئەمنــی کەرکــووک دەکــرێ و پاشــان بــۆ پلــەی رائیــدی ئەمــن بەرزدەکرێتــەوە. کەواتــە ئێمــە لەبــەردەم شــایەتحاڵێکی گرنگدایـن. گرنگیـی ئـەم شـایەتحاڵە چەنـد هێنـدە دەبێـت ئەگـەر یـەک دوو فاکــت بەبیربهێنینــەوە:
ئەم راپرسییە لەنێو 2412 هاونیشتمانی دا لە سەرتاسەری هەرێمی كوردستان كراوە كە تەمەنیان لە سەرووی 18 ساڵ بووە و بەشێوەیەكی هەڕەمەكیی هەڵبژێردراون. لەبەر بایەخی جۆگرافیای دەنگدەران، ژینگەی بەشداربووان بۆ سێ بەشی شارنشین، شارنیشنی دەورووبەر و گوندنشین دابەشكراوە.
گەنجان لەڕووی دارایی، كۆمەڵایەتیی و تەنانەت لەڕووی ئاسایشەوە زیاتر گرێدراوی بنەماڵە و خێزانن. 90.1%ی گەنجان نایانەوێ لە خێزان دوور بكەونەوە. 52%یان پارە لە خێزان وەردەگرن و لەڕووی ئابوورییەوە گرێدراوی خێزانن. 66%یشیان گوتوویەتی ئەگەر كێشەیەكیان بۆ دەركەوێت پەنا بۆ خێڵ، خزم و كەسوكار دەبەن، ئەویش لەكاتێكدا كە تەنیا 33% گوتوویانە پەنا بۆ دامەزراوەی فەرمیی حكومەت دەبەن. لەسەرئاستی هەرێمی كوردستان رۆیشتن بۆ بازاڕ، خەوتن و دواتریش سەردانی مزگەوت و شوێنە ئاینییەكان لە ریزی زۆرترین ئەو كارانەن كە گەنجێك لە ماوەی هەفتەیەكدا لە هەرێمی كوردستان دەیانكات. 79.9%ی گەنجانیش گوتوویانە هەركاتێ دەستمان بە تاڵ دەبێت، بە مۆبایلەوە خەریكی سۆشیالمیدیا دەبین.
ئینتەرنێت لە سەرەتای ساڵانی دووهەزارەوە گەیشتە هەرێمی كوردستان و، دوای زیاتر لە دوو دەیەش، جێپەنجەی خۆی لەسەر گەلێك بواری ژیانی كۆمەڵگە، هەر لە سیاسەتەوە بگرە هەتا ئابووری و ژیانی كۆمەڵایەتی، داناوە. دنیا لەم چاخە دیجیتاڵییەدا، نەك تەنێ بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵكوو بۆ زۆر لە وڵاتانی دیكەی جیهانیش، جیاوازە لەوەی كە پێشتر هەبوو.
بەگشتی پێکهاتە ئیتنی و ئاینییەکان لە هەرێمی کوردستان دەڵێن ئازادانە رێوڕەسمی تایبەتی نەتەوەیی و ئایینی خۆیان بەبێ هیچ ئاستنەگێک ئەنجامدەدەن. جیاوازیش لە بۆچوونی تاکەکانی سەر بە پێکهاتەکان لەنێو خۆیاندا هەیە.
راپۆرتی بازاڕی خانووبەرە لە هەرێمی کوردستان كه زانیاریــی ورد لەسـەر ئاڵوگۆڕەكانـی نـرخ لـە بـازاڕی خانووبـەرە له‌سه‌ر ئاستی پارێزگاكانی هه‌ولێر، سلێمانی، دهۆك و هه‌ڵه‌بجه و هه‌رێمی كوردستان دەخاتـە بەردەسـت
عەفرین ناوچەیەكی ستراتیژیی كوردستانە، لەبەرئەوەی رێگەیەكی كوردستانە بۆ كرانەوە بەڕووی جیهاندا و گەیشتنە دەریای نێوەڕاست. دوای دەسەڵاتداربوونی هێزە كوردستانییەكان لە ناوچەی عەفرین و كشانەوەی سوپای سووریا لە عەفرین، كە لە دیدگای نیشتیمانی و نەتەوەیی كوردییەوە بە سوپایەكی داگیركەر دادەنرێت، ئەو لێكۆلینڤانە رۆژئاوایی و ئەوروپاییانەی شارەزای جوگرافیای كوردستانن، ئەوەیان بە پێشكەوتنێكی زۆر گەورە دانا بۆ رۆژئاوای كوردستان و تەنانەت بۆ باشووری كوردستانیش كە بەوشێوەیە كورد دەتوانن راستەوخۆ لەو رێگەیەوە دەروازەی فرۆشتنی نەوتی رۆژئاوا و باشووری كوردستان و بازرگانی لەگەڵ جیهان بكەنەوە.
