چالاکییەکان

ململانێی سووریا لە سەدەی رابردوودا بەپێی پۆلێنکردنی زانایانی کۆمەڵناسی و زانایانی سیاسی، کورتکرایەوە بە ململانێی نێوان پێڵاوی سەربازی و مێزەرەی ئایینی بە واتای ئەوەی کە سووریا لە مێژووی تەمەنی 90 ساڵی سەربەخۆییدا، 90% ی ساڵەکانی حوکمی لە دەستی سەربازەکاندا بووە. هەروەها دەگوترێت کە دیکتاتۆرییەت و سەرەڕۆیی کاردانەوەیەکی لای رەوتی ئایینی دروستکردووە بۆ دەرکەوتنی ئیسلامی سیاسی. لە بارودۆخی ئێستادا ئیسلامی سیاسی سەرکەوتووەو چیتر ململانێ لە نێوان پێڵاوی سەربازەکان و مێزەرەدا نییە، بەڵکو پێڵاوی سەربازی لەگەڵ مێزەرەدا یەکیان گرتووە. بە واتای ئەوەی ئێمە لەبەردەم بارودۆخێکی نوێداین، بارودۆخێک کە پوختەکەی ئەوەیە حوکم چووەتە دەستی جیهادییەکان کە چەک و شەرعی ئیسلامی قۆرخ دەکەن.

ناونیشانی پانێڵەکە داهاتووی ئاسایش، هاوسەنگییە سەربازی و ئەمنییەکان لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست؛ بەردەوامی شەڕ و گرژییەکان یان هاوسەنگی و سەقامگیری، میوانەکانمان بەڕێز پاسکال ئۆسێر، ئەدمیراڵی خانەنشینکراو لە هێزی دەریایی فەرەنسا و بەڕێوەبەری گشتی ناوەندی مەدیتەرانەیە بۆ لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکان و بەڕێز موزەفەر ئەکیڵدەرەم دیپلۆمات و ئەفسەری سەربازی تورکی خانەنشینکراو و بەڕێز دکتۆر ئیبراهیم موتەقی مامۆستای زانستە سیاسییەکان زانکۆی تاران و شارەزا لە ئاسایشی هەرێمی.

لەم پانێڵەدا باسی رەوشی پێکهاتەکانی سووریا دەکەین، پاش تێکشکانی رژێمی ئەسەد لە ٨ی ١٢/ ٢٠٢٤. ئێوە دەزانن پێکهاتەی سەرەکی پاش عەرەب لە سوریادا کوردەکانن، کورد پێکهاتەی دووەمن لە سووریادا و لە سەدا ١٥ی دانیشتوانی سووریا پێکدەهێنن، واتە نزیکەی سێ تا چوار ملیۆن کورد لە سووریادا هەن. جوگرافیا و نفوزی ئەوان وەکو دەزانن جوگرافیایەکی زۆر تایبەتە، لە عەفرین تا دێریک، دێریکی حەمکۆ لەسەر سنووری باشووری کوردستان.

بەگەرمی بەخێرهاتنتان دەکەم بۆ یەکەم پانێڵی سێیەمین کۆڕبەندی هەولێر کە لەلایەن ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو بە هاوکاری لەگەڵ ناوەندەکانی دیکەی توێژینەوە رێکخراوە. سوپاسیان دەکەین. لەم دانیشتنەدا باسی داهاتووی سوریا لەدوای ئەسەد و دووبارە بنیاتنانی ئاسایش و سیاسەت لە ناوچەکەدا دەکەین. من ناوی میوانە بەڕێزەکانم دووبارە ناکەمەوە کە هاوڕێمان شەهیان ناساندنی. لەگەڵ دکتۆر جەواد عەنانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی پێشووی ئوردن و وەزیری پێشووی دەرەوەی ئەو وڵاتە دەست پێ دەکەم. زۆر بەخێر بێیت.

با راستەوخۆ لە پرسیارێکەوە دەستپێبکەم کە رەنگە زۆرکەس حەز بکات وەڵامەکەی بزانێت کەی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکدێت؟

ئامادەبووانی بەڕێز، بە دڵخۆشییەوە بەخێرهاتنتان دەکەین. لەم تەوەرە یان ئەم پانێلەدا پێکەوە گفتوگۆ لەسەر داهاتووی عێراق لە سایەی گۆڕانکارییە هەنووکەییەکان دا دەکەین. هەڵبژاردنەکانی داهاتوو لە ساڵی 2025 و ئاڵۆزییە هەرێمییەکان کە کاریگەرییان لەسەر دیمەنی عێراق بە نەرێنی یان ئەرێنی هەیە.

لە راستیدا سازدانی کۆڕبەندی لەم جۆرە و لەم ئاستە بڵندە لەڕووی بەشدارییەوە، بە دڵنیاییەوە نیشانەی هەستانەوەی عێراق و پایەدارکردنی ژیانی دیموکراسییە، دەریدەخات گفتوگۆی کراوە و دایەلۆگی راشکاوانە بەشێکی بنچینەییە لە رێبازی سیاسیی ئێمە، ئەمەش خزمەتی بنیاتنانی دەوڵەت و داخوازییەکانی گەلەکەمان دەکات لە بەدیهێنانی ئاسایش و سەقامگیری دا.

ساڵێک زیاترە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە جووڵەی سیاسی و ئەمنی و سەربازیی بەردەوامە و‌، ئەم جووڵەیە کاریگەریی لەسەر نەخشەی سیاسیی هەندێک وڵاتی ناوچەکە هەیە و، هۆشداریی هەڕەشەی ئەمنی و کۆمەڵایەتی بە وڵاتانی دیکە دەدات و، عێراقیش لەمە بەدەر نابێت ئەگەر رێکاری خێرای ناوخۆیی بۆ چارەسەرکردنی یەکلاکەرەوەی هەندێک پرس نەگیرێنەبەر، شانبەشانی کۆمەڵە رێکارێک بە راوێژ لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و ناوچەکە.

کۆڕبەندی هەولێر 2025، لە کاتێکدا دەکرێت، کە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە چەقی گۆڕانکارییە جیۆپۆلەتیکییەکانی دنیا، مەتەڵەکانی ئاسایش و وەرچەرخانە ئابووری و کۆمەلاتییەکاندایە. تەگەرە هەنووکەییەکانی شەڕ، گۆڕانی کەشوهەوا لەگەڵ وەرچەرخانی سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتی، پێکەوە چەند چینێكی نادڵنیاییان سەبارەت بە داهاتووی ئەم ناوچەیە لەسەر یەک کەڵەکە کردووە.

لە دووەمین دیداری نەجەف – هەولێر شەش تەوەری گرنگ و جیاواز بە بەشداریی کەسایەتی هەردوو لایەنی کوردی و شیعی گفتوگۆی لەبارەوە کرا، کە تەوەرەکانیش بریتی بوون لە: یەکەم: پەیوەندییەکانی کورد و شیعە؛ وانەی هاوپەیمانی و رکابەرایەتییەکان. دووەم: چاوەڕوانییەکانی هەرێمی کوردستان و مەرجەعییەتی باڵای شیعی لە یەکتر؛ سیاسەت و ئەودیوی سیاسەت. سێیەم: کاریگەری ناکۆکییە نێوخۆییەکانی کورد و شیعە لەسەر پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا. چوارەم: تەبایی و ناتەبایی لایەن سیاسییەکانی کورد و شیعە لەبارەی دەستوور و داهاتووی عێراق. پێنجەم: گرفتە ئابووری و سیاسییەکانی لایەنەکانی کورد و شیعە؛ ناکۆکییەکان لەسەر بودجە و سیاسەتی دەرەوە. شەشەم: ئاسۆی پەیوەندییەکانی هەردوولا لە سێبەری گۆڕانکارییە جیۆپۆلەتیکییەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا

رۆژی 9ی تشرینی دووەمی 2024 ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو بەشداری کرد لە دیداری سەرکردەکانی ناوەندەکانی توێژینەوەی عێراق بە ئامادەبوونی سەرۆکی رەوتی حیکمە "عەممار حەکیم" کە دامەزراوەی ئەنکی بۆ لێکۆڵینەوە و توێژینەوە رێکیخستبوو لە بەغدا.

رۆژی چوارشەممە، ٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤، ناوەندی لێکۆلێنەوەی رووداو مێزگردێکی بەناونیشانی "کورد و سەرژمێری ٢٠٢٤ لە عێراق؛ مەترسی یان دەرفەت؟" بۆ ژمارەیەک لە مامۆستایانی زانکۆ و پسپۆرانی بواری ئامار و داتا و کەسانی سیاسی و حیزبی لە شاری هەولێر بەڕێوەبرد.

لە دانیشتنێکی هاوبەشدا گفتوگۆ لەبارەی دوایین پێشهاتەکانی ناوچەکە، جەنگی ئۆکراینا و رووسیا، بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کرا.

رۆژی دووشەمم، 13ی تشرینی یەکەمی 2024 کیم یونخ جای، جێگری باڵیۆزی کۆریای باشوور و چەند هاوکارێکی سەردانی ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو لە هەولێر کرد و لەلایەن زریان رۆژهەڵاتی، بەڕێوەبەری ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو پێشوازی لێکرا.

پرۆسەی دیموکراسی لە هەرێمی کوردستان و عێراق ئاماژەی بەوەکرد کەوا هەنگاوی بەرچاویان بەرەو دیموکراسی و ئەنجامدانی هەڵبژاردن بڕیوە سەرەڕای هەموو کەموکورتییەکان و بەردەوامیی ئاڵینگارییەکان. بەختیار مام شێخ ئاماژەی بەوەدا کە دیموکراسی لە کاتێکدا ئازادی و ماف دەهێنێت، داوای بەرپرسیاری لە هەردوو هاووڵاتی و سەرکردەش دەکات. رێگای دیموکراسی تەنیا ئەنجامدانی هەڵبژاردن نییە بەڵکوو دروستکردنی کولتوورێکی سیاسییە کە تێیدا رێزی ئۆپۆزسیۆن بگیرێت، و سەروەری یاسا هەبێت.

لە سەمینارەکەدا گفتوگۆ لەسەر سیاسەتی دەرەوەی چین لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و کاریگەرییەکانی لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی، ئاسایش و ئابووریی عێراق و هەرێمی کوردستان کرا. هەروەها خواستی چین بۆ رۆڵگیڕانی زیاتری لە سیاسەتی جیهانی و ئەم ناوچەیەش تاوتویکرا.

رۆژانی 22 و 23ی ئایار 2024 مەحموود بابان، لێکۆڵینڤان لە ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو، بەشداریی دووەمین کۆنفرانسی لێکۆڵینەوەی کوردی کرد کە لەلایەن سەنتەری رۆژهەڵاتی نێوەڕاستی زانکۆی لەندەن بۆ ئابووری و سیاسی LSE، زانکۆی شێفیڵد، ئەتلانتیک فیلۆز بۆ یەکسانی کۆمەڵایەتی و ئابووری AFSEE و وەشانخانەی بلومسبێری لە شێفیڵد رێکخرابوو.

ئەمڕۆ چوارشەممە ٢٢ ی ئایار لە ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو پێشوازیمان کرد لە تۆرکیلد بیگ نوێنەری یەکێتی ئەوروپا لە هەریـمی کوردستان. لە میانەی کۆبوونەوەیەکیشدا، لەبارەی گرنگترین پێشهاتە سیاسییەکان و پەیوندییەکانی یەکێتی ئەورووپا لەگەڵ هەرێمی کوردستان و عێراق گفتوگۆمان کرد.

کۆبوونەوەی ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو لەگەڵ کونسوڵی گشتی کۆماری گەلی چین لە کۆبوونەوەکەدا گفتوگۆ لەبارەی سیاسەتی چین لە عێراق و هەرێمی کوردستان هەروەها رووداوە سیاسییەکانی ناوچەکە کرا.

رۆژی هەینی 26 ی نیسانی 2024 ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو بە هاوبەشی لەگەڵ دامەزراوەی مەدا و زانکۆی سۆران، لە پێشانگای نێودەوڵەتی کتێب گفتوگۆیەکی کراوەی لە ژێر ناونیشانی " شەپۆلەکانی گۆڕانی دیجیتاڵی لە هەرێمی کوردستان: چۆن سۆشیالمیدیا کۆمەڵگە دەگۆڕێت؟" رێکخست کە تێیدا گفتوگۆ لەبارەی چەند بابەتێکی وەک" پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان لە چاخی دیجیتاڵیدا، ئازاردانی ئۆنلاین لە جنێودانەوە تاوەکو سێکس: تەگەرە و چارەسەرییەکان، سۆشیالمیدیا و ئابووری لە هەرێمی کوردستان، کاریگەری سۆشیالمیدیا لەسەر سیاسەت لە هەرێمی کوردستان، گەڕان بە دوای راستییەکان لە جەنجاڵی سۆشیالمیدیا؛ رێگاکانی بەرەنگاربوونەوەی چەواشەکاری و دژە زانیاری، یاساکانی رووبەڕوبوونەوەی توندوتیژی دیجیتاڵی و ئۆنلاین" کرا.

لەم لێکۆڵینەوەیەدا نووسەر پشت بە بەڵگەنامە و سەرچاوەی جیاواز و هەمەجۆر دەبەستێ و ئەوە روون دەکاتەوە ک ەمەبەست لەبەکارهێانی دەستەواژەی کوردستانی عوسمانی ئە دانپێدادانە مێژووییەی عوسمانییەکانە بە خاکی کوردان.